Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 38

[p. 420]

De zekerheid,
door Jo Smits

EEN man zocht zekerheid in 't leven. Hij bouwde een goed, stevig huis en trouwde een vrouw met geld.

Toen trok hij het huis binnen. Hij bezag zijn meubelen en bekeek zijn tuin en hij zei tegen zijn vrouw: ‘Hier wonen wij nu en zijn zeker dat we 't goed hebben. We hebben geld en kunnen ons aanschaffen wat we willen.’

En hij nam een sigaar uit een kistje en ging tevreden in een groote leunstoel zitten. Toen klopte het leven aan de deur, zachtjes, maar aanhoudend. De man spreidde zijn krant voor zich uit en hoorde het niet. Maar zijn jonge vrouw hoorde de klop.

Het bloed schoot haar naar de wangen. Stil liep ze naar het raam om te zien wie daar buiten stond. Maar ze zag niemand. Alleen de vijver voor het huis lag in de avondzon en de bloemen stonden rustig aan den kant, teer en ijl en onwaarschijnlijk. Een mist kwam op en gleed over het water en over den tuin. De zon ging onder en goot haar stralen door den mist.

De vrouw beefde. Ze schoof de gordijnen dicht, en langzaam keerde ze zich om.

Maar weer hoorde ze de klop op de deur, nu harder dan zooeven.

Ze trad de gang in en draaide het licht op. Een diepe eenzaamheid beving haar. Ze opende zacht de voordeur om te zien wie daar klopte, maar ze zag niemand. De stoep was leeg. En ze tuurde den avond in. De beklemming steeg haar naar de keel.

De mist vulde nu den tuin.

De jonge vrouw deed de deur weer dicht. Maar onzichtbaar was het leven het huis binnengeslopen en streek over het hoofd van de jonge vrouw.

Zij gingen samen naar binnen. De vrouw wist niet dat ze niet alleen was. Maar ze voelde zich vreemd te moede. Ze zag naar de goede meubelen, die in de kamer stonden. Ze zag haar man in zijn stoel. Hij rookte zijn sigaar. Hij las zijn krant. Ze tuurde naar zijn gezicht. Ze wilde er op lezen.... wat.... wat? Ze wilde hem vragen om iets.... om wat?....

Maar ze ging zwijgend in den stoel tegenover hem zitten en nam ook een krant.

Toen viel een stilte tusschen de beide menschen. Maar het leven ging tusschen hen instaan en zag van de een naar den ander. Diep en vragend waren de oogen van het leven. Het strekte een hand uit en wees....

Maar geen van de beide menschen zag het leven tusschen hen instaan en zag de uitgestrekte hand.

[p. 421]

Alleen de jonge vrouw zag telkens op van haar krant en haar oogen zochten in de kamer. Ze zochten rond.... tot ze op den man in zijn stoel bleven rusten, een oogenblik.

Zijn krant ritselde. Hij legde zijn sigaar neer.

Hij glimlachte.

De jonge vrouw zei: ‘Wie zou daar zoo straks hebben geklopt?’

‘Ik weet niet’, zei de man. En hij stak zich een nieuwe sigaar aan. ‘Het kan me ook niet schelen. Ben je nu niet tevreden met dit huis? Weet je, dat we zeker kunnen zijn van ons leven? We hebben geld genoeg.’ En weer glimlachte hij.

De jonge vrouw legde zich een hand op het hart. Haar oogen waren groot. Maar haar mond glimlachte. ‘Het is prettig om zeker te zijn,’ zei ze zacht.

‘Ja’, zei hij, en hij vertelde van andere menschen, hoe mal die het aanlegden met hun leven.

Hij voelde met de hand in zijn zak naar zijn beurs.

Hij keek de kamer rond, langs zijn vrouw heen. En weer glimlachte hij. Toen nam hij zijn krant weer op en las verder.

Het leven stond nog tusschen hen in. Zwijgend.

