Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 30

[p. t.o. 289]

[Nummer 5]

anna abrahams. - stilleven met witte flesch. verzameling mr. g.j. verburgt, 's gravenhage.

[p. 289]

Anna Abrahams, door H. de Boer.

Er zijn kunstenaars, door de natuur met uitgesproken, als 't ware reeds gevórmde talenten begiftigd, die door een gunstigen samenloop van omstandigheden tot een rasschen bloei geraken en wier optreden iets fenomenaals heeft; er zijn er, die, aanvankelijk weinig opgemerkt, tengevolge van een meer langzame, rustige ontplooiïng van dieper sluimerende gaven, eerst op rijperen leeftijd de aandacht beginnen te trekken, maar wier late triomf dan niet zelden gedragen blijkt door de hechte waardeering van, hun kunst al lang toegedane, confraters, een waardeering die er toe meewerkt, dat men geneigd is vooral de lichtzijden van hun talent op te zoeken.

anna abrahams.

Dit zijn niet de meest voorkomende ontwikkelingscurven, welke de geschiedenis ons leert kennen. Het zijn integendeel de meest excentrische, maar zij brengen juist daardoor niet zelden de grootste verrassingen. Nu hebben de omstandigheden er bij Anna Abrahams ook wel in bizondere mate toe bijgedragen, dat die openbare erkenning voor haar misschien wat laat kwam. Opgroeiend en ook haar verder leven doorbrengend in een milieu, waar men de zorgen van den dag niet kende, was er niets, dat haar noodzaakte, door aan den weg te timmeren, de wisselzieke gunst van het publiek te veroveren. Als zoovele vrouwen in den tijd, waarin haar eerste picturale neigingen zich openaarden, dacht zij aan weinig anders dan te schilderen voor haar eigen genoegen. Daar de lessen, welke zij in haar geboortestad Middelburg vanden ouden Schütz, de vader van den tegenwoordigen, zich door gevoelige coloristische stemmingswaarden begaafden havenschilder, ontving, zich voor haar deel niet uitstrekten tot de studie van de menschelijke figuur en in haar Oosterbeekschen schooltijd het atelier der dames Vos en Haanen, dat zij wel eens bezocht, noch haar latere levensomstandigheden, perspectieven openden in anderen koers, bepaalde zij zich in hoofdzaak tot het schilderen van stillevens. Een enkelen keer dwaalt door die weelde van bloemen en ooft een eenzaam figuurtje; uit piëteit schildert zij eens het portret van haar vader en eenmaal waagt zij zich aan het schilderen van naakt. En altijd is dat iets bizonders:

[p. 290]

het figuurtje een fijne stemmige rêverie, met iets Japansch, van een moe neergebogen gratie, het portret de genegenheidsuiting van een begaafde coloriste, het naakt, dat even merkwaardig ingehouden is van kleur, verrassend door origineele mise en page en iets monumentaals in die sluimerattitude van een jonge, mooie vrouw met van levensovervolheid prangende borsten. Maar haar te elementaire kennis van anatomie en figurale schildertechniek doet haar in deze lijn geen al te sterke verwachtingen koesteren, al zou haar leven lang de illusie, iets op dit gebied te bereiken, haar bekoring nimmer voor haar verliezen. Zij bepaalt zich dan in hoofdzaak tot het stilleven, en haar opvatting hiervan zal zich langzamerhand tot die karaktervolle eigenheid ontplooien, welke haar werk een steeds gereeder erkenning deed verwerven. De omstandigheden dwingen hier weer eens een vrouw, zich te bepalen tot een domein, waartoe zij in 't algemeen, ook krachtens haar natuur, de eeuwen door een zoo uitverkoren vertolkster is gebleken. Moeten wij het betreuren dat het lot haar in deze richting dreef?

anna abrahams.
rozen.
(stedelijk museum, den haag).

Wie den ontwikkelingsgang van haar kunst vooral in de laatste jaren gadesloeg en op de eere-tentoonstelling bij gelegenheid van haar 70sten verjaardag, eenige maanden geleden in Pulchri gehouden, een meer omvattend overzicht van haar oeuvre verkreeg, was in de gelegenheid een zóó gezonde en vreugdevolle ontplooiïng van vaak waarlijk kostelijk koloristische en tonalistische schildersgaven te constateeren, dat het hem moeilijk zou vallen aan een onfortuinlijke lotsbeschikking te gelooven. Ongetwijfeld is haar palet vooral in de laatste jaren van een samenstelling welke het vermoeden op doen rijzen, dat zij bij voldoende figurale kennis, in den trant der luministen

[p. 291]

voortreffelijk zou kunnen schilderen. Want in het teedere rose harer bloembladkleuren met hun lila en zilveren reflexen en lichtschijnsels is veel dat men ook in het palet der modernsten vindt. Doch in het bloemen- en vruchten-stuk uiten zich hare gaven zóó natuurlijk, dat, al kunnen wij ons eene gelukkige combinatie van figuur- en bloemen vruchten-stilleven voorstellen, het gewis is dat zij althans als bloemenschilderes hare roeping niet gemist heeft en zich gelukkig mag achten daarin iets zoo aparts te hebben bereikt.

anna abrahams.
vruchten-stilleven.
(eigendom van mr. g.j. verburgt, den haag).

