Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 31

[p. 260]

Een dwaze oude vrouw
door Marie Schmitz.

DE groote antieke staande klok in den schemerigen kamerhoek had haar twaalf langzame galmen al uitgezongen, die natrilden in het glazen deurtje van het porceleinkastje aan den wand. ‘Al twaalf uur!’ prevelde tante Anna met een blik op de zilveren volle maan die haar vanuit de koperen wijzerplaat begluurde en zij onderdrukte een zuchtje dat onwillekeurig wellen kwam. ‘Al over twaalven!...... Hadden ze niet al hier kunnen zijn?’

Vaal hing het licht van den zonloozen zomerdag in de lage diepe huiskamer, waar de tot op de blauwe horren gezakte gele rolgordijnen alle helderheid dempten tot een matten schijn, en waar aan het afgemeten tiktak de zware stilte hoorbaar was. De grijze hemel leek zich langzaamaan nog te verdichten en liet geen licht meer binnen wijlen dan over het witte tafeldek en op het zilverwitte dunne haar van de oude vrouw die, het hoofd half naar buiten afgewend, de knokige handen doelloos over den zwarten schoot gestrekt, diep-gebogen zat weggedoken in den groen-trijpen leunstoel.

Nu zuchtte tante Anna luid-op. En wat aarzelig brak haar vraag de stilte: ‘Gelooft u niet moeder, dat ze al hier hadden kunnen zijn? 't Is over twaalven.’

De oude vrouw keerde langzaam het gezicht naar binnen. In het uitdrukkinglooze rimpelmasker leefden alleen de oogen. Haar handen bewogen niet. Met haar kleine onvaste stem antwoordde ze, wat onwillig: ‘Ze zullen eerst naar huis zijn immers om het te vertellen.’

‘Och nee,’ weerlegde de jongere vrouw stellig en met een aanzweeming van mismoedigheid, ‘dat kan niet. Ze komen hier immers langs! En bovendien ze hebben 't vàst beloofd. Gisterenavond nog zei Nicolientje......’

Ze brak den zin, waarvan haar gedachten alweer wegdwaalden, af en tuurde door het andere raam, langs de zwart-omraamde hor de stille straat in. En nog eens zuchtte zij diep-uit of de stilte en het wachten haar te zwaar vielen.

En dringender dwaalden weer haar gedachten om dat eene: zouden ze geslaagd zijn? Allebei? Geslaagd, dat beteekende voor allebei in 't najaar student worden. Ze dacht aan Bas, die, mondaine jonge kerel al van achttien, zich een losse studentikoosheid al had aangewend, maar meer aan Nicolientje, het fijne stille zusje, dat er zich weinig in verdiepte hoe haar leven dan worden zou, wat het brengen kon aan nieuwe genoegens, maar die alleen verlangde heen te gaan om het werk dat zij zoo heerlijk vond. Een teederheid bewoog haar lippen tot een glimlach, haar oogen droomden ver weg met een glans diep-in. O, dit jonge leven in zijn opgang, hoe leefde zij het mee met al

[p. 261]

de hartstochtelijke belangstelling van de veel oudere die het jonge zich ziet richten naar het eens begeerde doch nooit bereikte doel. Het was als vond in de haast onnatuurlijke belangstelling in den groei van dit jongemeisjesleven het eigen nimmer vervulde verlangen een schamele bevrediging. Slechts eenmaal had zij het schuchter beleden, dit verlangen dat de jaren niet hadden doen verkwijnen. Dat was geweest toen Nicolientje zich had bedongen te mogen studeeren en zij gansch onverwacht het kind een warme voorspraak was geweest. Toen de stil-gelukkige oogen van het meisje in warme dankbaarheid de hare zochten had zij het beschroomd gefluisterd als een plotselinge bekentenis: ‘Zie je, ik zou altijd zoo graag hebben willen leeren, maar in mijn tijd was dat nog niet zoo......’

De stem der oude vrouw riep haar tot het oogenblik terug en vaagde den glans uit haar oogen weg. ‘Zouden we nu maar niet gaan eten Anna?’

‘Dat is goed Moeder,’ zeide ze gelaten. Maar zij talmde met de toebereidselen, nog altoos toegevend aan dit maar half doordachte gevoel dat, wilde alles goed zijn, de kinderen nog vóor de koffie moesten komen. Dan zou ze voor allen tegelijk een kopje van de versch-gezette koffie inschenken en voor Nicolientje nog gauw een schoteltje bessen opscheppen uit het nog ongerepte schaaltje. Zij voelde weer scherper het feestelijk bedoelen van dit alles, en ook van haar eigen voor een weekdag ongewone kleedij. Met een schrik doorschokte haar even de gedachte: En als zij nu eens nièt...... Maar zij duwde het ijlings weg, toch even ontzet of dit plots een mogelijkheid was geworden. Zij kon er niet meer over zwijgen, zei onverhoeds, zacht voor zich heen:

‘Als ze er nu maar zijn...... allebei......’

