Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 31

[p. 88]

C. Lovat Fraser's tooneeldecors,
door Jan Poortenaar.

SHAKESPEARE'S ‘As you like it’ is het verhaal, zegt Arthur van Schendel, van een verjaagden hertog, die met zijn vrienden het woud van Arden tot woning koos. Gelijk in den gouden wereld der toekomst lieten zij den tijd daar zorgeloos gaan, zich verlustigend in de natuur. Ook kwam de jongeling daar die een goed meisje waard was. En al deze tezamen speelden onder de groene boomen hun kortstondig spel van zuchten, lonken en kussen tot tijdverdrijf van den eenzamen Jaques, een dichter die geen verzen schreef en die in niets behagen vond dan in een goed gezongen lied. Dit spel ‘under the greenwood tree’ is met Lovat Fraser's ensceneering te Stratford-on-Avon en daarna te Londen opgevoerd.

De tooneelschikking is zoowel ontworpen als uitgevoerd door dezelfde hand, het uitgangspunt is het tooneel uit Shakespeare's tijd geweest. Al is niet de inrichting van den ‘Globe’ schouwburg, Shakespeare's nieuw theater aan den zuidelijken Theemsoever, waar ‘As you like it’ voor 't eerst gespeeld werd, door afbeelding bewaard gebleven, toch is een dergelijk tooneel ons bekend uit de teekening van den naburigen ‘Swan’schouwburg.

Geboortig uit Stratford-on-Avon, was Shakespaere buitenman gebleven. Hoe Londen hem ook vasthield met de vele beslommeringen van zijn schrijvers-werk, zijn acteurs-bezigheden en theater-eigenaars-aangelegenheden, zijn vriendenkring in ‘The Mermaid’ en wat al niet meer - zoo dikwijls hij kon toog hij naar het rustige plaatsje aan den Avon en bezocht er zijn gezin. Steeds zwaarder geldbuidels bracht hij er heen, om zich er ten slotte, na veel jaren van stagen arbeid elders, te vestigen in een eigen huis, en zijn leven te eindigen in de landelijke ongereptheid waar al zijn jeugdherinneringen nog leefden. Maar al de heerlijkheid van het open land, de stille beslotenheid van het bosch had hij naar de drukke stad aan de Theems overgeplant in stukken als de ‘Midsummernight's Dream’ en ‘As you like it.’ Is hij niet zelf aan 't woord in het lied van Amiens, zingende:

Under the greenwood tree
Who loves to lie with me,
And tune his merry note
Unto the sweet birds throat?

in een omgeving waar heel het uitgaande Londen dier dagen vermaak zocht. Want de Zuider Theems-oever lag nog buiten het rechtsgebied der uitgroeiende stad; tooneelspel en bear-baiting, waar honden en beren vochten, had men er bij elkander; goochelaars, degenslikkers, kwakzalvers, minstrels, en velen die aan de overzijde van 't water wat op den kerfstok hadden, vonden er veilige toevlucht.

[p. XXIII]

c. lovat fraser.
schets voor een tooneeldecor in: ‘as you like it.’

c. lovat fraser.

ontwerpen voor costumes voor ‘as you like it.’

[p. XXIV]

c. lovat fraser.
costuum voor ‘the school of scandal’.

c. lovat fraser.
costuum voor een page, 15e eeuw.

c. lovat fraser.
tooneeldecor in ‘as you like it.’

[p. 89]

In die veelkleurige verscheidenheid bewogen zich de figuren uit Shakespeare's onmiddellijke omgeving tegen den achtergrond van het landleven aan den Avon. Zóó ook bewegen zich de figuren van ‘As you like it’ tegen den achtergrond van het woud van Arden.

Dit nu is, al of niet bewust, in lijn en kleur de grondslag van de vertooning geweest waarvan wij hier spreken. Geen realistisch bosch waarin, maar een rustig kleur- en vorm-geheel van decoratief karakter, waarvóór zich (als een waren achter-grond) de personen afteekenen. Daarvan zijn Corin en Silvius, Phebe en Audrey als 't ware een deel in de kleur hunner kleeding; de hovelingen in ballingschap dragen levendiger tinten, maar voller kleur en meer schakeering heeft de omgeving van den usurpator, terwijl aan het eind de dracht van Hymen in grooter rijkdom allen tezamen bindt.

Blauw, kobalt-blauw, een blauwend groen zijn de koele tinten van het boschdecor. De omgeving der hertogen tintelt van citroengeel, klaterend vermiljoen, penetrant smaragdgroen, rijk karmijn. De lange, zwarte figuur van Sir Oliver Mar-text, den geestelijke, lijkt de levendigheid der anderen nog markanter te maken, en als allen zich aan den maaltijd zetten om den geïmproviseerden tafel in het bosch is niet hij, maar de ‘melancholic Jaques’ in zijn somberig bruin de eenige die niet meeleeft in de vroolijkheid van zang en spel.

