Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 30

De ontgoochelde duivel, (een liefdesgeschiedenis)
door Gustav Brackh.

Op zijn vijf en twintigste jaar meende Herman dat de tijd gekomen was om met de liefdesavonturen gedaan te maken, en te zoeken naar een vrouw om mee te trouwen.

Daar hij een man met idealen was, zocht hij daarvoor nog een laatste maal naar haar die zijn begrip van de liefde verwezenlijkte. Hij lette dan ook niet op de versnellingen van zijn hart. Hij wist nu al wel dat die slechts het teeken waren dat hij de vrouw die ze golden wilde bezitten. Hij richtte zich uitsluitend naar de behoeften van zijn gemoed en de eischen van zijn geest Over zijn vroegere wildheden troostte hij zich met de gedachte, dat men pas later inziet dat het wegen van de gevoelens slechts door een beproefd oordeel mogelijk is dat de jonge man zich steeds te veel op zijn instinct verlaat.

Bij deze opvatting moest hij bij een meisje terecht komen uit de klasse waar hij hoopte toe te zullen behooren. Zij heette Lucie en was de dochter van een meester in de Rechten. Hij was er stellig van overtuigd dat zij de vrouw was om mee door het leven te gaan. Hij had haar dan ook zeer lief.

Hetgeen hem het meest in haar beviel was dat zij niet gemakkelijk te bereiken was. Ook zij stelde hooge eischen vooraleer zij aan hare zachte gevoelens gehoor gaf. O, zij was geen zwakke vrouw!

Het kostte hem heel wat inspanning aan deze eischen te voldoen. Zij wilde toch dat hunne zielen zich aan elkander zouden verzadigen; hem kostte het groote moeite zich zelf te vergeten, want hij had steeds voor zichzelf bemind, voelde zich niet geheel vrij van hebzucht, en had de liefde nooit anders dan als een vroolijk spel opgevat. Dit moest nu alles anders. Zijn slechte eigenschappen wist hij echter geschikt te onderdrukken wanneer hij bij haar was. Het ging erom zich waardig te maken van zijn ideaal. Want naar een vrouw die in hem de volkomene bevrediging zou vinden, had hij steeds zeer verlangd.

Ook dat zij de gevoelsgemeenschap op een hoog plan wist te brengen, en haar toetste aan hun gemeenschappelijk inzicht van het lot der menschheid, en de uitingen der kunst, beviel hem ten zeerste. Haar in dit opzicht te voldoen kostte hem minder inspanning. Immers hij had geleerd deze dingen met zijn verstand te onderscheiden, en kon zich zoo in haar diep en spontaan gevoel voor algemeen menschelijke harmonie indenken. Nooit had hij een vrouw ontmoet die de harmonie der wereld zoo spontaan aanvoelde!

[p. 415]

Hij zelf had er heelemaal geen instinct voor. Had niet de minste zin voor verhoudingen, en kon muziek zelfs niet uitstaan. Wanneer in een onbewaakt oogenblik deze gebreken zich toonden, bleef Lucie hem met open mond aanstaren. Hij wist hen echter als een verlangen naar het overmatige en wonderbaarlijke goed te praten; zij waren het er over eens dat dit het verschil tusschen hen beiden was, en dat dit tot de wederzijdsche vervollediging ten zeerste bijdroeg; hij schaamde zich echter bij zichzelf over deze afwijkingen, en noemde hen een zwakheid.

Zij waren volkomen gelukkig, zij scheen enkel voor hem te leven; en hij had een fijngevoelige, beschaafde vrouw gevonden, die bovendien tot den eersten stand behoorde.

Op een zachten Augustusavond hadden zij lang op het terras gezeten van het parkhôtel; het was een oud kasteeltje uit de 18e eeuw, gebouwd met stalen zenuwen, licht en bescheien versierd. Het groote terras werd omarmd door een vijver, van wiens boorden een hellend weiland liep, afgezet door een statig dunbeplant bosch. Het was hun lievelingsplaats. Zij spraken er over het wezen der 18e eeuw, in welke zij het evenwicht van gevoel en de beheersching in de losheid liefhad, en hij de werkelijk verworvene vrijheid en de lieflijkheid van den geest bewonderde. Dit alles, zij voelden het, diende slechts als middel om elkander hun hoogstaande liefde te bekennen. Want hun woorden waren als het park, doorweven van erotiek.

Nu zaten zij in het park zelf. Het was verdeeld in goedverzorgde, groote grasvelden, afgesloten door geboomte. De chaotische wereld was ver weg, alles scheen hier deel te hebben aan de klaarheid hunner sterke gevoelens.

