Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 40

[p. 235]

Een merkwaardig dilettant
door Cornelis Veth.

WIE de geschiedenis leest van het overigens weinig avontuurlijke leven van den grooten teekenaar Charles Keene, zal er het relaas aantreffen van een curieuze vriendschap. Keene, de fijne humorist, wiens teekenkunst verwant is aan die van Adolph Menzel, maar breeder en veelzijdiger, was een vrijgezel met allerlei buitenissige liefhebberijen en stokpaardjes, groot verzamelaar van allerlei oude dingen, waaronder variëteiten van het typisch - Schotsche muziek-instrument, de bagpipe of doedelzak, dat hij zelf met voorliefde bespeelde. Ook de oude muziek, daarvoor geschreven, en dikwijls slechts bij overlevering of op allerlei fantastische wijzen bewaard, interesseerde hem.

Verzamelaars plegen elkaar te ontmoeten, en zoo kwam Keene in 1872 in aanraking met Joseph Crawhall, groot collectionneur van oude liederen en balladen, muziek - instrumenten en nog veel meer. Crawhall was boven - dien de schrijver van eenige wonderlijke en geestige boeken ‘The Compleatest Angling Book’, ‘Chap - book Chaplets’, ‘Border Notes and Mixty - Maxty’ enz., altijd met een antiquarisch tintje. Hij stond hoog boven het gewone type van den provincialen vorscher en snuffelaar.

In een brief aan een anderen vriend schrijft Keene dadelijk na de kennis - making met den te New - Castle wonenden Crawhall:

‘Zijn huis zou U zijn bevallen, het is boordevol curiositeiten - en van de beste soort. Aan de muren de zeldzaamste prenten en etsen, enz., - en hij weet bovendien alles wat daarvan te weten is - enkele schilderijen en teekeningen, tallooze boeken, wapens, en een groot aantal potten en schotels die hij zelf beschilderd heeft. Het porcelein dat hij verzamelt is bijna uitsluitend Engelsch, vooral Bow en Chelsea. Daar houd ik van. Ik zag er geen stuk “blauw” bij - Crawhall heeft een massa brieven in handschrift. Hij lijst ze gewoonlijk in met het portret van den schrijver. C. is een zwaar rooker; hij staat elken morgen om vier uur op, gaat naar beneden, rookt een pijp en werkt een uurtje (schilderen) en dan gaat hij weer naar bed, en ontbijt heel smakelijk met zijn gezin op den gewonen tijd (dit is, geloof ik, wel origineel).’

Men voelt de sympathie van den schrijver voor dezen origineel, die in kunstzaken dilettant was, die zaken deed welke ik nooit nader aan - geduid heb gezien, en die door zijn altijd pittige en oubollige bijdragen in allerlei tijdschriften een zekere bekendheid genoot. De zoon van dezen Crawhall, eveneens Joseph geheeten, is later in nog wijder kring bekend geworden als schilder, voornamelijk van dieren; men roemt vooral zijn

[p. 236]

vlotte en gedurfde teekeningen, die sterk impressionistisch zijn, een Japanschen invloed verraden, en verwantschap toonen met die van Constantin Guys en van Degas.

