Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 30

[p. 161]

mad. hanska de balzac. door gigoux.

balzac op 24 j. leeftijd. door dévéria.

mad. de berny.

Het huis van Balzac,
door Johannes Tielrooy.

Tous les lieux illustrés par de grands événements historiques ou par le séjour d'un grand homme sont passionnants pour le rêveur.
Paul Souday.
Le Temps, 22-XII-1919.

‘Honoré de Balzac, 1799-1850. Een Fransch romanschrijver. Voornaamste werken Eugénie Grandet, Le Père Goriot....’ Zoo spreekt een beknopt biografisch woordenboek, of zoo zou het kunnen spreken.

Maar Honoré de Balzac is meer dan kan worden meegedeeld met zulke korte, zulke koude, zulke zakelijke woorden. Hij is de schepper van den nieuwen roman. Hij het eerst, onder de romanciers, heeft diep beseft, dat de hartstocht der liefde niet de eenig sterke is die den mensch-in-samenleving drijft; hij 't eerst zag, dat de moderne maatschappij van iederen wensch, van iedere menschelijke behoefte hevige passies maakt; dat zij ieder streven, ieder zacht verlangen door haar woeling en haar volheid vertienvoudigt, tot er een niets vreezende, gewetenlooze, onverzettelijke, woeste wil, tot er een hartstocht uit is gegroeid.

Het spel dier hartstochten zag hij gebeuren in de wereld om hem heen, en het greep hem aan. Maar toch waren ze voor hem nog niet sterk genoeg. Niet steeds zijn de bewegingen der werkelijke wereld breed en onverbrokkeld, niet steeds volkomen voltooid, niet altijd aangrijpend dramatisch. Wat Balzac waarnam, vergrootte, verdiepte, completeerde hij onwillekeurig. Zoo kwam het dat hij zich een eigen wereld schiep, een wereld met machtiger wezens, met wilder passies, met ongelooflijke peripetieën - een wereld die de reeds zoo intens levende wereld van zijn tijd nog overtrof in hevigheid en dramatiek; een nieuwe wereld die niet meer de werkelijke was, maar die niettemin - en dit is het geheim van Balzac - veel waarder schijnt dan de ware....

In die nieuwe, in zijn wereld leefde Balzac; uit die wereld deelde hij berichten omtrent huwelijken, sterfgevallen en benoemingen mee aan zijn vrienden. Als iemand hem te lang verveeld had met gesprekken over de zaken van den Franschen staat of het jongste geluk zijner bekenden, dan zeide Balzac: ‘vooruit, laten we 't nu eens over iets ernstigers hebben’. En dan sprak hij over Eugénie Grandet, over Vautrin, over Rastignac. Dat waren lieden

[p. 162]

uit zijn wereld. Die leefden waarlijk voor hem, en zijn vrienden, zijn huishoudster, zijn uitgevers waren meestentijds slechts flauwe, eenigszins nuttelooze en mal-onwezenlijke verschijnselen voor hem; zijn schuldeischers waren dat vooral.... Door een verbeeldingskracht zoo intens als vóór hem misschien enkel Shakespeare en na hem waarschijnlijk nog niemand bezeten heeft, is Balzac in staat geweest een volmaakt nieuw en zelfstandig bestaan te schenken aan wezens van allerlei aard, wezens die zijn trouwe bewonderaars alle kennen en herkennen, met wier namen zij hun naasten noemen - als wanneer zij zeggen dat iemand een Rastignac of een echte Grandet is - en wier aantal niet minder dan 2 tot 3000 bedraagt. Na onzen Lieven Heer, heeft men gezegd, is door niemand ooit zooveel geschapen als door Balzac.

balzac's slaapkamer.

* _* *

Ik sta voor het huis - het huisje, zoo van buiten gezien - waar Honoré de Balzac van 1840 tot 1847, dus van zijn 41ste tot zijn 48ste jaar heeft gewoond. Het was de tijd dat hij wel al rijk geweest, wel al beroemd was, maar toch voor de autoriteiten (van belasting en schutterij) nog slechts le sieur de Balzac, Honoré, homme de lettres, kon zijn; de tijd dat hij ziek, vermoeid en te dik begon te worden; dat hij door schulden gekweld werd en in een, naar het schijnt, niet geheel gelukkige verhouding stond tot zijn latere vrouw,

[p. 163]

madame de Hanska; de tijd, om kort te gaan, dat hij zelf nog behoorde tot die onvolkomen werkelijkheid die hem soms zoo onwezenlijk scheen, dat hij nog niet de bijna mythologisch geniale figuur was, die wij in hem zien.

balzac's werkkamer.

In dit huis heeft hij dus geleefd. Om er te komen moest ik eerst naar het frissche, nog half landelijke Passy; daar de rue Raynouard zoeken; in deze straat een groot, vierkant, zwartig huis bereiken; daarbinnen-in twee trappen afdalen, en zoo geraken op een binnenplaats. Achter op die plaats stond dan het huis dat ik zocht, het musée Balzac. Het is een eigenaardige woning geweest. Eigenlijk is het de tweede en laatste verdieping van een veel grooter huis, dat tegen een helling is aangebouwd en zijn hoogen voorgevel aan een ander, lager gelegen straatje heeft, de rue Berton. De achtergevel dier tweede en hoogste verdieping was de gevel dien ik het eerst ontwaarde, omdat hij uitkomt op de binnenplaats waarvan ik sprak; in dier achtergevel bevindt zich Balzac's huisdeur. Van dit vreemde, in de 18e eeuw gebouwde huis, bewoonde hij dus de 8 of 10 hoogst gelegen vertrekken. Dat alles begrijp ik niet op eens. Ik geef er mij langzaam rekenschap van, als ik de ruime vertrekken ben binnengegaan, als ik de andere zijde der woning bereikt heb, als ik door het raam zijner werkkamer in de lagere straat, in de rue Berton, neerkijk, en een groot stuk van Parijs ver en wazig zie liggen.... Een catalogus en een concierge leeren mij nog meer. Het museum bestaat sirds 1908. In 1913 is het door den staat tot historisch monument verklaard. Hier was de eetkamer. Hier sliep Balzac. Dit was zijn cabinet de travail. Deze fauteuil heeft hem toebehoord.

