Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 36

[p. 20]

Vlaamse houtsnijkunst
door Frank van den Wijngaert.

III, Henri van Straten.

MASEREEL, Joris Minne, Van Straten, zijn namen, die luid klinken in de internationale beweging van de houtgravuur.

In een vorig artikel toonde ik aan hoe onder hen Joris Minne de meest stijlvolle mocht genoemd worden. Wanneer men evenwel eenmaal de naam van een Masereel heeft uitgesproken, dan hoeft in één adem vermeld Henri van Straten. En dit is, geloof ik, genoeg zeggen.

Indien van Straten beschikken kon over de contructieve vermogens van deze geniale meester, dan zou hij hem zonder enige twijfel voorbijstreven....

Ik ken geen één onder de modernen, die hem in gracie en in zwierigheid evenaren kan. Hij is een gochelaar. Naar goeddunken beheerst hij de lijn, vervormt haar op wijzen, die buiten hem geen ander zich ongestraft veroorloven zou, en blijft toch altijd even konsekwent, zonder overdrijving, even elegant en vooral.... hoezeer intens een kunstenaar. Materie, techniek schijnen voor zijn wonderbare vaardigheid slechts begrippen van bijkomende aard. Wie zou veronderstellen, dat aan dit verrukkelik oeuvre de kramp van de geboorte is voorafgegaan?!

Zie hoe roekeloos hij in deze ‘Melancholie’ (een zijner mooiste, kleine gravuren) is omgesprongen met de lijn, hoe hij haar geslingerd heeft zonder schijnbare kontrool vanaf de heupplooiing tot aan de buiging van de knie en van de knie tot aan de uiterste uitersten van hiel en tenen zonder dat het rythme van het geheel ook maar één ogenblik moest onderbroken worden. Is dit beeld niet geworden derwijze de synthese van de Al-gracie, van de lineaire Al-schoonheid van het vrouwelik lichaam, waarvoor de Man, overweldigd, huiveren en knielen moet?....

Van Straten is een sensitivist....

Niet zoals die van zijn makker Joris Minne - ik deed het trouwens reeds vroeger opmerken - is zijn kunst constructief te noemen, d.w.z. zij is niet ontstaan uit een massale conceptie der dingen, zonder deze conceptie niet mogelik, niet ademend, niet levend. Zijn aspiraties zijn minder ‘gevleugeld’, minder kosmies, viseren meer direkt de kleine onderdelen dezer waereld. Liefst beschouwt men haar als iets heel precieus, dat men, bang voor ontwijding, wegbergt achter slot en grendel.... De teerheid van deze tekening is inderdaad zo broos, dat zelfs de adem van profanen haar kwetsen, haar beschadigen zou. Zoals men nooit moe

[p. 21]

wordt een waarachtig kleinood te bekijken en aan te raken, zo ook leeft men met deze geraffineerde kunst nooit in genoegzame gemeenschap....

Minutenlang kan men er over heen gebogen blijven. En telkens weer als een héél mooi gedicht, dat je dagen en je nachten betoverd heeft, groeit zij tot nieuwe veropenbaring uit, tot altijd fris geheel van kontrasten en kontoerenspel, waaraan het oog nooit zat wordt zich te verlustigen....

Van Straten is een groot dichter. Doch (de kunstenaar vergeve me deze uitdrukking) hij is een hoogst aristokraties dichter, die zijn sentimenten slechts verheven tot uiting brengen kan.

Van Straten's debuut is niet geweest als dat van velen zijner collega's ‘een moeizaam doornenpad’. Een triomfantelike intocht, een zelfbewuste verklaring is het geweest.

In zijn eerste mappe ‘L'Après-Midi d'un Faune’ (1920), zes gekleurde lino's naar het werk van dezelfde naam van Mallarmé, spreidde hij, gepaard met een ongenadig sensualism, zulk een geest van verfijning en van techniese vaardigheid ten toon, dat de belangstelling en de bewondering van de kenner al ogenblikkelik waren gaande gemaakt. Deze mappe beleefde twee uitgaven.

In 1921 verschijnt ‘La Tentation de St. Antoine’, verheven illustraties naar de tekst van Flaubert en waarvan ‘La Paresse’, doch vooral ‘La Colère’ (hier gereproduceerd) en ‘L'Orgueil’ als de machtigsten mogen beschouwd worden.

In 1922 wint hij de prijs ‘Lumière’, uitgeschreven door het tijdschrift van dezelfde naam en dit vóór meerdere reeds internationaalberoemde graveerders. Het werk, waarmede hij deze prijs wint, is de interpretatie van een vertelling van Edg. Poe, dewelke hij herdoopte met de benaming ‘La Dormeuse’. Ik heb er speciaal aan gehouden één dezer gravuren aan het oordeel van de lezer te onderwerpen. Zodoende kan hij zichzelf rekenschap geven van het machtig talent, dat hier de weerbarstige graveerstift tot zangerige taal gedwongen heeft.

Men zal waarschijnlik reeds opgemerkt hebben, dat het sensualism in Van Straten's oeuvre een grote, laat het ons gerust toegeven, een overwegende rol vervult. Deze kunst is zwoel als de aaiing van een fluwele vrouwelichaam. Zij bedwelmt als een erotiese roes, verteert de werkelikheid en staat in haar onkuise, fantastiese naaktheid aan de horizon te schitteren als een vurige zuil van hartstocht en ekstase....

