Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 31

[p. 165]

Maar een lijfmeid,
door Louis Carbin.

‘.... rondgewrongen tressen als
een tros van donkerte in den hals
gedrukt, en aan de slapen glad.’
Jan Prins.

HET was maar een simpele Javaansche lijfmeid en die haar ‘deed’ in zwart en wit, - een jonge ontwikkelde Europeesche vrouw, - behoorde tot de klasse en het ras, waarin die lijfmeid in Indië hare meesteressen vond.

Het gebeurde in Holland, waar de Javaansche voor korten tijd slechts bleef. Er bestond het bezwaar, dat de schilderes geen Maleisch kende en de Javaansche geen enkel woord Hollandsch. Maar de echtgenoot van de schilderes had jaren in Indië verkeerd en diende dus als tolk gedurende de enkele oogenblikken, dat hij thuis was van zijn dagelijksche taak.

Op een wild-en-vochtig-winderigen Januari-dag werd baboe verwacht. Het was weder, waarbij de Zuiderling zich verkniesd voelt en verkleumd, waarbij hij de gewaarwording krijgt als wordt hem den ganschen dag geniepig gesmolten sneeuw langs beenderen, zenuwen en gewrichten gesiepeld.

Triestig en onzeker kwam baboe in de warme vestibule van het vreemde huis. Ze begreep niet goed wat er eigenlijk met haar gebeuren ging. Ze moest in dat vreemde huis voor een mevrouw lang komen...... ‘zitten.’ Nu was, niet lang geleden, daar in het verre warme Indië, zitten iets, dat men zeer behagelijk vond en altijd ook lang deed na afloop van werk...... rustig enkel maar zitten...... En nu was haar door den directeur van het doorgangshuis van inlandsche bedienden beduid, dat zij vóór zij weer scheep ging naar Indië goed geld kon verdienen met wat werk, en dat dit werk zou zijn: ‘doedoek sadja!’ (enkel maar zitten). Het was zeer zonderling......

Ook de Toewan Blanda, die daar samen met zijn vrouw in de vestibule van het vreemde huis ontving en haar aansprak in maleische bedienden taal, legde haar hetzelfde uit. Ja, dit alles leek wel zeer zonderling en het maakte haar van binnen een beetje onrustig. Onwillekeurig echter werd ze gelaten en gehoorzaam gestemd, doordat ze, bij alle vriendelijkheid, in de stem van den blanken heer de bekende ‘toon’ herhoorde van Europeaan tot bediende. Baboe kende geen Hollandsch. Dit was misschien jammer voor haar. Hierdoor ontging haar, hoe de schilderes haar man beduidde de baboe niet schuw en strak van gezicht te maken door zijn stroeven toon.

Terwijl de Javaansche de aanwijzingen van den Toewan Blanda opvolgde, voorzichtig de dameshoed, die zij reeds eerbiedig vóór het huis in haar hand was gaan dragen, op den kapstok vleide en zich daarna ontdeed van den ouden te wijden damesmantel, die haar tot een apin had gemaakt, stond

[p. 166]

de Hollandsche kunstenares met groote gespannen-afwachtende oogen te kijken naar de onthulling van de sarong-en-kabaja-figuur.

‘Wat is zij mooi, wat beweegt ze edel,’ hoorde de Toewan Blanda zijn vrouw verrukt zeggen, ‘en wat een lief gezicht.’

Toewan Blanda kneep de lippen. Hij vreesde, dat de Inlandsche, die hij zelf, arme barbaar, slechts leelijk zag als een gewoon type Javaansche lijfmeid van een of andere deftig Indische dame, ook Hollandsch kon verstaan. Langzamerhand merkte hij echter wel, dat hij zich had vergist. Doch erger herleefde zijn oud-Indische aanvoeling der situatie toen hem werd gevraagd: ‘Wat is haar in het Maleisch? En wat is mooi?’