De oude vrouw schraapte de keel, haar gebroken stem klonk wat scherper nu:

‘Als Bastiaan er maar is. Dat is de hoofdzaak.’

En in het uitgeleefde gezicht flikkerden fel de oogjes op.

‘Maar Moeder, en Nicolientje dan? Die heeft minstens zoo hard gewerkt en met zooveel meer toewijding dan Bas!’

De oogen der oude keken hárd. Ze zei:

‘Bas is een jongen; die moet leeren om wat te worden. Maar voor een meisje, al die geleerdheid...... dwaasheid!’

De dochter antwoordde niet dadelijk. Zij kende het koppig-onwrikbaar vooroordeel der oude vrouw dat kennisvergaren voor vrouwen dwaasheid was en die 't haar zoon nimmer vergeven had dat hij zijn dochter liet studeeren. Zij voelde geen lust het al zoo vaak verdedigde op dit oogenblik nog eens te bepleiten. Eindelijk zei ze alleen dit:

‘Bas werkt niet eens zoo erg graag, alleen maar omdat hij moet. Maar Nicolientje is zoo gelukkig dat ze leeren mag.’

[p. 262]

De oude vrouw antwoordde niet, maar een schamper lachje plooide even haar dorren mond.

De zware belgalm doorzong het huis als een eindelijke verlossingskreet. Met eenzelfde beweging wendden beide vrouwen het gezicht naar de deur, de oude met het nog flikkerende levensvlammetje der oogen in het uitgeleefde gezicht, de jongere éen gretige warme hunkering.

En in éen oogenblik stond de stille oude kamer vol jong gerucht, in éen oogenblik wist zij het en zij stroomde vol dankbaarheid, vol geluk. Allebei! Zij hoorde Bas' brani-lachje, zag zijn glunder jongensgezicht, zonder air of pose nu, enkel blijdschap. Maar o, ze zag Nicolientje's stil-zalige oogen, haar bevend-blijde glimlachje, het teedere geluksblosje, dat haar fijne witte wangen beroerde. En zij hoorde haar stem met den gedempt-juichenden klank: ‘Allebei Tantetje! Denk toch eens!’

Toen het eerste rumoerige vertellen wat was bezonken en zij rustiger gezeten waren, schonk zij de koffie in, vier zorgvuldig volgeschonken kopjes met een bibberend dik-wit roomlaagje op het donkere bruin. Op een gebloemd bordje schepte zij de bessen apart voor Nicolientje, strooide er de fijne suiker over. Maar geen woord verloor zij, zoo bezig, van wat de twee vertelden, van het opgewonden verhaal van Bas, die wat braniïg nu weer in zijn verlevendigd bewustzijn van bijna-student zijn, al zijn gewichtig zelfgevoel naar buiten schijnen liet, maar nog minder van het stille vertellen van Nicolientje, van haar zacht-verrukte woorden om wat nu voor haar open stond. Zonder dat zij het zelf wist lachte haar mond mee met het fleurig verhaal der kinderen, blonken haar oogen als om eigen vreugd.

Weer zat de oude vrouw aan het raam roerloos weggedoken in haar stoel, het oude gezicht half afgekeerd naar buiten als raakte wat hier binnen omging haar niet. Tot zij plotseling, het zacht vertellen van het jonge meisje onderbrekend, met haar beverige stem scherp vroeg:

‘En wat moet je nu worden met al die geleerdheid?’

Waarop het meisje met haar zoete stem zachtzinnig antwoordde:

‘Ik hoop dokter, Oma.’

Weer neep het smalende lachje de dorre lippen der oude tezamen, maar zij zweeg.

Of het gesprokene was blijven natrillen tusschen de kamerwanden zoo broos-geruchtig leek het binnen nadat de kinderen waren heengegaan. Traag nog, of haar bezige gedachten haar handen tegenhielden, was Tante Anna bezig aan de koffietafel, en zag zonder wil hoe onder het blanke broodmes de bruine kruimels wegspatten. Zonder op te zien begon ze weer te praten!

‘Allebei...... 't is boven hopen en bidden! Arnold zal in zijn schik zijn.’

Kort antwoordde de oude:

‘Arnold is een dwaas.’

En warmer, ondanks zichzelf weer meegesleept, bepleitte de dochter.