Dit jaar nog verschenen er van hem twee albums, het ene getiteld ‘A la Matelote’ (‘Les Ecrivains Réunis’ - Paris), het twede ‘Boksmatch’ (N.V. Prometheus - Amsterdam). ‘A la Matelote’ is typies Antwerps, wil een cinematiese kijk verlenen op het leven in de havenbuurt en op het aldaar huizend heterokliete volkje. Al de figuren, zo inals uitheemse, welke de Sinjoor overbekend zijn, vinden wij er in weer:

[p. 22]

de levenslustige, breedgebroekte Janmaat, 't bereidwillig venuskind, de lugubere Hindoe, de majestatiese neger.

henri van straten.
de gramschap, uit
‘la tentation de st. antoine’

Ondanks zijn onlochenbare verdienste brengt ons dit bundeltje weinig nieuws, de techniek is ons vertrouwd en de personnages zagen wij reeds vroeger behandeld. Dit is evenwel het geval niet met ‘Boksmatch’, een gedicht in proza door Frank van den Wijngaert, door van Straten in zijn geheel op hout gezet en illustratief verwerkt. Deze suite van tien beelden is onlochenbaar de gaafste, die wij van hem bezitten. In ‘Boksmatch’ bevinden wij ons tegenover een geheel nieuwe persoonlikheid. Ook weten wij in geen enkel zijner werken de modernistiese wit-zwart theorie zo principieel toegepast. Deze theorie heeft echter niets gemeen met b.v. die van een Minne, welke zijn onderwerp steeds evoluerend, in buigzaamheid behandelt. Hier geen détail, geen literatuur meer, maar doorgedreven soberheid. Kontrast tegenover kontrast in absolute, d.i. als opposiete, vijandige waarde. De licht-donker partijen stààn tegenover mekaar, zijn hard, hoekig, en bijten zich onverzoenlik in elkaars wezen vast... Meerdere merkwaardige dingen zijn in deze mappe te bespeuren. Men weet, dat hout immer bewerkt wordt ‘en reliëf’, dat het, in tegenstelling met zink en koper, wordt bestemd voor hoogdruk. Welnu, in ‘Boksmatch’ werd afbreuk gedaan aan deze geijkte gewoonte. Gedeeltelik althans. Van Straten graveerde de tekst in de diepte van het blok, sneed de letter in het hout, haalde ze er niet uit. Dit is natuurlik houtgravuur ‘au renversé’, diskutabel misschien onder algemeen technies oogpunt, doch als resultaat

[p. 23]

minstens zo bevredigend als de methodiese. 't Bewijs ligt trouwens dubbel voor de hand, eerst en vooral in ‘Boksmatch’, doch ook wel, alhoewel in mindere mate, in zijn ‘Tentation de St. Antoine’, waarin hij toén reeds, onder elke gravuur, een paar lijnen tekst in diepdruk graveerde.

henri van straten.
melancholie.

Van Straten is eerst en vooral vermaard geworden als illustrator. Onder de werken, welke door hem verlucht werden, vernoem ik o.m.:

voor de uitgeverij ‘Lumière’: ‘Voyage’ door Bob Claessens, ‘Les Enfants se battent’ door Roger Avermaete;

voor ‘De seven Sinjoren’: uit Willem Ogier's ‘Seven Hoofdsonden’, ‘De Gulsigheydt’ en ‘De Hoeveerdigheydt’;

voor ‘De Sikkel’: ‘Het Gesprek in Tractoria’ door Toussaint van Boelaere, ‘Europa-Hotel’ door Lode Baekelmans, ‘De Pastoor uit den bloeienden Wijngaerdt’ door Felix Timmermans (weelde-uitgave);

voor de uitgeverij Lod. Opdebeeck: ‘Les Croix de Bois’ door Roland Dorgelès;

voor het Elena Gottschalk Verlag de sonnettenbundel ter perse ‘Doppelsehnsucht’ door F.M. Huebner;

voor de Uitg. Mij. Prometheus, Amsterdam: ‘Boksmatch’, een gedicht in proza door Frank van den Wijngaert.

Buiten de illustraties van F.M. Huebner's ‘Doppelsehnsucht’, welke ik waardeer om kwaliteiten reeds vroeger aangetoond, heb ik lief ‘De Hoeveerdigheydt’ en ‘De Gulsigheydt’

[p. 24]

en vooral het prentwerk voor Avermaete's nog niet verschenen satyre ‘Le Concile des Dieux’.

Het is bijna ongelofelik op welke merkwaardige wijze hij al deze archaïstiese personnages heeft weten te moderniseren, d.i. ze heeft kunnen aanpassen aan de kunstbegrippen van onze tijd, hun barokke verschijning heeft weten te styleren zonder dat zij er daarom ook maar het minste van hun authenticiteit hebben moeten bij inboeten.

Benevens deze kleinere arbeid schiep van Straten natuurlik nog meerdere tientallen wandplaten van diverse grootte en aard. Enige ervan mogen gerust van nu af als blijvend beschouwd worden.

Van Straten is eveneens een schilder voor wie de zo verscheiden techniek der kleur evenmin geheimen heeft. Het is echter uiterst moeilik dit niet minder intressant aspekt op zijn artistieke veelzijdigheid in een korte studie als deze naar behoren te situeren. Onthouden wij slechts dit, dat ook hier, evenzeer als in zijn houtgravuur, een der nobelste talenten van het ogenblik is aan het woord gekomen.

[p. XI]

henri van straten.
illustratie uit ‘la dormeuse.’
(van het houtblok gedrukt).

[p. XII]

henri van straten.
don juan.