Hij zag, hoe de oogen van zijn vrouw met hevige gretigheid al de zachtstrakke golvingen en glanzingen volgden der zware zwarte kondeh. Hij begreep, dat zij daar iets bewonderends over zou gaan zeggen. Daarom aarzelde hij. Dan bedacht hij: ‘och we zijn in Holland, inlanders zijn ijdel, hoofdzaak is nu dat zij gewillig en goed zitten zal... bovendien over een paar dagen is het afgeloopen, après nous le déluge!’ Ge moet, waarde lezer, dit den man niet al te kwalijk nemen. Indien ge zelf in Indië zijt geweest, zult ge dit zeker niet doen. Bovendien, ten slotte zeide hij: ‘haar is ramboet en mooi is bagoes,’ en lette daarbij op het gelaat der baboe, dat eerbiediglijk onbewogen bleef.

Onderwijl had de Javaansche er maar rustig bij gestaan, de oogen neerwaarts gericht naar de mat, waarop zij gelaten stond te wachten op de dingen, die gebeuren zouden.

Toen, ten laatste, begon de tocht naar boven, naar het atelier, waar de schilderes een lijstje had met woorden, die bij een zitting te pas konden komen. Daar zou zij de bruine zuster voor zich alleen hebben. Ze voelde, dat zij, eenmaal met model en werk alleen, beter de Javaansche op haar gemak kon stellen.

Baboe werd in het stille Noorderlicht in een leunstoeltje gezet. De Toewan Blanda voelde zich gehinderd. Hij schaamde zich een beetje daarover, doch hoe dan ook, het hinderde hem, dat in het atelier van zijn vrouw een inlandsche bediende zat in háár lievelingsstoel. Hij was in Indië geboren en opgegroeid en had er lang gewoond! Onwillekeurig ook kwam hierdoor bij de enkele aanwijzingen, die hij gaf, de oude meesterstoon weer op. Hij verbeeldde zich van niet, maar zijn vrouw vertelde later, dat zij het weer in zijn stem had gehoord.

De fijn-voelende Inlandsche begreep de situatie wel; zij begreep al heel spoedig, hoe die Njonja Blanda haar geheel anders aanvoelde en ze hoopte, dat zij weldra met die vreemde dame alleen zou zijn.

‘Ga nu maar weg, je bederft haar gezicht, het staat heelemaal in bediende-plooi. Je hebt me mooi geholpen,’ hoorde de Toewan Blanda zich zeggen.

Met een glimlach ging hij heen.

Toen zag baboe de blanke vrouw op zich toekomen. Zij kende werkelijk

[p. 167]

geen Hollandsch. Ze had van de voorafgaande woorden niets begrepen. Haar verstrakte gelaat kwam in zachter plooi, toen zij moeilijk en met zwaren totok-tongval hoorde zeggen: ‘ramboet bagoes.’

Haar zacht gelaat begon te glanzen. En toen zij merkte, hoe de blanke handen aan heur overvette haar iets trachtten te verschikken, doch onwillekeurig teruggeschrokken van al de daarin zoo zorgvuldig verwerkte klapperolie, toen glimlachte ze den warmen eerbiedigen glimlach, dien een oudere kinderbaboe kan hebben voor een aan haar zorg toevertrouwd Europeesch kind. Vragend opziende nu naar het blanke gezicht met de lichte oogen, dat ze zoo jong vond, bracht zij haar zware zwarte kondeh in de gewenschte buiging.

Daarna, al heel spoedig na een ‘bekin portrèh’, ontstond de stille samenwerking, die er altijd komt tusschen dengeen aan wien iets wordt ‘gedaan’ en dengeen, die dat iets bezig is te doen.

De bediende-plooi week meer en meer, maar er kwam nog telkens in het gezicht de onnatuurlijkheid van nu bizonder ‘voordeelig’ te willen kijken. De schilderes kende dit. Zij wachtte. Zij sleep kalm haar zwarte krijt en bestudeerde onderwijl gretig de vreemde constructie van den Oosterschen kop en lette op partijen in het gelaat, die reeds begonnen te verstillen in natuurlijken stand van lijn. Langzamerhand werd het vreemde donkere gelaat meer en meer zichzelve. Langzamerhand begonnen de niet te ziene, maar toch hun schier-onmerkbaren invloed hebbende, onrust-trillingen der zenuwen te verkalmen. Toen hoorde baboe tegen zich zeggen: ‘Soeda lama deri kwee poenja negri?’ (Ben je al lang uit je land?) en zag zij, hoe de Njonja Blanda glimlachte tegen het zwart bekriewelde velletje papier, dat zij in de schoot had liggen. Er kwam een veelwoordig antwoord, waar de Hollandsche niets van verstond. Het bruine gelaat vertrok in groevende plooien, maar dit duurde niet lang. De mond sloot alrêe weer stil in melancholieken plooi, de oogen accomodeerden zich weer op verre verten en over gansch het verstilde gezicht daalde nu voorgoed een droef-gelaten bezonkenheid, zoodat het wierd simpel en klaar: het gelaat van een Javaanschen vrouwelijken mensch, die lang stil zit en peinst over dingen, die haar alleen aangaan.

