Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 41

[p. 429]

Muziek in de trein
door A.P.W. Münch

DWAAS en belachelijk is het zoo weinig als noodig is om gelukkig te zijn! Weinig? Niets is noodig! En zeker is dat wij, domme menschen, het geluk altijd veel te ver zoeken. Daarenboven zoeken we nog met systeem! We bouwen een heele carrière op (o ja, die carrière komt wel in orde), we praten over evolutie van onze geest, van onze beschaving, en ondertusschen grijpen we het geluk niet, dat aan ons voorbij gaat omdat we onze handen te vol hebben met carrière en evolutie en weet [i]k al niet.-

Maar als je dan eens zoo maar gewoonweg een beetje leeft en je hebt niets omhanden en je denkt feitelijk nergens aan en bent niets meer dan een mensch die ademt en bestaat, dan is er plotseling een stuk geluk; dat in [j]e schoot ligt, dat binnendringt in je hart en je bent gelukkig en je glimlacht omdat je het feitelijk om niets en door niets geworden bent.

Zoo ook met mij: ik dacht er eigenlijk alleen aan dat het bar koud was die avond in de trein van Arnhem naar Amsterdam. En dat ik verkouden werd. Er was een onaangenaam trekkerig gevoel in m'n verhemelte en het ademhalen door m'n neus ging niet erg gemakkelijk. Het was onwaarschijnlijk koud voor de tijd van 't jaar. Een felle N.O. wind blies dwars door de trein. Daar hielp geen verwarmen tegen. Ik was zoo ver mogelijk weggedoken in de opgeslagen kraag van m'n winterjas, m'n handen diep in de zakken begraven en liet me een beetje heen en weer schommelen door de trein. Zoo was het toch wel heel behagelijk. - De wagen waarin ik zat, een ‘doorloop’ wagen, was goed bezet, maar het was èn in onze coupe èn in de andere opvallend stil. Het was te koud en te laat om veel te praten. Zoo was het de heele tijd door geweest, ondanks de onderbrekingen die ontstaan waren doordat de trein stopte, vóór Utrecht reeds verscheidene malen, toen in Utrecht waar vele gezichten in onze coupé veranderden. - In Nieuwersluis echter stapte er in onze coupé een man, die iets onder z'n jas droeg. Hij schoof dadelijk weg naar de coupé naast de onze. Ik zag hem dus maar even, en dan nog slechts vaag, want ik kon het niet over m'n hart verkrijgen de prettige houding die ik had aangenomen op te offeren door m'n hoofd te wenden en volop te kijken. - En dadelijk daarop reed de trein al weer verder en ik sloot mijn oogen en zonk terug in innerlijke behagelijkheid. Dat duurde echter maar kort, want plotseling was er beweging naast ons; er klonk getokkel van snaren van een viool die vluchtig onderzocht werden op hun gestemd zijn.

En voordat het goed tot me had kunnen doordringen wat er gebeuren

[p. 430]

zou, werd er reeds op de viool gespeeld. Er was muziek in de trein. -

Aanvankelijk was er alleen de muziek en eigenlijk een heel erbarmelijke muziek. - Ik herinnerde me nu dat ik een man van middelbare leeftijd gezien had, klein en smal, wiens gezicht op een of andere wijze een tegenstrijdigheid bevatte met de rest van z'n lichaam en z'n uiterlijk. Ik had de indruk gekregen dat hij moe was. Waarschijnlijk had hij de heele dag moeten spelen in een kroegje in Nieuwersluis of daar ergens, alleen of te samen met iemand voor een piano, - de heele dag muziek moeten maken die niemand mooi, maar ook niemand leelijk vond, die ten hoogste soms wat hinderlijk was bij het praten, maar die toch niet gemist kon worden omdat ze cachet aan de Zondag gaf. En nu trachtte hij z'n reis naar Amsterdam terug er uit te halen door nog wat te spelen, wat wel kon omdat er geen conducteur in onze wagen was.-

De muziek was slecht; het geluid zelf schor en heesch, heelemaal miserabel; ook was er feitelijk geen maat of rythme uit te hooren, wel bij gedeelten en dan leek de melodie ook nog wel op iets wat een zekere samenhang had. Een wals die zonder dat je het merkte overging in iets tweekwartachtigs. Dat was toch eigenlijk wel aardig. Zooiets gaf volkomen vrije loop aan je fantasie, ze werd een punt van uitgang van alle mogelijke onwerkelijkheid. Muziek is immers ook zoo'n wonderlijk ding; je kunt nooit zeggen wat of muziek is. Als je over haar spreekt, is ze steeds iets anders. Je kunt in haar alle mogelijke dingen vinden, je kunt die dingen namen geven en dan is ze tot en met dit alles feitelijk nog slechts een beetje dwaasheid en ijdel tijdverdrijf. Want na alles wat er gezegd wordt komt pas de muziek en dan kun je slechts luisteren.-

Ik geloof: dat komt omdat muziek tenslotte niets anders is dan een stuk van de menschelijke ziel en daarover te praten heeft weinig zin.-

