Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 32

[p. 226]

Ferdinand Eckhardt en zijn kunst,
door L. Fontijne.

WE zijn er moe van alles in het oog te houden wat ons in de laatste jaren als producten van buitenlandsche ‘kunst’ in het land is gebracht. Hoeveel daarvan kan in werkelijkheid op dezen naam aanspraak maken? Een uiterst gering percentage slechts. Zoo langzamerhand hebben we ons eenigszins leeren oriënteeren in den eerst onontwarbaar schijnenden chaos, en we kennen tegenwoordig wel ongeveer die kunstenaars, wier werken ook in lateren tijd, wanneer de ongezonde geldverhoudingen zich ten goede zullen gewijzigd hebben, in ons land gastvrij zullen ontvangen worden.

Een dier kunstenaars, Oostenrijker van geboorte, is Ferdinand Eckhardt. Zijn naam zou ons veel vroeger reeds bekend geworden zijn, zoo hem de oorlog en de tegenwoordige ongunstige toestanden niet ongeveer een tiental jaren teruggedrongen hadden.

Ruim twee jaar geleden leerde ik Ferdinand Eckhardt voor het eerst, op zijn reis door Holland, kennen. Ik zag hem eens ergens aan een waterkant te Rotterdam aan het werk zitten, en daardoor vooral trok hij mijn aandacht, dat hij zijn motief zonder vooraf een schets ervan te hebben gemaakt, direct ‘spiegelverkehrt’ op de etsplaats teekende. Met een bereidwilligheid die speciaal den Weeners schijnt eigen te zijn, vertelde hij mij toen, dat deze kunst hem nu, na jarenlange oefening, geen moeilijkheden meer opleverde. Door directe teekening op de etsplaat meende hij dat veel minder van de oorspronkelijke indruk van zijn gegeven verloren ging, dan wanneer hij een eerste schets bij zijn werk gebruikte, die hij weer herhaaldelijk moest overnemn. Dit zou men als de sleutel tot alle werken van dezen kunstenaar kunnen kenmerken.

Nader leerde ik hem kennen toen ik hem een half jaar later, omstreeks Paschen 1921, in zijn atelier te Weenen opzocht. Daar toonde hij me een klein aantal over het algemeen zeer gelukte etsen, die alle het resultaat van zijn Hollandsche reis waren. Bovenal trof mij de ‘Stroomarkt’ te Amsterdam, meesterlijk in ruimte-verdeeling, en in stemming min of meer romantisch. Dit pleintje met zijn prachtige oude huizen schijnt hier nog kleiner, nog rustiger, nog sprookjesachtiger dan we het in werkelijkheid reeds kennen. Evenzooveel stemming en bezieling liggen in den ‘Groenen Burgwal’, als had hij in dit blad de gansche diepte van al deze oude grachten willen neerleggen, van onze grachten, die iederen vreemde als een sprookjeswonder schijnen. In deze stilte brengen slechts enkele zonnige vlekken en het spiegelbeeld der boomen, dat

[p. 227]

uit het water eenige onrustige silhouetten uitsnijdt, een weinig leven.

Niet zoo goed gelukt schijnt mij zijn ‘Munttoren’. Het ‘Paleis op den Dam’ echter toont ons meesterlijk het contrast tusschen kerk en paleis, hoewel hij dit laatste wellicht iets te massief heeft opgevat. Dit gegeven was hem trouwens niet moeielijk, daar hij zich tot nu toe bijna uitsluitend met architectonische motieven had beziggehouden, en ons land met zijn waterleven een geheel nieuw gebied voor hem was. Het is toch verbazingwekkend, hoe goed hij zich in korten tijd in de geheel andere wereld van motieven, die zich bij ons voor hem opende, heeft ingewerkt. Zoo is hem in de eerste plaats de ‘Maashaven’ te Rotterdam uitstekend gelukt. Dit blad is voor Eckhardts jongste ontwikkeling van zeer groote beteekenis, daar hij in de laatste jaren van bijna alle technische hulpmiddelen bij het etsen afgezien heeft en de etsnaald nu slechts alleen spreken laat. Met welke technische vaardigheid hij die echter beheerscht, toont ons een blik op de ‘Maashaven’. Daar staat geen streepje te weinig of te veel, alles is schetsmatig maar toch af. De ‘Maashaven’ staat aan kunstwaarde wellicht naast zijn ‘Vischmarkt’, die hij ook te Rotterdam etste. Deze bonte chaos van booten, touwen, zeilen, en vischmanden weer te geven was juist iets voor een kunstenaar als Eckhardt, en hoewel we enkele détails zouden kunnen aanwijzen, waar zijn etsnaald wat al te vrijpostig rondsprong en een stuk zeil of touw weergaf waar het niet behoorde, het zou een onrechtvaardigheid zijn hem daarvan een verwijt te maken. De détails zijn hier van ondergeschikt belang.