De jonge vrouw stond op. Haar handen trilden toen ze thee schonk. Er was in haar een brandend verlangen ontwaakt. Ze snakte naar meer.... naar meer.... Het kon nooit genoeg zijn. Deze kamers, deze meubelen, deze omgeving, het was alles niet genoeg. Er moest nog iets anders zijn dan dit alles. Maar wat.... Was ze niet gebonden aan dezen man, aan dit huis, aan de menschen van hun dagelijkschen kring? En wilde ze niet reizen en trekken? Wilde ze niet straks ver weg van hier om méér te zien en méér te leeren kennen?

Ze zette een kop thee neer bij den man.

‘Zeg’, zei ze, ‘gaan we van 't zomer op reis?’

Hij keek verwonderd. ‘Als je dat wilt, ja, waarom niet?’ zei hij. En met opnieuw dien glimlach, zei hij: ‘We hebben geld genoeg, dat weet je.’

‘Ja, ja,’ zei ze, ‘dat weet ik.’

En ze vroeg zich af, of ze wijs had gehandeld met hem tot man te nemen. Hij had geld en zij had geld. Nu konden ze straks gaan reizen. Nu kon ze gaan zien, gaan hooren wat ze wilde.

Het was laat geworden. En ze draaiden de lampen uit. En samen gingen ze naar boven. De man voorop, en de vrouw volgde.

Onder aan de trap stond het leven en zag hen na. En diep en ondoorgrondelijk waren de oogen van het leven. De jonge vrouw zag naar beneden, maar zag slechts de nu donkere gang.

In de luxueus ingerichte slaapkamer bespraken ze hun toekomstig leven.

Maar toen de vrouw toevallig zag in de oogen van den man dien ze zich

[p. 422]

tot levensmakker had gekozen, bleef ze verbaasd staan, rechtop en stil.

Wat.... wat verwachtte ze in zijn oogen? Wat.... Wat was er? Of wat was er niet? Ze zag zijn oogen. Ze voelde plotseling hoe deze man hard kon zijn waar het zijn belang betrof. Er was geen barmhartigheid, geen troost in zijn oogen. Er was iets.... wat dan toch? Waarom waren er nooit woorden om op te lossen, wat opgelost moest worden?

Hij stond nu bij haar en omvatte haar in zijn greep. En in zijn oogen zag ze dansen het bezit, zijn bezit. Zij wilde zich losmaken, maar de man zoende haar op den mond.

Ze duizelde.

Hij zei: ‘Je bent mijn vrouw. Dit is mijn huis. En van 't zomer, kind, gaan we op reis. We hebben geld genoeg.’

Toen zag de jonge vrouw, hoe de deur openging en het leven binnentrad, zwijgend, en haar aanzag met oogen smartelijk en vreemd.

Maar de man zag niets.

En hij draaide even later het licht uit, en boog zich over de gestalte van de jonge vrouw. En hij zag haar gezicht niet, dat zich van hem had afgewend.

De dagen gingen voorbij. De vrouw deed haar huiselijke plichten. Ze zorgde voor alle kleinigheden. En de man kwam op geregelde uren thuis en ging op geregelde uren weer weg.

Ze ontvingen een kring van menschen, die allen ook in goede, stevige huizen woonden en een goed gevulde beurs in den zak droegen. Alleen was er onder hen één kunstenaar, een musicus, die geen goedgevulde beurs had, en een vreemd licht droeg in zijn oogen, waarnaar de jonge vrouw telkens keek.

Haar man maakte vaak grappen over den kunstenaar. En hoewel hij graag kunst in huis had, minachtte hij den mensch, die uit armoede en zorgen de schoonheid putte. Hij minachtte het ideaal. Want wie het ideaal volgde kon nooit zeker zijn van zijn leven. Wie het ideaal volgde was een dwaas. Want hij gaf op dingen, die noodzakelijk waren voor een goed bestaan.

Toch ontving hij den musicus in zijn huis, omdat hij nu eenmaal musicus was, een interessant verschijnsel in de maatschappij. En zoolang hij er geen schade en wel genot van had, wel, waarom zou hij hem dan niet ontvangen?

Op een avond speelde de kunstenaar voor hen.