Ook Joseph Crawhall, de vader, sportsman, geleerde, filosoof en schrijver, teekende. Bij zijn liefde voor al wat ongemeen, bizar en komisch was, en zijn neiging tot verzamelen, was het niet vreemd dat deze begaafde amateur allerlei gevallen die hij bijwoonde en waarvan hij hoorde, noteerde, en bij zijn zeer eigenaardig teekentalent was het evenmin te verwonderen dat hij die anecdoten en grappen voor zijn eigen plezier illustreerde. Zoo ontstonden een lange reeks albums met grappen en teekeningen. Een vriend, èn van Crawhall, èn van Keene, zag deze en stelde den eerste voor, den bewonderden teekenaar, die wekelijks een paar teekeningen voor ‘Punch’ moest maken, in de gelegenheid te stellen, daaruit stof te putten. Crawhall ging met geestdrift op dit voorstel in, en zoo kon de Punchteekenaar, voor wien dit verzinnen of verzamelen van komische gevallen om te illustreeren een drukkende karwei was, vele jaren lang zijn onderwerpen halen uit de schetsboeken van zijn vriend. Hij placht dan, vooral in de eerste jaren, de origineele teekeningen (die fotografisch op houtblokken werden overgebracht) als tegenpraestatie aan Crawhall te schenken, tot deze daartegen protesteerde, en dreigde de connectie te verbreken als hij automatisch op deze manier werd beloond. Daar zulk een teekening plm. f 60. - opbracht, was dit inderdaad een wat overdreven betaling voor het gebruik van een aardigheid. Keene bleef nu en dan, onder allerlei voorwendsels, zulke teekeningen ten geschenke geven. Het aantal in 17 jaren uit deze albums geputte ‘suggestions’ was zeker niet minder dan twee honderd en vijftig. De eerste was die van een politie-rechter, die tot een beklaagde zegt: ‘Je bent ditmaal ontslagen met een waarschuwing, maar als we je hier weer zien, krijg je tweemaal zooveel.’

Keene, die huiverig was van allen roem dien hij niet verdiende, stond er op een formeel stuk te teekenen waarin hij vaststelde welke ideeën hij aan Crawhall te danken had. Niets maakte hem boozer dan wanneer ‘Punch’, door niet begrijpen van den dikwijls Schotschen tekst, of uit overwegingen van redactioneelen aard, de onderschriften veranderde. Eenmaal zéker (maar ik meen hem meermalen te herkennen) bracht hij het portret van den ruiggebaarden Crawhall in een teekening te pas.

Maar er is, behalve deze samenwerking met een groot kunstenaar, waarin zijn aandeel tenslotte slechts indirecte belangrijkheid heeft, nog een andere uiting van Crawhall, waardoor wij zijn oorspronkelijken geest, zijn fantasie, en toch ook een aparte vaardigheid en een elementair maar onmiskenbaar beeldend vermogen kunnen waardeeren. Het zijn de onder den titel ‘Impresses Quaint’ verzamelde en uitgegeven houtsneden.

Ze werden in 1889 in boekvorm gepubliceerd. De maker noemt ze

[p. LV]

joseph crawhall.
eenge sneden uit ‘impresses quaint.’

[p. LVI]

joseph crawhall.
een bladzijde van ‘impresses quaint.’

[p. 237]

‘uncouth sculptures’ en constateert dat ze, toen ze in locale en andere organen verschenen, met veel succes zijn ontvangen.

Wie het boek, dat te ‘Newcastle upon Tyne’ is uitgegeven en een guinea kostte, voor het eerst ziet, wordt een oogenblik dupe van de archaï stische manier dier ruwe houtsneden, die volkomen gelijken op de primitieve illustraties in goedkoope boekjes, b.v. scrap - books die in de 17de en 18de eeuw verschenen. Bij nader bekijken ziet men echter, dat vele motieven (o.a. door de kostuums) uit later tijd blijken te zijn, en dat toch ook hier en daar bewuster naar ornamentatie is gestreefd.

Voor ons, in een tijd, waarin op dikwijls zoo pretentieuze wijze zoo druk aan houtsneden gedaan wordt, is het niet zonder belang eens te zien, hoe men, met louter grove middelen, en bij de opzettelijk - primitiefste toepassing van de techniek, kernachtige expressie kan geven en simpele figuren kan afdrukken die door de levendige verdeeling van zwart en wit boeien en sieren.

De ‘Impresses quaint’, die inderdaad grillig en zonderling van karakter zijn, treffen ons allereerst door de bonte verscheidenheid. Afgewisseld nu en dan door ouderwetsche, cru, en toch met een zekeren zwier gedane spreuken in letters (soms geschikt voor wandteksten of ter begeleiding van geschenken of felicitaties) vindt men er, zonder verband naast en onder elkaar afgedrukt, voorstellingen van allerlei gading en in allerlei afwerking, soms plomp en rudimentair als speculaaspoppen, dan weer fraai en sierlijk, of in de karakteristiek zelfs verfijnd, soms realistisch alsof de maker het model voor zich heeft gehad, soms fantastisch, dikwijls vroolijk, doch ook niet zelden vrij macaber. Inderdaad hebben de bladzijden van dit wonderlijke boek iets van het barokke velerlei dat men in een uitdragersinventaris kan aantreffen, en, evenals daar, schijnt elk ding een sfeer te suggereeren.