Maar feitelijk is ook dit weer een woord.-

Tot zoover was ik gekomen, toen ik me bewust werd de muziek weer te hooren. - Het waren nu gedeelten van een vrij bekend wijsje, die uit de andere coupé klonken en al te groote bekendheid laat niet veel vrijheid over, zoodat ik wel luisteren moest. Maar heel lang kon hij (of ik) dat niet volhouden en de gebondenheid begon te verslappen. Dat duurde eenige tijd en ondertusschen werd ik gewaar dat de trein zijn volle snelheid herkregen had alsof hij nooit gestopt had in Nieuwersluis, noch ergens anders en ook nooit meer zou stoppen. - En nu hoorde ik niet meer de muziek maar een heel ander geluid en ik schrok ervan dat dit geluid niet eerder tot me doorgedrongen was. Het was het geluid dat de raderen van onze wagen maakten bij het stooten op de overgangen van de rails. Dat geluid was in ieder opzicht prachtig! Alleen al als geluid. Het was hard zonder koud te zijn, het was warm en toch heelemaal niet week, het was ernstig en opwekkend, ja, vroolijk! En dan het rythme! Dat was een zekerheid, een god waardig; een

[p. 431]

rust, waarin elk leed versmolt. Dat rollende rad, in zich dragende de oneindigheid van de cirkel en die andere oneindigheid, de rail, de rechte lijn, die oneindigheden die met elkaar speelden en door hun spel pas heelemaal oneindig werden! - Dit was goed, dit was geruststellend; ik wilde niets anders dan dit ondergaan, in geheele overgave dit genieten.-

Maar plotseling zag en hoorde ik dit niet meer, ik was in de coupé en ik merkte dat het koud was en dat ik verkouden werd en dat de muziek was opgehouden. - Het was maar een korte pauze, de viool zette al gauw weer in, waarschijnlijk met iets anders. Ik lette er niet meer op. Ik werd gewaar dat ik de handen zag van de man die naast me zat. Ik herinnerde me dat ik de man zelf en zijn gezicht gezien had toen hij instapte in Utrecht. 't Was een ernstig gezicht, zooals eigenlijk alleen nog mannen uit het volk in onze tijd ernstige gezichten kunnen hebben. - Nu zag ik zijn handen, ze waren grooter dan de mijne, sterke, mooie, harde mannenhanden. Donker met zwarte randen om de nagels door het metaal dat ze bewerkten. Tegenover hem en mij zat z'n vrouw. Die had een dik gezicht met zinnelijke, steeds half geopende mond. Kolossale dijen die schijnbaar door een natuurlijke neiging ook in de coupé zoover uit elkaar gingen als haar rok het slechts toeliet, die dan ook in horizontale richting strak gespannen was.-

En heel even onderging ik de beklemming van een conflikt dat er moest zijn tusschen die man en die vrouw, verzwegen, niet alleen nu, maar misschien altijd, een overbodig conflikt dat beiden niet wilden en weet ik het? misschien ook van zich afhielden. Maar mij ging dat ook niet aan en ik liet me weer heelemaal wegtrekken door de raderen, die hun vroolijk spel alsmaar voortzetten. Eerst zag ik het en later was ik zelf geheel een rad. Daar moge men om lachen, maar ik was geheel gelukkig in de gedachte dat rad te zijn. Ik ben nog nooit zoo vroolijk en snel, figuurlijk en haast letterlijk door het leven gerold als toen ik dat rad was. Niets kon mij weerhouden en ik werd prettig gekweld door een geheel onverzadigbare honger naar ruimte, die in een onmetelijke hoeveelheid voor me lag. En al die dwaze, kleine pittige sprongetjes die in kostelijke regelmaat hun geluiden gaven konden niets anders doen dan de charme en de grootschheid van mijn levensvorm onderstreepen.-

O ja, ik wist ook toen dat een kleinigheid al dit kon veranderen. Die wagen die daar schijnbaar in onverstoorbare zekerheid door z'n raderen luchtigjes met vliegensvlugge snelheid wordt weggedragen alsof er geen zwaartekracht en wrijving bestond, die wagen met alles er in kan door een kleinigheid in alles behalve zekerheid worden omgezet. Een wielband die springt, een heel plaatselijke verzakking in de baan en de heele zaak is mis.-

Ik weet: zoo is het ook met ons. Een kleinigheid hoeft er maar te mankeeren aan onze geest, aan onze ziel en we zijn onvruchtbaar. Zonder dat we weten waarom houdt een liefde op, of we worden moe en kunnen ons werk niet

[p. 432]

meer doen of een ziekte komt, zinloos, overbodig maar noodlottig. Maar hoe dan ook, zoolang je rad kunt zijn, is het heerlijk met prachtige gelijkmatigheid te rollen; omdat beweging, werkelijke rythmische beweging evengoed is als rust.

Het zal niet een heele lange tijd geweest zijn, dat ik dit heb mogen ondergaan. Maar bij zulk een gevoel verliest de lengte der tijd zijn waarde.-

Op een zeker oogenblik zal de muziek opgehouden hebben en toen is de muzikant rondgegaan met zijn hoed en ik juist zooals de man naast me heb geld gezocht en in de hoed gedaan.

We waren nu dicht bij Amsterdam. Zooals alle anderen begon ook ik te denken aan m'n koffers en met welke tram ik van het station naar huis zou gaan. Er kwam nu meer beweging in ons allemaal. Men zei dat het koud was en laat en voor de rest dacht ieder aan z'n eigen dingen.-

Maar toen aan weerszijden van de trein reeds vele lichten begonnen te komen en in snellere opeenvolging de koplichten van bij overwegen wachtende auto's door de trein heen brandden, toen trachtte ik nogmaals te luisteren naar dat wat zoo spookachtig onder ons gebeurde, nogmaals poogde ik, zij het ook kort, de bekoring ervan te ondergaan.-

Maar het lukte niet; want de muziek was weg en dan nu ja, het geluk komt immers niet, wanneer je het zoekt!-