En plotseling weer stond het leven in de kamer. Het sloeg de handen voor het gezicht en schreidde.

De menschen zaten verspreid in hun stoelen en luisterden.

De jonge vrouw voelde of de grond onder haar voeten wegzonk, of de muren wegvielen en de wolken vaneenbraken. Ze voelde een macht haar

[p. 423]

wezen doorstroomen, een macht, die ze niet wilde erkennen, maar die haar nam zonder een enkele vraag.

Ze luisterde achterovergeleund in haar stoel.

Het leven kwam naar haar toe en legde haar een hand op het voorhoofd. En toen de vrouw opzag, zag ze den kunstenaar in zijn spel, en plotseling zag ze de zekerheid wegvallen van al deze luisterende menschen. Ze voelde met een schok hoe het leven zich door de kamer bewoog en ging van mensch tot mensch, vol geheimen, vol stille bedoelingen, vol heimelijke verwachtingen.

De jonge vrouw zag naar de luisterende gezichten en ze had het uit kunnen gillen plotseling van vrees en van verwachting. Maar ze bleef stil zitten luisteren en keek naar 't gezicht van den kunstenaar, die de muren liet wegvallen, die het wijd verschiet van het leven opende; en de klanken stroomden de kamer door, heftig, vragend, zoekend, eischend.

En allen luisterden ze en hun oogen hadden de lachende zekerheid verloren.

Toen zag de jonge vrouw, dat de vrouw, die naast haar zat, zwanger was.

Ze boog zich voorover. En ze legde een hand op die van de andere vrouw.

Ze zagen elkaar aan en glimlachten.

De kunstenaar had uitgespeeld. Hij veegde zich 't voorhoofd af met zijn zakdoek. En hij zuchtte diep.

Toen zag hij rond in de kamer. Maar zijn oogen zagen niet de meubelen. Hij zag de menschen stil in hun stoelen gezeten, als nog luisterend.

Hij streek zich met de hand door het haar.

De heer des huizes verbrak de stilte. En spoedig was het gesprek weer in vollen gang. De zekerheid sloop terug in hun oogen, in hun bewegingen. Ze zagen weer den kunstenaar in zijn wat schunnig pak, waar hij nog stond, met zijn bleek, fel, dringend gezicht.

Ze zagen hoe zijn handen zich zenuwachtig bewogen. En ze glimlachten.

Ze zagen de meubels weer. Ze hoorden de klok tikken. Ze dronken hun kopjes thee leeg. Ze aten hun koekjes. De betoovering was gebroken.

Alleen de jonge vrouw keek stil het raam uit en voelde zich eenzaam. Ze bekeek haar handen, die blank waren en goed verzorgd.

Weer zag ze het raam uit, tusschen de gordijnen door. Er blonk boven het water een ster, een wereld.

Ze voelde een snik in haar keel.

En eindeloos ver weg in die kamer, zag ze haar man staan praten; zijn handen maakten zekere bewegingen, zijn oogen waren koel en rustig. Hij was beleefd.

Maar God, daar woelde en raasde het leven rond hun huis. Daar stond het in de kamer. Daar bewoog het zich van mensch tot mensch, sluw en ondoorgrondelijk.

[p. 424]

Ze zag weer naar de vrouw, die zwanger was. Ze zag de moeheid gestempeld op dat nog jonge gezicht. En even, zag ze, dat de vrouw zich over het lijf streek, zacht en streelend, met liefderijk gebaar.

Men begaf zich naar de andere kamer, al pratend.

De jonge vrouw hield den kunstenaar tegen. Ze wist niet wat ze zeggen moest. Maar ze wilde iets zeggen. Ze zag in zijn oogen, in zijn fel, dringend gezicht.

‘Wie leerde U dit?’ vroeg ze. En ze vond haar vraag belachelijk.

‘Het leven. Wie anders?’ zei hij met een lichten spot in zijn stem. ‘Groote zorgen, groote strijd en ongeziene inzinkingen en stille, ongeziene overwinningen zijn alle mijn leermeesters geweest.’