Op de eerste bladzij ziet men, op vrij groote schaal, een mannetje in 17de eeuwsch kostuum met wambuis, platte witte kraag en wijde hozen voor een zeer primitief aangeduide rij huizen en een dito lucht; hij legt den vinger op de lippen en wijst. Zooiets als het frontispiece voor een populair pamflet. De volgende bladzij is gewijd aan New - Castle 1610, met een ouderwetschen plattegrond, een wapen, een gezicht op de stad en een schip. Dan komen, naast bloem - ornamenten (geen slechte sluitstukjes) een ruw - gesneden tafreel van een herder die op de fluit speelt, met een bewonderend luisterende hond, een impressionistisch prentje met een koe die gemolken wordt. Dan het zeer naief afbeeldsel van een juffer met een geplooide kraag, die een appel in dehand houdt, en de woorden ‘'tisshe.’ Een monnik en een vrouw op een bidkleedje geknield, doch blijkbaar in alles behalve devote stemming (het vignet kon een copie zijn van een satirieke kerk - sculptuur uit de middeleeuwen), een grof portret van Hendrik VIII, een

[p. 238]

grijnzend hoofd met vleugels, een zwijnskop, een rij vogels, helmen, een gemaskerde roover, een raaf, een bok, een molen, een man en vrouw in de ‘stocks’ (een straf waarbij de beenen door gaten worden gestoken en geboeid), een doodshoofd, een op de rug gezien boertje dat krimpt als van buikpijn (sterk herinnerend aan de figuurtjes die we op Delftsche tegels zien), vrij precies weergegeven snoeken, een omroeper, scheepjes, een klarinet, engeltjes, allerlei gereedschappen, veel plomps en opzettelijk - onbeholpens, en dan weer opeens een sierlijk vignetje met vogels op een tak, en tusschen dit alles door allerhand teksten en spreuken. Verwonderlijk goede dingen dan weer onverwachts: diertjes even argeloos en expressief geconcipieerd als die in de oude, 16de eeuwsche houtsneetjes bij de ‘Samenspraak’ (Dialogos creatarurum) die Peter van Leu te Gouda drukte, of groteske chimère - achtige koppen, of plotseling, moderner, met lichtwerking, een man die een brandende kaars in een kandelaar ophoudt....

Het zijn illustraties van bijdragen, door dezen wonderlijken minnaar van het oude, van rariteit en anecdote, in allerlei locale bladen geleverd en de herkomst, die nergens wordt aangeduid, noch de preciese beteekenis zijn na te gaan.

Maar de altijd op de meest elementaire wijze verkregen figuren, uitstekend als houtsnee, ook omdat het uitgesneden wit er altijd zoo duidelijk den vorm bepaalt, zijn in velerlei opzicht merkwaardig, archaï seerend en misschien vaak direct op oude voorbeelden geï nspireerd als ze dan mogen wezen. Ze ontstonden midden in de bloeiperiode van de perfecte reproduceerende houtgravure, toen de gebroeders Dalziel, Swain, Cooper en anderen de mooie illustraties van Millais, Walker, Keene enz. zoo getrouw interpreteerden, ze gaan met hun moedwillige ruwheid regelrecht in tegen alles wat de school van Bewick bereikt engeleerd had. Ze bereiken pakkende decoratieve effecten met zware, rudimentair gevormde zwarten, ze zijn dikwijls ongemerkt geraffineerd en even ongemerkt verbeteringen op de onhandige en slordig afgedrukte voorbeelden. Ze hebben altijd kleur, er ontbreekt als grafische uiting niets aan, en uit al die simpele oplossingen van technisch niet te onderschatten opgaven spreekt een enorme vindingrijkheid. Ik geloof dat een keur van deze oubollige prentjes den kenner en liefhebber van houtsneden verrassen zal.