Dat ontwerp en uitvoering tot in de kleinste details, van het verven der stoffen tot het opbrengen der ornamenten door denzelfden man zijn behandeld bewijst zeker een te waardeeren belangstelling voor het opvoeren van het resultaat, maar daaronder toch ligt de levens-warme gehechtheid voor het vak, die misschien meer dan de materieele uitvoering de prestatie tot iets belangrijks maakt, al is die niet zelf in iets stoffelijks terug te vinden.

C. Lovat Fraser, nu in de dertiger jaren, had vóór ‘As you like it’ al bij een ander stuk het decor ontworpen, ‘La Serva Padrona,’ dat zijn eigenlijk debuut was in dit opzicht. Het werd in Februari 1919 voor het eerst te Londen opgevoerd in The Lyric Theatre, Hammersmith, waar toen Nigel Playfair, de ondernemende tooneelleider, begon zijn nieuwere inzichten te verwezenlijken. In April van hetzelfde jaar werd dit stuk gevolgd door het hierboven besproken ‘As you like it,’ dat toen in het Memorial Theatre te Stratford-on-Avon werd opgevoerd, om het volgend voorjaar te Londen te worden vertoond. Later in 1920 was het ‘The Beggar's Opera’ die te Londen met veel succes in Fraser's aankleeding werd gegeven. ‘The Beggar's Opera’ is de oudste Engelsche opera, een frisch, eenvoudig werk, vrij van allen opschik en overdaad die later de opera tot een merkwaardige wansmaak-uiting deed ontaarden. Zij heet gemaakt te zijn door den bedelaar naar wien ze genoemd is, en die in den aanvang ten tooneele komt en een geestige vergelijking maakt tusschen zijn bedelaar- en dichterschap,

[p. 90]

en hekelt verder in Molière-achtigen trant het leven der jeunesse dorée en der zaakwaarnemers - twee werelden die in nauw verband met elkaar leefden - der achttiende eeuw. De muziek is, als de handeling, frisch en pittig; zooals de Oud-Engelsche volksmuziek dier dagen, liederen en danswijzen, een fijne, blijë geschakeerdheid biedt. Als Mac Heath, de vroolijke Frans, door zijn bandeloosheid, zijn relaties met bandieten, in de gijzeling is gezet, dan zijn er nog altijd vroolijke juffers bij de hand en eene daarvan, de dochter van den cipier, weet wel aan den sleutel te komen die hem de vrijheid hergeeft. En dan is het een bijzondere vondst, het paar op de teenen, hand in hand, met den geweldigen sleutel triomfantelijk in de hoogte gestoken, op de maat van een uiterst rhytmische muziek het tooneel in de volle breedte te doen langs-schrijden.

Het is eigenlijk pas na den oorlog, dat Lovat Fraser bepaald tooneelwerk begon. Na een aanvankelijken schooltijd werd hij bestemd om in het zakenleven te komen, en wel in het kantoor dat de firma van zijn vader in de city van Londen had. Maar lang hield hij het daar niet uit, en in 1911 toog hij naar het leerlingen-atelier dat Walter Sickert, zelf een der beste leerlingen van Whistler, daar ter stede houdt. Na een half jaar ongeveer begon hij op eigen gelegenheid te schilderen. Een ontmoeting met Gordon Craig maakte zijn belangstelling in hooge mate gaande voor het tooneel, d.w.z. hij dacht nog niet aan het ontwerpen van decors of costuums, maar kreeg inzicht in de schilderkundige bestanddeelen en mogelijkheden van tooneelopvoeringen. In de beide volgende jaren, 1913 en 1914 reisde hij, en Frankrijk, België en Italië waren afwisselend het terrein waar hij zijn ontwikkeling verder zocht te brengen. Toen brak de oorlog uit, en hij ging in het leger. Een vijftal jaren nam hem dat in beslag; na een gasaanval bij Yperen in 1916 werd hij voor den militairen dienst in Engeland bestemd, waaruit hij een paar jaar later vrij kwam. Eenige teekeningen van troepen te velde enz. zijn daaruit ontstaan. Mogelijk is in die jaren van weinig teekenwerk toch het bewustzijn gegroeid van wat in zijn aanleg de sterkste kant was; die teekeningen uit den oorlogstijd tenminste vertoonen een sterke neiging tot het decoratieve. Toen hij nu in aanraking kwam met de tooneeldirectie, die juist overeenkomst toonde in haar streven met zijn inmiddels opgegroeide inzichten, was de schakel gevonden die hem en het tooneelwerk zou verbinden. En Fraser meent wel nergens die vrijheid in zijn werk van de kant der tooneeldirectie te zullen vinden dan bij het gezelschap waaraan hij thans verbonden is.

Shakespeare en de XVIIe eeuwsche Engelsche tooneelschrijvers, van Webster tot Dryden, Molière, zij trekken hem het meeste aan; meer dan de moderne realisten, met uitzondering van Shaw. En het is te begrijpen dat zijn kleurige fantasie daar een beter veld vindt; hij zal er zeker menige mooie monteering voor kunnen in elkaar zetten.