Met spottende oogen keek hij over alles heen, door de half opengeschoven gordijnen naar de ster boven den vijver.

Zij volgde zijn oogen.

Een wrevel kwam in haar op.

Toen ging ze naar de anderen. Ze schonk wijn in heldere glazen. Ze praatte en lachte en nam geen notitie meer van den kunstenaar. Maar telkens, ondanks zichzelve zocht ze zijn spottende oogen. En dan waren de hare koel.

Maar haar handen beefden. God, en ze was immers zeker van alles! Zij.... zij hadden immers geld. Van 't zomer gingen ze op reis. Dan zou ze veel zien.

Maar een onrust woelde in haar hart. Lachend, kleine zinnetjes zeggend, liet ze 's avonds laat haar gasten uit. Ze zag hen wegtrekken. Ze liepen langs het licht van een lantaren. De kunstenaar liep achteraan. Hij zag niet op of om. Een rechte figuur was hij. Ze zag hem in het duister verdwijnen. Onbekend en toch bekend.

Ze keerde zich om en deed de deur dicht. Haar lippen trilden.

Haar man stond in de kamer. Hij zei: ‘Typische kerel, zoo'n musicus.’

De jonge vrouw stond in de deur. Haar oogen zagen recht voor zich uit.

Toen zei ze: ‘Ach, waarom? Hij heeft weer wat anders dan wij hebben, hè?’

De man lachte spottend. ‘Precies,’ zei hij, ‘een vaak ongedekte tafel en een leege beurs.’

‘En een levensdrang,’ zei de vrouw snel, ‘die wij niet hebben.’

De man keerde zich naar haar toe en zei: ‘Ik geloof dat die muziek je wat heeft opgewonden.’

Ze lachte. Toen zei ze: ‘God, ik zou hier de boel wel in elkaar willen trappen. Ik zou.... ik zou.... ik wil hier weg. Ik wil....’

De man legde een hand op haar schouder. ‘Je doet vreemd vanavond,’ zei hij. ‘Wees niet zoo dwaas. Wat is er gebeurd?’

‘Niets’, zei ze. En ze zweeg. En ze stond rechtop in de kamer en zag hoe haar man de kranten opvouwde en weglegde. En zij duizelde. Ze zag

[p. 425]

zijn oogen, hard en onbewogen. Ze zag zijn handen. Die waren dik en rood en stonden haar tegen.

Toen zag ze het leven voor zich staan. Het eischte....

Ze voelde de ontzaggelijke verantwoording die ze droeg en waarmee ze gespeeld had toen ze het plan opvatte dit huis binnen te trekken en er te wonen met dezen man, haar leven lang.

Ze wilde.... wat wilde ze....

Naar welken kant ze zich ook bewoog, ze ontmoette overal de persoonlijkheid van haar man. Ze ontmoette de meubels, die hij had uitgekozen, ze ontmoette zijn zekerheid, waarmee hij hun leven wilde vullen, zakelijk, kalm.

En terwijl ze naar hem keek zag ze hem plotseling als een arm mensch, die de rijkdom van het leven blind voorbij ging. Die steeds door vreesde de heftige bewegingen van het leven der menschheid. Die iederen dag aan zijn zekerheid wilde voortbouwen, omdat hij te klein was om de grootheid van het leven te dragen en te bevatten.

‘Kom,’ zei hij wrevelig, ‘wat sta je daar te kijken? We gaan naar bed. Ik hoop dat je morgen minder vernielzuchtig van aard zult zijn.’

En hij draaide het licht uit. Zooals hij nog wel vele, vele avonden zou doen. En ze gingen naar boven, zooals ze nog wel vele, vele avonden zouden gaan. Maar het leven bewoog zich tusschen hen in en veranderde en liet zich niet wegdringen.

Het was sluw, maar in de oogen van het leven gloeide kracht. En de man, die de kracht niet wilde erkennen, schiep dag aan dag zijn eigen eenzaamheid. En de vrouw, die de kracht moest erkennen, droeg ook haar eenzaamheid en tuurde den tijd in, hopend en steeds verwachtend....