[p. 263]

‘Maar Nicolientje is er gelukkig mee. U ziet 't toch zelf. Gelooft u maar dat zij wel werken zal.’ En na even zwijgen, of de woorden haars ondanks zich uit haar loswoelden, sprak ze zachter en bewogener: ‘God, ik kan 't me zoo begrijpen! Zoo'n heerlijke levensvervulling!’

Bijna trilde het als van haat in de heesch-gebrokene stem der oude toen zij antwoordde:

‘Jij bent al even dwaas als Arnold en als dat kind. Jullie...... Ik geloof dat jij ook al......’

Weer keerden de flikkervlammetjes der oogen in donkere boosheid zich weg. En de dochter boog het hoofd en een gloed kwam haar wangen overblozen als had men over een schuldige dwaasheid haar onderhouden. Maar toen zij even later de oude, zich moeilijk bewegende vrouw aan tafel hielp, viel het haar op hoe verstild en uitgebluscht haar gelaat weer leek. Wat was zij oud, oud na het tintelend-jonge dat zooeven het huis vervuld had!

Toen de zomer al naar den herfst neigde en op een al najaarsachtigen bleekblauwen dag Nicolientje wegtrok om haar nieuwe leven te beginnen, kon Tante Anna het wonderlijke gevoel niet van zich wegduwen, dat ook in haar leven iets veranderde. Zij zuchtte dien dag vele malen, terwijl haar oogen verlangend wegtuurden en haar handen deden het gewone werk trager en onbedachtzamer. Al haar aandacht, al haar innerlijke meeleven was voor het meisje ginds. En de volgende dagen, schoon zij in de oude gelijkmoedige rust weer verder leefde vervulde haar toch nog durend dat eene en het leek haar soms, schoon zij het zelf niet begreep, dat het oude verlangen zijn vervulling nabij was.

Het waren Nicolientje's brieven, haar jonge, enthusiaste, verrukte brieven, die haar innerlijk zich nog sterker deden keeren naar dat jonge zich ontplooiende bestaan. Soms vroeg zij zich af: ben ik jaloersch? En dan glimlachte zij een ietsje pijnlijk en schold zich een dwaze oude vrouw.

Het was juist in deze dagen dat de moeder zich minder goed gevoelde en haar oude al half gebluschte leven zichtbaar neerboog naar den dood. Tante Anna verzorgde haar met een nooit verflauwende toewijding en een zacht-weemoedige droefenis vervulde haar bij het zien heengaan van dit dierbaar vertrouwde. In de lange middagen en avonden dat zij aan dit ziekbed zat en peinsde, trok heel haar eigen leven aan haar voorbij, heel dit stille eentonige leven, zonder een enkel diep verdriet, zonder een enkele groote vreugde. En de weemoed in haar verdiepte zich wanneer zij bedacht, dat ook zij al daalde naar het dal waar de avond valt. Dan roerde zich sterker in haar het oud verlangen naar de levensvolheid, die zij niet gevonden had. Maar dan sloop ook wel even een klein glimlachje langs haar mondhoeken, want diep in haar leefde toch nog die dwaze kleine gedachte, dat misschien toch nog......

[p. 264]

Toen de eerste felle winterkou de laatste broos-gele blaadjes van de boomen had gegrist drukte Tante Anna de uitgebluschte oogen der oude dicht en zag haar het huis uitdragen naar waar de wintersche aarde haar ontvangen zou. Nu lagen de middagen en de lange lange avonden vóor haar als donkere leegten van eenzaamheid. Zij ging rond in de altoos schemerige lage kamers met hun oude meubelen en voelde hoe deze vertrouwde atmosfeer haar als een beklemming omneep, of daar plotseling iets was binnengeslopen, iets onduldbaars, dat haar sterker deed weghunkeren naar het licht en het leven. Als om deze beknelling te ontvluchten schreef zij aan Nicolientje lange brieven, uitvoerig ingaande op iedere door het meisje terloops vermelde bizonderheid uit haar leven, vol van vragen naar haar werk. Al inniger keerde zich haar wezen naar dat leven ginds, waarvan zij als een diepe voldoening de ontplooiing meebeleefde. Maar onder deze belangstelling borg zich toch nog immer het éene verlangen, dat nòg zich uit te leven zocht. Soms sloop het als vanzelf in een dezer lange levende brieven, zooals eenmaal, juist zóo vanzelf, haar beschroomd vertrouwen naar het meisje was uitgegaan. ‘Kind wat ben je toch gelukkig met wat je hebt. Zoo oud als ik ben benijd ik je nog. Mijn dagen zijn zoo lang en zoo leeg en ik heb niets gekregen waarmee ik ze vullen kan.’