Drie dagen heeft baboe wonderlijke uren beleefd. Toen moest zij heen, terug naar haar warme land, met de groote mailboot uit Amsterdam over zee. Drie dagen is zij, simpele lijfmeid, maar dochter van het land, waar alle lieden met vorstelijke gebaren worden geboren, behandeld als princes te gast...... als een princes, die van verre oorden komt en voor een artieste wel wil zitten. Drie dagen gedurende de zittingen van 's ochtends tot diep in den middag ontving zij eten en drinken uit de lijflijke handen van een blanke. Er hebben zich wonderlijke dingen voorgedaan. Er werd een glas melk voor haar den eersten ochtend bovengebracht. Het werd heur zwijgend met vragende oogen voorgehouden. Ze begreep: voor haar om te drinken, -

[p. 168]

maar ze beduidde de blanke schilderes, die tegenover haar met werkelooze handen stil in de schoot wachtte, dat zíj eerst uit het glas een weinig moest drinken.

Of baboe gezien heeft of gevoeld, hoe dit gemoedsgebaar de jonge Europeesche ontroerde? Of zij daarom bij ieder koekje, bij iedere bete, die haar gewerd, dat manuaal ‘Eerst Gij’ herhaalde? En waarom wachtte zij verder altijd daarmede tot het bedienend personeel verdwenen was? En waarom deed zij het ook nooit wanneer de Toewan Blanda er was? Dan zat ze impassiebel, zat daar maar en staarde in de verte. Maar haar hart? Bleef dit onderwijl warm uitgaan naar de blanke zuster, die zoo gretig en bewonderend telkens haar mooie object bekeek, betuurde, ontleedde en trachtte aan te voelen naar de ziel? Is in haar hart die dagen het besef gekomen, dat niet alle blanken ‘orang blanda’ zijn?

De echtgenoot van de schilderes, man en daarom min of meer qualitate qua barbaar, hoorde geregeld 's avonds van de fijne daden van de lijfmeid. Hij hoorde, hoe zijn vrouw met behulp van het woordenlijstje nu en dan beleefdheden en complimenten gewisseld had met een baboe. Hoorde hoe zij verontwaardigd was, dat zoo een beschaafd wezen lijfmeid werd genoemd. Hij wist niet goed, wat hij er op zeggen moest. Familiarity breeds contempt, had hij van jongs af geleerd. En hier......? In alles wat hem werd verteld omtrent de urenlange zittingen, bleek een onderlinge eerbied te hebben geleefd, die zijn weerga niet heeft. Was het de natuurlijke eerbied geweest van het stijlvolle Indische ras voor al wat zweemt naar kunst? Of was het allereerst de liefdevolle bewondering geweest van zijn vrouw voor haar model? Was de inlander toch innerlijk beschaafder dan hij altijd dacht? Hij wist het niet.

Ja het zijn drie wonderlijke dagen voor drie menschen geweest. Nu is dit alles voorbij. Baboe dient weder bij een familie in een huis met aparte gebouwen voor de bedienden, baboe denkt er niet over in een stoel in een kamer bij haar mevrouw te zitten, baboe hurkt met haar laki ergens in de achtergebouwen en kauwt sirih. Zij is nu heel ver weg en dient als lijfmeid.

Of zij nog wel eens denkt aan de dagen, dat zij door een Hollandsche artieste werd behandeld als een vreemde princes?

[p. XL]

w. carbin-gips.
lijfmeid (houtskoolteekening).