Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 30

[p. 30]

Jo Koster, door mr. J. Slagter.

De schilderes Jo Koster werd in 1869 te Kampen geboren. Zij bezocht de Rijksnormaalschool voor teekenonderwijs te Amsterdam en de Rotterdamsche Academie. Daarna werkte zij korten tijd te Parijs op het atelier Colarossi, waar echter het ‘corrigeeren’ niet met den noodigen ernst van de zijde der daaraan verbonden schilders gebeurde. Van Parijs ging zij naar Brussel, waar zij ongeveer 3 jaren werkte op het atelier van Blanc Garin. Deze schilder, meer als leermeester dan als kunstenaar belangrijk, had een hooge opvatting van zijn taak; met bewondering spreekt Jo Koster van zijn bezielende leiding, zijn juisten, scherpen blik op den arbeid van zijn leerlingen. Bij hem heeft zij veel geleerd en het stevig-gedocumenteerde van haar kunst is zeker voor een deel een gevolg van die Brusselsche jaren. Terug uit Brussel vestigde Jo Koster zich weer in ons land en werkte voornamelijk in de buurt van Hattem en in Staphorst.

jo koster.

Dit is - heel in 't kort - haar leven.

Uit de ontwikkelingsgeschiedenis der schilderes Jo Koster is in dit tijdschrift (Maart 1917) al eens wat verteld en ook is haar werk, naar aanleiding van tentoonstellingen, hier eenige malen besproken, het laatst in verband met de October-tentoonstelling in de zalen der Mij. voor Beeldende Kunsten te Amsterdam. Toch zijn er wellicht nog enkele dingen over haar te zeggen, die hier mogen volgen. Er is in dit werk vaak een tekort, maar ook vaak iets, dat bereikt is. Doch het zou de moeite niet loonen dit alles op te merken, wanneer ik niet wist, dat Jo Koster, als weinig anderen, met geweldige energie en diepen ernst dag aan dag arbeidt om haar kunst zoo goed mogelijk te doen worden en, zonder zich te bekommeren om de publieke smaak - liever gezegd wansmaak - en het gemakkelijk succes, haar eigen inzichten volgt. Dat die inzichten meer met veler kunst-opinie overeenkomen dan b.v. die van Van der Leck, doet aan hun eerlijkheid en eerbiedwaardigheid niets af. Jo Koster voelt niet modern en doet niet modern; doet, zooals zij het voelt, gewoon en zonder ophef. Want dat haar schilderijen licht van kleur zijn en vaak zelfs gestippeld, is geen wezenlijke eigenschap van wat wij modern noemen en haar opvattingen omtrent de waarde der kleur en de waarde van den vorm wijken niet af van die der oudere scholen. Modern is een begrip, dat elken dag verandert en dat bovendien in verschillende beteekenissen wordt gebruikt. Ik gebruik het hier om het werk aan te duiden van schilders als van der Leck, Mondriaan, Gestel, Wiegman, e.a. Natuurlijk is voor geen kunstenaar ooit het onderwerp iets anders geweest dan aanleiding om een ontroering te uiten, doch moderne schilders hebben zich meer van het onderwerp losgemaakt dan hun voorgangers. Jo Koster is ook in dit opzicht niet modern, want zij stelt in het onderwerp zeer veel belang; zij verzorgt het met toewijdende liefde.

[p. 31]

jo koster.
stilleven.

De kunst is een levend organisme, zij is sinds de oudste tijden gegroeid en ontwikkelde zich tot telkens wisselende vormen tegelijk met de wisseling van beschavingsperioden, welke de denkbeelden ook omtrent kunst beïnvloeden. In onzen tijd is er een sterke neiging om zich af te wenden van het angstvallig weergeven der uiterlijke verschijningen en tegelijk groeit het begrip, dat het schilderij maar niet zoo een willekeurige verzamelplaats kan zijn van allerlei uit het dagelijksch leven bekende vormen, lijnen en kleuren, doch dat het als kunstwerk volmaakter wordt naarmate dat geheel van vormen, lijnen en kleuren meer een geordend geheel gaat vormen, waarin wij een bepaald evenwicht en een bepaalde beweging onderkennen. Jo Koster veronachtzaamt de uiterlijke verschijningen niet. Van een boom geeft zij elken tak, van een gelaat elken rimpel, van een kleed elke plooi, van een vloer elken steen. Zij vindt dat alles belangrijk en zij vermag vaak deze uiterlijke uitvoerigheid te adelen door haar warme, liefderijke toewijding voor al wat er in de natuur is, welke genegenheid zich samen trekt op de bron van alle leven: de zon. Het licht is voor haar het groote raadsel, dat zij wil oplossen en als wij den sterksten kant van haar talent naar voren brengen, zijn er twee dingen, die zij wil weergeven: het licht en de arbeid op het land.