Maar het was of deze haar eigen woorden een sluimerende gedachte in haar hadden wakker geroepen. Had zij niets gekregen dat haar dagen vullen kon? Kon zij niet nu nog nemen waarnaar heel haar leven had gehunkerd, al was 't laat? Toch niet tè laat...... Over haar brief heen staarde zij weg naar de oude klok in den hoek, waar het gelige petroleumlicht diepe glansjes in wakker riep. Zij hoorde noch het langzame tik-tak, noch de groote stilte, die over haar stond. Zij legde de pen op het inktstelletje, een zenuwachtig grimasje vertrok haar mond. Nu nog...... wat leeren gaan? Bijna zestig jaar was ze...... Zij dipte de pen weer in de inkt om verder te schrijven. Weer schold zij zich een dwaze oude vrouw.

Maar de gedachte, eenmaal geboren, liet haar geen rust meer. Iederen dag opnieuw, elke van die lange middagen en avonden keerde zij het om en om, dit nieuwe denkbeeld en schoon zij het telkens met dezelfde zelfsmaling verwierp, werd het haar ten laatste wonderlijk vertrouwd.

Tot plotseling op een druiligen middag dat zij in de oude leunstoel voor het raam naar buiten mijmerde dit alles haar zoo eenvoudig toescheen en zij alle wikken en wegen en bedenken noodeloos wist, daar zij toch immers diep-in allang besloten was...... Nu plooide een zacht lachje haar mond en haar oogen werden warm van glans. Welzeker, zoo zou het zijn en zoo was het goed. En waarom niet? Wie was ooit te oud om wat te leeren? En wie zou haar vragen naar het nut van dit alles voor een oude vrouw? Niemand. Niemand zou haar uitlachen, want niemand zou het weten.

Het leven was haar in ditzelfde oogenblik veranderd, of het komende het

[p. 265]

heden reeds vervulde. Dien avond gebruikte zij om haar plan zorgvuldig uit te denken, om vast te stellen wat zij leeren wilde en waarmee zij zou beginnen en de stille uren leken haar vervuld van een intens genot.

Zij besloot te beginnen met de studie van het Fransch. ‘Fransch kent ieder kind en ik niet!’ was haar oudste grief geweest. Den anderen morgen, na met een zenuwachtige haast zich door het noodzakelijke werk heengejacht te hebben, ging zij naar een boekwinkel waar zij anders nooit kwam en kocht de studieboeken die men haar zeide dat op de scholen gebruikt werden. Het leek haar dat zij een schat naar huis droeg waarvan niemand de verwonderlijke waarde vermoeden kon. Zij kaftte ze in bruin papier zooals zij altoos van de boeken van Bas en Nicolientje had gezien en legde ze klaar om er dien middag mee te beginnen.

Van nu af bestond er in haar leven niet meer dan dit éene werk, dat haar ongeoefenden geest noopte tot een stage stugge worsteling. Al haar denken en willen, al haar hopen en verlangen spanden zich op dit eene. Geen moeite was haar te veel, geen inspanning om te begrijpen en te volgen te zwaar. Een diep genot van bevrediging was er in dit overgegeven zich verdiepen.

En geen twijfel rees in haar strak-effen zekerheid, geen vraag drong zich op waartoe nog diende dit alles voor haar, oude vrouw, zooals het bij wie jonger waren diende als middel om een doel te bereiken. Voor haar was dit het doel zelve, het weten. En zij spelde de moeilijke woorden, bouwde de knutselige zinnetjes, vertaalde, met die eene gedachte levend in haar: te kunnen lezen en begrijpen wat immer voor haar gesloten was geweest, een boek geschreven in die vreemde taal.

Soms als familie of vrienden vroegen, medelijdend, of zij zich niet verveelde zoo alleen de lange dagen door, dan omgleed vluchtig een lachje haar mond, maar haastig antwoordde zij: ‘... Er is zooveel te doen, het huishouden, naai- en breiwerk en wat lectuur...’ En zij wist haar rijkdom diep in zich en ongezien.

En wanneer zij in de avondstille kamer onder den gelen lampschijn vocht haar dagelijksche worsteling, waarvoor zij zich rust en genoegen ontzegde, dan had zij geen wensch meer, geen begeerte, dan was zij vol rust en geluk omdat het leven haar toch nog had geschonken de eindelijke bevrediging van het oude oude verlangen. Maar als de bel haar opschrikken kwam, dan borg zij eerst alles zorgvuldig weg omdat zij voor niemand wilde weten wat een dwaze oude vrouw zij was.