Toen stond zij plotseling op, met de delikate spontaniteit, die hij als het kostbaarste in haar waardeerde, en zij begon alleen, in haar paarsch en wit zomerkleed een menuet te dansen, zich zelf neuriënd begeleidend.

Het verwonderde hem lichtelijk, maar hare lieflijkheid bedwelmde hem geheel; het was alsof de maan haar kuste.

‘Zoo dans ik enkel voor mijn heer en meester’, zei zij glimlachend, als zij terug bij hem kwam. Een overborrelende begeerte beving hem. Hij dorst niet te spreken, vreezend door zijn onbeheerscht verlangen de bekoring te vernietigen; haar oogen lachten in de zijne ‘Gij, dronken Dionysos’ zei ze, ‘neem me dan, daar gij me werkelijk liefhebt.’

Men zou zich vergissen wanneer men meent dat Herman in een onwezenlijke bekoring leefde. In den grond van zijn hart wist hij dat hij aan zijn gevoelsgemeenschap met Lucie twijfelde. Hij voelde dat hij zijn eigenliefde niet had overwonnen, de bevrediging van zijn instinkten hem nog steeds zeer na was en zijn gemoed ook bij de volkomene harmonie geen rust vond. Hij verwonderde zich heimelijk over hare gelijkmatigheid, en kende haar een groote zelfbeheersching toe. En over zijn gebrek aan hoogere gevoelens trachtte hij zich te troosten, door een paar tekortkomingen van harentwege, die hij had weten op te speuren, volkomen te ontleden.

Dien avond was hij daartoe wel zeer geneigd. Met het zelfvertrouwen en de luchthartigheid van een man die een vrouw bemachtigd heeft, dacht hij over zijn toekomstig leven en zijn ideale liefde na.

Dit alles is goed en wel, meende hij, toen hij tehuis was, maar hoe zal het vervolg zijn? Ik zal me nooit tot de beschaafdheid kunnen opwerken, die zij toch van mij verlangt. En als ik het haar beken? Zij zal me ook dan nog wel beminnen, want meer dan zij zelf weet, verlangt zij me om mijn talentjes, en omdat ik de eerste man ben. Maar hoe zou ik haar nog kunnen liefhebben. Dan is zij niets meer dan de vorige. Minder zelfs, want reeds vanavond zag ik haar enkel door de anderen heen. Zij heeft de angstige blik van Berthe, en de wulpschheid van Hilde. Zal ik dit een leven lang kunnen verdragen? Zal ik zonder prikkeling, dag aan dag ditzelfde gezicht zien?

[p. 416]

‘Trouw haar niet’ zei een onaangenaam, schor geluid. Herman keek verschrikt op. Tegenover hem zat een mager heer, met ingevallen scherp geteekend gelaat, en branderige, fonkelende oogen. Hij was sterk gebouwd, maar hoekig, en eenigszins onhandig. Hij stak in een lichtgrijs zomerpak.

‘Wie is U’ vroeg Herman, onaangenaam aangedaan. ‘Hoe is u hier binnen gekomen?’

‘De deur stond open, ik ben een zeer na familielid van Lucie’, zei de heer, met een smalenden glimlach, ‘en ik kom u raden haar niet te trouwen’, ging hij onmiddellijk verder. ‘Waarom zoudt gij haar trouwen? Gij weet er nu alles van, waarom de verveling op den koop toe nemen?’

‘Verveling’, vroeg Herman, alhoewel van plan geweest den indringer er uit te gooien.

De heer lachte nog smalender, irritant. ‘Denkt u dat het niets is, steeds maar tooneelvertooningen te geven’, vroeg hij, ‘want u is een tooneelspeler, en nog al een slechte ook, de goede tooneelspelers leven op het tooneel, en....’

‘Spelen geen tooneel ïn het leven,’ zei Herman, ‘ik kende die wijsheid al’.

‘Hm.... juist’, zei de ander een beetje onthutst, denkt u dat dit niet verveelt? Ik weet dat u het inspannend vindt, steeds maar die gevoelsgemeenschap; en de onderdrukking van uw verlangens, uw idealen, ja, idealen, jonge man, want wat zijn die anders dan......’

‘De hoogste verzinnelijking van onze instinkten,’ zei Herman, ‘ik kende die wijsheid al!’