[p. 164]

Dit tafeltje ook. Daar staat de koffiepot, zoo vermaard in de litterarische geschiedenis van Frankrijk. Hier hebben we het valluik, waardoor hij verdween om ongenoode bezoekers te ontvluchten: men kwam er door in de rue Berton, toen rue du Roc - de lage straat, om kort te gaan. Van alles verneem ik. Het tuit mij in de ooren en mijn oogen willen in den catalogus op alle bladzijden tegelijk zien. Ik wil leeren. Met graagte zoek ik te weten, te begrijpen. Daar hangen portretten: Mme de Berny - o ja, zijn eerste liefde; daar Mme de Hanska - wat was ze mooi! maar laatdunkend. Daar ligt achter glas een echte brief van Balzac. Er zijn anders wel veel facsimile's. Dat in een lijst gevatte blad met correcties is weer niet het echte. In de werkkamer is alles ‘gereconstitueerd’, alles wat vast is tenminste; alleen de vloer niet. De kamers zijn ook wel leeg.... Maar die buste van den meester door David d'Angers is weer mooi. Daar hangt een lijstje, zonder schilderij, alleen met een papiertje erin, waarop ‘Ici un Rembrandt.’ Het papiertje is nieuw, het schrift niet van hem; maar ja, zulke lijsten had hij hangen, met zulke opschriften. Daar is zijn portret als jongen van 24 jaar, en hier ligt hij op zijn doodsbed; merkwaardig, de doode lijkt op den jongen man, veel meer dan op den levende van 50 jaar. Ik heb dat meer gezien; de primitieve vorm schijnt terug te komen, de doode heeft iets jeugdigs....

Ik wil leeren, weten hoe het was, zien wat het alles beteekent. Ik dwaal verder in de holle kamers.

balzac's huis, gezien van uit de rue berton. hij bewoonde de bovenste verdieping; hij ging aan de achterzijde binnen.

* _* *

Dan gaat de concierge gelukkig heen. Langzamerhand heb ik nu wel gezien wat er in dit museum is; ik begrijp het meeste, kan bijna alles thuisbrengen. Ik heb mij veel herinnerd, en 't een en ander erbij geleerd.

En nu ben ik hier alleen. Alleen met Balzac. En opeens besef ik.... Kwam het er op aan met het verstand te begrijpen? Ben ik hier om te weten? Ik deed tot nu als bij het lezen van een leerboek. Ik nam in mij op, verwerkte; bekeek afbeeldingen; vernam aanvullende

[p. 165]

maquette van een onuitgevoerd beeld door rodin. (verloren gegaan, afbeelding in het museum).

[p. 166]

berichten over een groot man dien ik wou bestudeeren.

balzac's koffiepot.

Maar dat was niet goed. 't Is niet een boek over Balzac dat ik hier voor mij heb; ik ben bij Balzac. Ik ben in zijn huis. Ik weet nu niet slechts hoe de plek er uitzag waar hij gestaan heeft; maar ik sta zelf op die plek. Aan dit tafeltje heeft hij gezeten, bijna twintig jaren. Het is dit zelfde tafeltje, en het stond 8 jaar lang in deze zelfde ruimte. Hier zat hij er aan te schrijven, iederen nacht van 1 uur af, en den volgenden ochtend tot bij twaalven, in rustelooos jachten, in koortsige extase, hardop pratend, zich aldoor koffie schenkend. ‘Je la possède depuis dix ans,’ schrijft hij, ‘elle a vu toutes mes misères, essuyé toutes mes larmes, connu tous mes projets, entendu toutes mes penseés; mon bras l'a presque usée à force de l'y promener quand j'écris.’ Dit tafeltje staat voor mij, ik raak het aan, ik zou er zelf op kunnen schrijven. Hier maakte hij La Cousine Bette, Le Cousin Pons, Mercadet. Deze bronzen hand op de tafel is precies als de hand van vleesch die la Comédie humaine schreef, ze is mollig en toch fijn, sterken tevens sierlijk; iedere groeve, ieder deukje geeft zij weer. Hier zat hij dus, gehuld in zijn witte kamerjapon, dragende het zelfde witte hemd, dat ligt in gindsche vitrine. En in dezen armstoel hier rustte hij somtijds uit van zijn creatiën; niet in zúlk een stoel, maar in dezen. En ik waan hem een oogenblik te zien, uitkijkende naar 't nabijzijnde heerenhuis, dat er nog staat als toen, en naar de ruime, nevelige wereldstad, die hij domineerde met zijn grootheid.

Hij is nu dood en onherroepelijk van hier vertrokken.

balzac op zijn doodsbed, door eugène giraud.