Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 43

Isaac Lichtenstein (toonkamer Ad. Donker, Rotterdam)

Parijs is langen tijd het middelpunt der kunstontwikkeling geweest. Of het dat nog is? Men kan dit op goede gronden betwijfelen. Toch blijkt het voor velen die kunstenaar zijn of het zich wanen, nog altijd wel het dorado te wezen. Evenals in de tweede helft der vorige eeuw en de vóór-den-oorlog-jaren van deze, trekt men ook thans nog van bijna overal elders er heen. Doch toont het agglomeraat van vreemdelingen, welke er tijd en soms ook talent aan de kunst besteden, aldus stellig niet minder verscheidenheid dan, laten wij zeggen: een dertigtal jaren geleden, in samenstelling is het veranderd. Omstreeks 1900 maakten waarschijnlijk Spanjaarden de meerderheid uit; voorts telde het eenige Zwitsers, meer Scandinaviërs, en verder voornamelijk Nederlanders en Belgen. In het laatste decennium hebben zich echter verschillende Slavische elementen onder de West-Europeesche gemengd en als men nagaat hoe er een suggestieve persoonlijkheid als die van Marc Chagall school schijnt te maken, zou men kunnen gelooven, dat deze Oost-Europeesche allengs de overhand hebben verkregen.

Niettemin blijkt de ‘Ecole de Paris’ zich te handhaven. Haar invloed is ook op vreemdelingen, die te Parijs verblijven, nog groot. En, merkwaardig, maakt Chagall er, vermoedelijk zonder dit te bedoelen en misschien zelfs onbewust, epigonen, daartegenover neemt de Parijsche school meer en meer Slaven in de rijen harer discipelen op. Ziet Isaac Lichtenstein, Poolsch-Joodsch schilder, die de laatste jaren meestentijds in Frankrijk heeft gewerkt en na al eerder te Amsterdam te hebben tentoongesteld, onlangs in de Toonkamer Donker te Rotterdam een aantal werken had uitgestald. Vergelijkt men zijn schilderijen ‘Poolsch stadje’ en ‘Lente te Parijs’, dan moet men wel tot het besluit komen, dat ook deze kunstenaar zijn opvatting langzamerhand naar Fransche inzichten heeft gewijzigd en van een eenigszins zwoel romantische, min of meer melancholische uiting, tot een van klaardere visie, lichtere allure en een meer fleurigen toon is overgegaan.

Op de tentoonstelling te Rotterdam verraste intusschen, dat daar mede aanwezige schilderijen, als ‘Londen’ en ‘In Noorwegen’, hoewel van gelijke factuur en eenigermate overeenkomstige opvatting, zich toch weêr aanmerkelijk onderscheidden van de zooeven genoemde ‘Lente te Parijs’ en aan deze meer of minder verwante. Ofschoon zoowel die twee als de andere bleken te zijn geschilderd met tamelijk luchtigen toets, dun in de verf - evenals de meeste van Lichtenstein's werken, die niet in Polen zijn ont-

[p. 72]

staan -, werd men een eigenaardig verschil tusschen de ‘Parijsche’ schilderijen en die eerste, ja, ook tusschen deze onderling gewaar. Aandachtige beschouwing leerde dra, dat dit verschil er een was van sfeer. Isaac Lichtenstein toont een zoo ruime en diepe ontvankelijkheid voor de aandoeningen van sfeer te bezitten, niet slechts voor de hem van jongsaf vertrouwde van zijn geboorteland, maar evenzeer voor onderscheiden sferen van hem vreemde streken, dat men zich geneigd kan gevoelen van assimilatie-vermogen te spreken.

Zulk een reê zich kunnen verplaatsen in vreemde gevoelswerelden, komt in de kunst zeker niet zoo dikwijls voor als menigeen wel meent. Het zich gemakkelijk aanpassen, waar anderen, in het bizonder landschapschilders nogal eens blijk van geven, die, al dan niet bewust, een bepaalde visie op een niet eigen omgeving of uitheemsche streek overnemen, is er stellig niet aan gelijk. Dat men juist in een kunstenaar van Slavische afkomst, een Pool, die cosmopolitische geaardheid in zoo groote mate aantreft, kan wellicht aanleiding geven tot ethnologische beschouwingen. Ik waag mij echter niet op het gladde ijs eener wetenschap, waar ik slechts de krabbelstreken van een onbeholpen schaatsenrijder kon vertoonen en bepaal me tot de verklaring dat die ruime ontvankelijkheid mij voorkomt het voornaamste, althans het belangwekkendste element van Lichtenstein's begaafdheid te zijn.

Na zijn tentoonstelling te Amsterdam, in 1931; na die te Rotterdam opnieuw, heeft men hier en daar gezegd inzonderheid zijn etsen te waardeeren: in deze zou de kunstenaar meer persoonlijk karakter hebben te kennen gegeven, dan in zijn geschilderde werken. Het is juist, dat Lichtenstein in die etsen - meerendeels naar Joodsche typen, als oud-testamentarische figuren, in Palestina waargenomen - een spitse, raak gerichte en onmiddellijk treffende expressie heeft verkregen, welke ten eenenmale verschilt van die der mildere sentimenten, in schilderijen geuit. Mij lijkt die puntigheid echter slechts een bepaalde zijde van Lichtenstein's mentaliteit; maar moest men aannemen, dat ze zijn eigenlijk wezen uitdrukt, het etswerk dus als het persoonlijkste deel van zijn arbeid behoort te worden aanvaard, men kon zijn verschijning zeker niet zoo belangwekkend vinden als nu men tevens, vooreerst, den schilder-cosmopoliet in hem ziet. Zijn eigenaardige, zooveel omvaêmende aandoenlijkheid maakt Isaac Lichtenstein tot een merkwaardig vertegenwoordiger van zijn tijd, die immers, voor de kunst, de landsgrenzen meer en meer uitwischt. Als zoodanig zou hij echter nog niet zeer belangrijk zijn, indien zijn ruime ontvankelijkheid een kenteeken van onpersoonlijkheid was. Opmerkelijk is evenwel, dat de Joodsche zin voor het fantastische en het mystieke hem nooit geheel verlaat, tenminste telkens weêr in hem opleeft, wanneer hij bijv. - ik denk nu aan een schilderij, die ‘Zomer’ heet - een dorpje op een heuvel als een luchtspiegeling van wonderlijke teedere tinten ziet.

Koomen