Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 30

[p. 296]

g.h. sabbagh.
decoratief doek. deel uitmakend van een serie ‘l'áge de l'homme’.

[p. 297]

Georges Sabbagh,
door Johannes Tielrooy.

G.H. Sabbagh is een schilder van Egyptischen oorsprong. Hij is echter te Parijs gevestigd en zoo goed als verfranscht. Zijn vader is Turk van ras, zijn moeder was een Koptische, dus een afstammelinge der oude Egyptenaren. Niemand in zijn land beoefent plastische kunsten, bijna niemand begrijpt er iets van. Even in de dertig, heeft G.H. Sabbagh met zijn tentoonstellingen in de Parijsche verkooplokalen, op den Salon des Indépendants, en nu ook op den grooten jaarlijkschen Salon, een toenemend succes, bij de verzamelaars zoowel als bij de critiek.

g.h. sabbagh.
zelfportret.

* _* *

Sabbagh ziet en beeldt.

Hij ziet niet zooals een ieder, niet vaag, globaal en vluchtig, niet koel. Hij ziet met liefde en het maakt hem gelukkig. Hij ziet fijn en aandachtig, hij ziet duizendvoudige schakeering. Een vrouwenhoofd dat voor een ieder blank en rose is, en anders niet, daarin ziet menig schilder, en deze bij uitstek, groene plekken en paarse tinten en een enkele lijn van oranje. En daarvan geniet hij; zijn eerste genieting is dat: te zien. En kleuren te zien. Lijnen vallen hem wel op; duidelijk neemt hij ze waar; kenmerkend weet hij ze te kiezen en vast zet hij ze neer; maar allereerst treft hem de kleur. Kleur is hem smeuïg, of week, of tragisch op eens; kleur kan een klap, een stomp zijn voor zulk een mensch, of een vleiend klagen; kleur is hem een gezang, een weemoedig neuriën, een rustige, mannelijke stem of een schaterend blijde. Zien is voor Sabbagh alles. Hij denkt er niet veel bij. Ofschoon een geletterd man, is wijsbegeerte hem niets, is hij in politiek naar eigen zeggen een kind, is zijn godsdienst een alledaagsch en kleurloos geloof, dat men eenmaal aannemen ‘moet’; theorieën van critici overschoonheid verwekken bij hem slechts beleefde aandacht, hoogstens passieve belangstelling. Want hij wil zien, en ziet hij, zoo is 't hem genoeg. Beminnaar van alle weelde, sensueel genieter van al het zijnde, genieter met de oogen, schijnt hij niet te droomen en weinig te denken, hij kijkt.

En hij beeldt. Niet dat hij nauwkeurig, fotografisch weer zou geven wat hij gezien heeft. Dat noem ik geen beelden, dat is maar copiëeren, dat is afbeeldingen maken; een man als hij doet zooiets niet. Zonder bezwaar maakt hij op zijn schilderij een als blauw en gelijkmatig waargenomen lucht tot een vlak, waar grijs èn blauw door één rechte streep zijn gescheiden. Want het is hem te gering een slaaf te zijn der werkelijkheid. Hoe! altijd maar op te letten alleen, zich

[p. 298]