De zee heeft Eckhardt ook gedurende langen tijd bestudeerd, maar het resultaat dezer studiën behoudt hij zich nog voor. Hij geeft toe, dat het oneindig moeilijk is, deze eeuwige beweging, die de ziel van de zee uitmaakt, weer te geven, Zijn plan is echter bij een volgend bezoek aan Holland de zee zijn speciale aandacht te wijden, en dit probleem dan op te lossen.

Om hem geheel te leeren kennen, moeten we ook eenige woorden wijden aan het vroegere werk van dezen kunstenaar, die bij de latere Hollandsche niet behoeven achtergesteld te worden. Daar is bovenal prachtige oude architectuur die het oog van den kunstenaar heeft getroffen. Een oud, eerbiedwaardig, gothisch bouwwerk als de ‘Minoritenkirche’, die fijn contrasteert met haar besneeuwde daken tegen den zwaren winterhemel, of als het meesterstuk der Weensche gothiek, de ‘Stiegenkirche’, met haar weeke, bemoste wanden en den merkwaardigen zevenhoekigen toren, of de ‘Stefansplatz’, die door zijn grootte als ets opvalt, en door uitstekende ruimteverdeeling en de verhouding tusschen toren en kerk waarlijk monumentaal werkt. Eenige heerlijke oude barok-huizen kregen een misschien licht-brangwyniaansche oplossing. Maar het valt niet te ontkennen dat onze kunstenaar, en vooral in het begin van zijn carrière, eenigszins beïnvloed was door dezen grooten Engelschen meester. In de laatste

[p. 228]

jaren echter is hij uitsluitend zijn eigen weg gegaan, en wat hij tegenwoordig als hoogste doel nastreeft, is niet meer zoozeer het contrast tusschen licht en schaduw, als wel hoogste ‘Ausdrucksfähigkeit’ en zekerheid van lijn.

Tot de vroegste werken behoort het nog tamelijk bescheiden opgezette ‘Klosterneuburg bei Wien’, waaraan men echter reeds bij den eersten aanblik die voorliefde voor de architectuur gewaar wordt, die uit al zijn verdere werk spreekt. Een reeks van motieven vindt hij verder in de talrijke Oostenrijksche barok-kloosters, waarvan ieder afzonderlijk een bezienswaardigheid voor zich vormt. Ook aan de Wachau, het heerlijke Donaudal tusschen Melk en Krems, heeft hij zijn aandacht gewijd, zoodat een map met tien etsen ontstaan is, die duidelijk toont dat de Wachau aan landschaps-schoonheid en door de romantiek van zijn ruïnen en kloosters niet voor het Rijndal behoeft onder te doen. Ook de druiven groeien er niet minder zoet dan ergens anders ter wereld. Van deze etsen dient men vooral de ‘Teissenhoferhof’ te noemen, impressionistisch van opvatting, en niet minder goed dan de ‘Vischmarkt te Rotterdam’, en ook nog het lievelingsblad van den Weener, den ietwat zoetelijken ‘Klosterhof in Dürnstein’, in verscheiden kleuren gedrukt, en als zoodanig iets bijzonders en eigenaardigs in het werk van den kunstenaar. Ook eenige boom-stukken bezitten we van zijn hand, waaronder één dat een gedeelte van het heerlijke Wienerwald voorstelt, in aquatint. Dit blad is, gezien de uiterst moeilijke techniek, bijzonder gelukt, en wekte bij een tentoonstelling algemeene belangstelling en waardeering.

Het spreekt bijna van zelf, dat bij de etsen van dezen echten zoon der groote muziek-stad ook werk is, dat speciaal gewijd is aan eenige groote musici. Zoo is het geboortehuis van Schubert een der meest verbreide bladen van zijn werk geworden, en het geboortehuis van Beethoven te Bonn en van Goethe te Frankfurt is al bijna even graag gewild.

Een groote menigte etsen met Oostenrijksche en Zuidduitsche motieven zou ik nog kunnen noemen. Maar laat ik liever nog iets over de ontwikkeling als kunstenaar van Eckhardt zeggen. In geenen deele heeft hij van de kinderschoenen af deze kunst gediend. Neiging en begaafdheid schenen hem veeleer in de richting der muziek succes te voorspellen, en eerst toen hij, 25 jaar oud ongeveer, het gehoor bijna geheel verloor, werd hij gedwongen zijn muzikale plannen en toekomst op te geven. Niet zoozeer de oorspronkelijke begaafdheid als wel neiging deed hem spoedig daarop naar de schilderkunst grijpen. Ook op dit gebied kwam hij in den beginne met andere, hoogdravender plannen. Hij wilde groote, monumentale schilderijen scheppen. Maar jarenlange schooling en bovenal zelf-schooling hebben hem den juisten weg gewezen en hij heeft later de veel bescheidener kunst van landschapsschilder aangegrepen, en het daarin ook werkelijk tot een aanzienlijke hoogte gebracht...

[p. XLVII]

f. eckhardt.
groenburgwal te amsterdam (ets).

[p. XLVIII]

f. eckhardt.
stroomarkt te amsterdam (ets).

f. eckhardt.
de maashaven te rotterdam (ets).