Het eerste element, het licht, bracht haar omstreeks 1912 vanzelf tot het pointilleeren, dat een noodzakelijkheid werd, zonder dat zij willens en wetens bedacht om aldus te schilderen. Het onopzettelijke blijkt verder uit het feit, dat zij eerst na voltooiïng harer jongste bloemen-stillevens merkte, dat zij deze niet had gestippeld doch in breedere, vlakke toetsen had geschilderd. Trouwens, de heele aard van

[p. 32]

Jo Koster is te ernstig voor bedenkseltjes. Het zonlicht in haar schilderijen is niet het heete, zengende, zooals we dat kennen bij van Gogh, niet het warm-zinderende, zooals Hart Nibbig het soms gaf, maar het is koeler en ingetogener, te koud soms.

jo koster.
maaier.

Het tweede element, de arbeid op het land, bracht haar vanzelf buiten op de akkers, waar de menschen werken in het wijde licht. En haar eigen werkzame natuur gaf haar vanzelf de liefde voor het machtige gebeuren op het land, dat steeds de kunstenaars tot scheppen heeft bezield. Met haar schilderkist omgehangen, trok zij achter de aardappelrooiers aan, achter de maaiers en de zaaiers, om hun doening te leeren kennen. En het is dit landmans-bedrijf, dat haar, naar ik meen, tot het beste werk heeft bezield; het lijkt gesproten uit een krachtige ontroering en geconcipieerd met overtuiging. Mij is de emotie daarin liever dan het koele, afgepaste, dat haar andere arbeid vaak heeft, uit welk een eerbiedwaardig streven naar beheersching die koelheid ook voorkomt.

Naast dit buitenwerk mogen haar binnenhuizen niet worden vergeten. De eerste zijn bijna alle uit Staphorst, waar zij veel heeft gewerkt: het is een genot op zichzelf, haar over Staphorst en de zoo wonderbaarlijke Staphorster zeden en gewoonten te hooren vertellen. Hoe anders is haar visie van Staphorst, dan die van Jan Sluijters. Zij ziet het kleurige, intieme, pittoreske leven der Staphorsters en kent hun vroolijkheid, die niet uitbundig is; zij gaf vooral het leven binnenshuis. Sluijters werd getroffen door de verschijning van deze menschen in de natuur, tusschen de groote donkerten der boomen en de verweerde, grillig gekleurde huizen, en hij voelde de engheid en bekrompenheid van dezen kleinen stam, die daar leeft tusschen groote verlatenheden.... Het zijn maar twee kanten van één ingewikkelde werkelijkheid; de eene visie is even waar als de

[p. 33]

andere, en het is een gelukkig feit, dat deze beide persoonlijke uitingen doen zien, dat de Gooische binnenhuis-fabricage met haar vaste cliché's in Staphorst nog vreemd is.

Ook in haar binnenhuizen is de uitvloeiïng van het licht over alle dingen de voornaamste factor, maar daarnaast komt vaak een groote teederheid en innige aanvoeling van het leven der menschen in die huizen. Jo Koster en Sluijters ontmoeten elkaar waar zij door de bijzondere blanke fijnheid van het Staphorster meisje worden getroffen.

Ook enkele portretten heeft zij geschilderd, welke echter niet den persoonlijksten kant van haar arbeid vormen. Van haar stillevens memoreer ik het zeer goede, dat tot de collectie van Mevr. Kröller (den Haag) behoort.

Jo Koster heeft moeilijke jaren gehad en het sympathieke is, dat zij nog heelemaal niet denkt, dat zij er is, en dat zij voortdurend strijdt om haar werk beter te maken.

Als elk schilder heeft zij ‘ups and downs’ gekend en eens zelfs heeft zij den heelen boel er bij neer willen gooien.

Omstreeks 1905 was zij op een ‘dood punt’ gekomen; zij was zeer ontevreden met wat zij deed en wist niet, hoe zij verder moest gaan op den zwaren weg, die des kunstenaars is.

Het is de groote verdienste van den zoo veel begrijpenden aestheticus H.P. Bremmer, dat hij - door Jo Koster om raad verzocht - onmiddellijk helderheid wist te brengen in haar denken, haar fouten aanwees en tevens den weg om weer verder te gaan. Op Bremmer's raad gaf zij het schilderen een tijd op, en begon van voren af aan met teekenen. Wie haar werk van voor 1905 met het latere vergelijkt, zal de goede vruchten van deze leiding zien; de zuiverder kleur en de klaardere compositie. Met weinig schilders heeft Jo Koster aanraking, maar met Bremmer bespreekt zij een enkele maal haar arbeid en dankbaar getuigt zij van diens fijne intuïtie.

Het is, of zich in Jo Koster in het laatste jaar een overgang voltrekt: haar inzending op de October-tentoonstelling in de zalen der Mij. voor Beeldende Kunsten te Amsterdam maakte dien indruk. Naar welken kant die overgang gaat, zou ik nog niet kunnen zeggen, doch laten wij hopen, dat die tegelijk een stijging zal beteekenen. Misschien, dat wij dan een volgend jaar werk van haar zien, dat ons sterker aangrijpt, dan wat zij dit jaar aan de publieke aandacht heeft onderworpen.