angstig aan te passen, niets te geven dan wat de natuur geeft? Maar de natuur is veel te grillig, de natuur is soms leelijk, soms armelijk, soms vervelend; de natuur is onvolmaakt altijd... ‘La nature est un dictionnaire’, heeft Delacroix gezegd: en welk schrijver zou meenen kunstenaarsarbeid gedaan te hebben door een brok woordenboek over te nemen? Kunst is streven naar volmaaktheid. Kunstenaar zijn wil zeggen: trachten iets te maken dat af is, iets dat aan een ideaal beantwoordt. En een ideaal, uitvloeisel van de Idee der dingen, is méér dan de brokkelige verwerkelijking die men natuur noemt.... In dien Platonischen zin is ook Sabbagh een idealist. Onbewust half, heeft hij in zich de Idee van een ding, en die Idee is schoon; 't is de Idee b.v. verkregen door aanschouwing eener bepaalde kerk, of van een menschengelaat en nu wil hij die Idee, in al haar volmaaktheid, neerzetten op een doek. Zal hij nu het dak der kerk een leelijke glimming geven, omdat het die toevallig vertoonde toen hij het waarnam? Zal hij, boven die kerk, een lucht zonderling groot maken naast een kleinen torenspits, onder voorwendsel dat in werkelijkheid de boom die er bij staat nog te nietig is om die lucht ten deele te maskeeren? Zal hij een menschengrijns in lijnen en kleuren vastleggen, omdat de poseerende mensch bij toeval eenige malen grijnsde toen hij aan 't werk was? Neen, neen en neen! Een kunstenaar, die met recht zoo genoemd wordt, laat zoo'n onnoozelen boom met één penseelstreek juist evenveel groeien als hem lust, laat den mensch zóó glimlachen als overeenkomt met diens diepste en soms verborgen wezen, en om het willekeurig glimmen en blikkeren der natuur geeft hij geen zier. Hij maakt er gebruik van of veegt het weg, al naar zijn welbehagen; hij is de regisseur der werkelijkheid en deze is hem gehoorzaamheid verschuldigd. Want zijn ideaal van schoonheid - zij 't dan mede door zien van natuur verkregen - is meer dan natuur: 't is de bewustwording der eenig ware Idee. Daarom mag hij de natuur wijzigen, in het belang eener diepere waarheid; daarom mag hij met Natuur omgaan uit de hoogte, ten einde haar op 't laatst des te getrouwer te blijken.

g.h. sabbagh.
portret van mevr. x.

Wat hier gezegd is, geldt ook wel van sommige anderen, maar van Sabbagh in allen deele. Hem kenmerkt het. Hem stelt het tegenover schilders die vooral teekenaars zijn en geen kleurenminnaars als hij, en tegenover diegenen onder de laatste impressionisten welke te lijdzaam de natuur met kleine notitiën copiëerden. Niet dat het impressionisme voor hem niet zou gebloeid hebben; niet dat Manet's geloofsbelijdenis: ‘Le principal personnage d'un tableau,

[p. 299]

c'est la lumière’ voor hem niet zou zijn afgelegd! Integendeel, van de impressionisten leerde hij veel. Een der beste Fransche schilders van tegenwoordig, Maurice Denis, zelf ten deele hun leerling, is drie jaar Sabbagh's meester geweest, en van de impressionisten heeft Sabbagh nog dat talent om perspectief niet slechts door schaduw en verkleining, maar ook door bepaalde samenvoegingen van kleuren te verkrijgen; van hen heeft hij nog die wolkenlooze lucht die toch geen leegte is, welke op het portret van den Japanner b.v. zoo opvalt. Maar hij is geen impressionist meer omdat hij ook Gauguin's vlakke tinten soms heeft en omdat hij van de kubisten leerde: zie de vouwen op het stilleven, zie de plooien der japon op het vrouweportret. Maar vooral behoort hij niet tot de impressionisten omdat hij, meer dan zij, construeert. In de eerste plaats wil hij dit: het schilderij moet vol zijn, er mogen geen onverantwoorde open plekken in blijven, het mag niet rammelen, het stuk zij evenwichtig. Belangrijk en bijkomstig moeten dadelijk te onderkennen zijn. Intuïtief gevoelt de schilder wat het inwendig karakter van elk ding is, welke trekken hoofdzaak zijn; die trekken springen naar voren op het doek en groepeeren zich in harmonie. Zoo ontstaat een schilderij dat de verstilling eener duidelijk rhythmische beweging is. Sabbagh is constructief: hij analyseert niet om de analyse, maar om te bouwen. En in zooverre gelijkt hij op enkele andere belangrijke jongeren, op Lhote, op Zingg; in zooverre is zijn werk voorbeeld eener nieuwe beweging die thans ook in Frankrijk aandacht verlangt.

g.h. sabbagh.
portret van een japanner.
(eigendom van den heer marc lévy).

Doch niet afdoende is hij aldus gekenschetst. Colorist; ontrouw leerling, maar toch leerling der impressionisten; constructief scheppend werker - zeer zeker: maar zoo zijn er meer. Het persoonlijke van Sabbagh ligt daarin, ongetwijfeld; maar persoonlijk is hij ook door zijn redelijkheid en ernst, en door zijn zachte heftigheid. Dat tenslotte zet hem apart, dat doet zeggen dat zijn werk ‘du Sabbagh’ is.