‘Juist, zult gij die heel uw leven lang onderdrukken, een vernietigd leven zal het zijn, en een vernietigde liefde. Laat het, nu het nog schoon is, volmaakt bijna. Zult gij er u als de kleine burger aan vast klampen, en het stilaan laten uiteenvallen in uw hand? Want dit is het lot der aardsche schoonheid’, eindigde hij, zelfvergenoegd en plechtig.

‘Ik heb haar lief,’ zei Herman warm, ‘onze geesten raken elkander.’

‘Dat weet u wel beter, u weet dat het maar spel is.’

‘O, er is veel in mij dat me naar dit leven doet verlangen.’

‘Och kom,’ en Herman bedacht zijn wulpschheid.

‘En dan,’ zei hij, ‘ik zal blijven spelen, ik heb haar lief.’

‘Nemen wij dit aan, al betwijfel ik dat gij het zult kunnen. Maar ik spreek hier voor Lucie, mijn familielid, voor wier geluk ik me verantwoordelijk acht, jonge man,’ zei de heer met veel nadruk. ‘Denkt gij dat ik zal toelaten dat dit jonge meisje zich opoffert voor iemand die haar slechts door een tiental andere vrouwen heen kan waardeeren? Is dit een leven waar dit schuldelooze kind zich in gaat werpen?’

‘Schuldelooze kind, opofferen?’ zei Herman verrast.

‘Ja, opofferen, of meent gij dat het voor haar vol te houden is, de harmonische eenheid, het hoogstaand gevoel, en de beheersching in de losheid van de 18e eeuw? Gij ik-zuchtige genieter, meent gij dat het haar geen inspanning kost om het ideaal van uwe geraffineerde wulpschheid te zijn? Het arme kind heeft het hard te verduren, maar gij vindt het gemakkelijker te oordeelen dat dit zoo haar natuur is, en dat zij dit van haar vader zou hebben meegekregen.... Gij stelt u te veel voor van meesters in de Rechten, jonge man, weet dat zij slechts door heel veel moeite, en een verzorgde opvoeding onder mijn leiding deze zin voor hoogstaande gevoelens en harmonische eenheid heeft verkregen. Juist als gijzelf. Denkt gij dat zij er lust toe zal hebben dit spel een leven lang voor u voort te zetten? Zij is een vrouw, een naïeve vrouw, mijnheer’, zei hij sentimenteel, ‘eindelijk moet haar ware natuur het winnen; in den dagelijkschen omgang zullen hare instinkten boven komen, want in den grond is zij wulpsch, brutaal, ontrouw....’

‘en ikzuchtig,’ zei Herman, geheel opgelucht, ‘ik kende die wijsheid al,’ ‘maar zij was me nog niet bewust voor U ze uitsprak.

[p. 417]

Ik weet nu dat ik haar daarom liefheb.’

De ander was ontzet, zijn grijnslach verdween, zijn gezicht werd bijna schuldeloos.

‘Zoo, u schijnt nog al veel te kennen,’ zei hij om zich te herstellen, en hartstochtelijk: ‘en u valt me telkens in de rede ook,’ met een wreede grijns ‘u schijnt niet te weten wie ik ben.’

‘O, jawel’ zei Herman zeer uit de hoogte, ‘U is de duivel.’

De heer stikte van nijd en ontevredenheid, en probeerde naar den inktkoker te kijken.

‘Neen,’ zei Herman, half bij zich zelf, ‘ik ben geen Luther’.

Toen gaf de duivel het op. ‘Ik ben een zeer na familielid van Lucie ‘mijnheer’ zei hij grienend, ‘maar ik zie, ik word hier niet geapprecieerd, men versmaadt mijn goeden raad, trouw haar dan, domkop, uw ideaal, zwelg in harmonie, en plaag elkander dood met uw hoogere gevoelens’. Onhandig stond hij op, hulpeloos.

‘Bonsoir,’ zei Herman ‘ik trouw met Lucie wij zullen zwelgen, en een goed leventje hebben.’

Aan de deur keerde de duivel zich nog eens besluiteloos om.

‘En zij heeft niet eens zooveel geld ook,’ zei hij, beklagenswaard.

‘Hoeveel?’ vroeg Herman begeerig.

‘Tien mille bruidschat, en vijftig als de vader sterft, een....

‘Ja, ja,’ zei Herman, een beetje medelijdend, ‘het is genoeg. Merci.’

Toen ging hij, ontgoocheld en verlegen.

Herman lachte als een sater.

's Anderendaags, voor een reproductie der Lente van Boticelli, vroeg hij Lucie ten huwelijk. Zij waren gelukkig en hadden vele kinderen.

In heel de stad roemde men nog jaren hunne liefde als de meest volkomene en de hoogststaande.