Aanvankelijk groeit zij op in het zware, sonore gamma, dat de Barbizonners ontleenden aan het diepe renaissance-palet met zijn uit het onbestemde van een geheimzinnig clair obscuur magisch opgloedende kleuren. Zij verkeert veel in het milieu der Mesdags, die bezig waren hun schitterende collectie Fransche meesters aan te leggen en die daar geheel in opgingen. Er is dan soms iets in haar werk, dat het verwant doet zijn aan de deftige weelde van Mevrouw Mesdag - van Houten's stillevens, aan den diepen vollen klank van Suze Robertson's machtige kleurvervoeringen doet denken. Tegen den diepen fluweelen grond van een koesterend bruin, gestemd in dien ietwat grauwen toonaard die de fonkelende kracht der kleuren zoo gelukkig ondersteunt en dien de oude Hollanders zoo goed kenden, schildert zij in vollen vetten toets het gloeiend rood, het juichend goudgeel en oranje met hun contrastkleuren groen en groenblauw, een vol smedig groen en een koninklijk groen-blauw.

Monochrome reproducties zijn nauwelijks in staat iets van de illusie van dien kleurentoover weer te geven. Zoo is het stilleven met de beide potten en sinaasappels van een kleuren-fascinatie zóó diep en gloed-

[p. 292]

vol, is dat van de groote pot met de lelies met zijn warm geroosterd bruin, de groenigblanke schemer der lelies en dat prachtige groen-blauw van een zware afhangende lap zóó waarlijk breed en indrukwekkend van opzet, dat men onwillekeurig een stil respect voelt opgroeien voor de kleine handen, die tot dezen monumentalen arbeid, welke haast iets gigantisch heeft, in staat waren.

anna abrahams.
stilleven; aquarel.
(eigendom van de schilderes).

Akkoorden van zoo vollen klank slaat zij alleen in haar vroegere werk aan. In dat der middenperiode wordt het palet steeds blanker en zilveriger. Het bruin harer achtergronden verheldert zich, het licht dringt in de diepste schuilhoeken er van door. De slagschaduwen en eigen-schaduwen der dingen gaan wemelen van blauwe en zilvere reflexen, het licht, niet meer de schaduw, wordt het medium dat alles bindt, en in de plaats van enkele, volle kleurakkoorden, die met plastisch relief naast elkaar gezet, met sonoor dreunend geluid in breede golving schijnen uit te klinken, ambieert zij nu het lila-palet met zijn teeder fijne lichtsprankelingen. Het is alsof alles meer in vloed geraakt, de psyche der dingen uit haar zelfverzonkenheid ontwaakt en de lichte, zilte vreugden van een blijder levensbestemming als schromend tegemoet treedt.

Merkwaardig is 't ook hoe in verband hiermee de voorkeur voor den zwaren massieven stand van monumentale aardzware voorwerpen zich heft tot de meer doorzichtige, luchtiger schoonheid van meer fragile dingen. Het stilleven met de meloen met zijn krachtiger (in de foto iets te krachtig) en lichtere partij, kon als een voorbeeld gelden van dezen overgang uit het zwaardere in het lichtere palet, dat zich in de Rozen van het Haagsche Gemeente-museum in zoo zuivere moderniteit al uit. Hierin spreken de voorwerpen, elk met hun eigen waarde van kleur en plastisch beteekenisvol volume, soms meer dan natuurlijk groot, minder voor zich zelf; er ontstaat iets als een teederder samenspel tusschen de dingen. Het is alsof al die rozen, anemonen en meizoentjes elkaar iets van hun schoonheid leenen, alsof zij, opgenomen in een sferische muziek van de teederste, tot ephemere-toon vervluchtigde kleuren, zich immaterialiseeren. Zelfs de zwaardere lichamelijkheid van het ooft deelt in deze verontstoffelijking en uit dat kostelijke bric-á-brac van vazen, schotels, potten en pullen, schilderachtig opgesteld op schouw en kast, worden nu wel voortaan alleen de teederder substantialiteiten gekozen.

[p. 293]

anna abrahams.
bloemen-stilleven.

[p. 294]

anna abrahams.
rozen.

[p. 295]

Uit de kunstenares die met breedgebarende sterke hand bij voorkeur enkele volle akkoorden aansloeg, is de vertolkster van een teederder kamermuziek getreden; maar van een kamermuziek waarin het enkelvoudige zich heeft opgelost tot een harmonisch symphonisch geheel. En de vrouw, die op haar reizen in het buitenland zoo gretig de bekoring onderging van de kunst der Fransche en Italiaansche luministen, een Monet en Mancini en hun school, - maar toch ook een Manet en het clair obscuur blijft waardeeren - die ook in Zuid-Nederland de modernen aan het werk zag en bewondering koestert voor de kunst der Chineezen en Japanners, heeft, in haar eigen stil en voornaam home terugkeerend, ook daar de vensters wijd open gezet voor het blijde, verjongende licht, dat geboren is uit de erkenning van een nieuw, de wereld met hoop en verwachting vervullend schoonheidsideaal. Gewis, in de teedere symphoniën in rose en lila, zilver-blauw en -groen, welke zij schildert, is iets dat op de mildheid wijst van een die zich met het leven verzoende en rust heeft gevonden in de meer abstracte beschouwing der dingen.

anna abrahams.
vruchten-stilleven.
(eigendom van de schilderes).

Wie zoo jong en ruim van hart zijn, ziet men de jaren niet aan. En dit is waarschijnlijk dan ook de reden, dat deze zeventigjarige een der jongsten onder de jongeren is gebleven.