Redelijk wil ik hem noemen omdat hij nieuw en zichzelf weet te zijn, zonder vroegere grooten te miskennen. Omdat hij overweegt alvorens te werken. Omdat hij correct is als Mantegna, dien hij een zijner meesters noemt. Omdat sommige zijner menschengezichten weliswaar smart uitdrukken, doch meestal een getemperde smart, evenals dat van Mantegna's H. Sebastiaan. Omdat zijn werk slechts dan iets excessiefs heeft, wan-

[p. 300]

neer het in tijden van groote innerlijke beroering gemaakt is, zooals de drie vrouwen van het decoratief doek, of zooals zekere enorme Bretonsche rotsen, die ik zag doch hier niet reproduceer; en dan nog.... Redelijk is Sabbagh omdat hij, bij al zijn kracht, in alles steeds of bijna steeds maat houdt.

Maar dit is geen koelheid. Het is eigenlijk een vorm van zijn ernst. Ernst doet hem zijn hartstocht bedwingen. Ernst heeft hem 't eigen doel duidelijk gewezen en stuwt hem gestadig in de richting van dit bewegend eindpunt. Ernst toont hem, telkens opnieuw, de noodzakelijkheid van zorgvuldige technische studie. Ernst boezemt hem die liefde in voor een Mantegna en ook voor Dürer, maakt hem eerlijk, krachtig, gezond als dezen. En 't is zijn ernst die de keus zijner kleuren bepaalt: deze donkere rooden, deze niethelle gelen, dit diepe blauw, zijn noch de kleuren van een schilder wiens ziel sereen is als een ten avond nijgende lentedag, noch die van een onevenwichtig, immer tragisch gestemd en geschokt gemoed. Het zijn de kleuren van den, zeer gevoeligen ernst, maar van den ernst. Zooals uit het werk van een Vincent vaak een schelle schetterstem schijnt te klinken, zoo hoort men uit dat van Sabbagh een mannelijk bewogen geluid.

g.h. sabbagh.
stilleven.
(eigendom van den heer alfred tumin).

Doch ook dit is nog niet genoeg. Te zeggen dat hij redelijk en ernstig is, beteekent nog slechts iets bijkomstigs, zij het dan onmiskenbaars, in zijn innerlijke gesteldheid aan te wijzen. Zijn hoofdtrek is een zachte heftigheid. Zacht, want dit werk is geacheveerd, is Oostersch-bekorend en steeds meer streelend. Maar het is heftig.... Er zit eigenlijk een geweldige beweging achter. Ofschoon op het doek door ernst getemperd, als ik zeide, is die beweging bij dezen schilder nog ongewoon sterk te voelen: de verstilling die het wezen der plastiek uitmaakt, is hier zeer beperkt. Zie niet alleen het reeds genoemde decoratieve doek, dat aan niemand minder dan Michelangelo doet denken: het is in een periode van hevige inwendige onrust gemaakt; zie ook niet alleen het zelfportret, met die bliksemende lucht: het ontstond op een moment van overspanning; maar zie de andere, de voor hem normale stukken. Zóó expressief zijn ze, dat men onweerstaanbaar moet denken aan het bekende, zoo expressieve oud-Egyptische vrouweportret, voorvaderlijk erfdeel, misschien, van 's schilders gemoed. Die overeenkomst, intusschen, kan een toeval zijn... maar voelt gij niet de spontaneïteit, de voortvarendheid, de gevoelskracht, de heftigheid, nogmaals, waarmee al deze onderwerpen zijn aangegrepen en vervolgens verwerkt? Voelt gij niet, dat het die gezegende heftigheid is, welke aan deze doeken hun groote zeggingskracht verleent?

Als een colorist, d.i. een sensueele; als een constructief en sterk intuïtief schepper, d.i. als een zelfstandigen, persoonlijken geest; als een redelijk en ernstig werker; als een zacht en gevoelig, maar hartstochtelijk gemoed: zoo zie ik den kunstenaar Georges Sabbagh. Zoo is de mensch Sabbagh eveneens.