Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 30

[p. 24]

Herman ter Meer, een meester in de dermoplastiek,
door Otto Rompelman.

herman ter meer in zijn werkplaats.

De beschaving heeft in onzen tijd eene zoodanige trap van ontwikkeling bereikt, dat alle voorwerpen, die de mensch noodig heeft voor zijn werk en zijne levensbehoeften, voor zijn genot en zijne studien niet meer alleen te voldoen hebben aan de eischen van nut en bruikbaarheid, maar ook dat zij het oog streelen door schoonheid van uitvoering zoowel in kleur als in lijnen. Het schoonheidsgevoel hangt innig samen met den graad van ontwikkeling, dien de mensch in de kunst bezit. De kunst zoekt het schoone. Schoonheid veredelt. Weldadig werken daarom de uitingen van kunst in het dagelijksch leven op ons in, waar op velerlei gebied, zij het nu in de uitvoering onzer meubels of van ons porcelein, in goud- en zilverwerken of in tapijtweverij, in boekbinderij of in reclameprenten, een ernstig streven naar schoonheid in den waren zin des woords te bespeuren valt, een streven, dat alleszins aanspraak op waardeering en aanmoediging kan maken.

Intusschen stooten wij nog veelal op verwaarloozing en op verschillend gebied is de hand van den kunstenaar zelfs dringend van noode. Wij denken hierbij mede in de eerste plaats aan de meeste musea voor dierkunde, waar doorgaans de tentoongestelde dieren eene parodie van de werkelijkheid geven. Wordt reeds het doel, dat toch den aanschouwer het dier in zijne natuurlijke vormen en zijne eigenaardigheden voor oogen voeren wil, niet bereikt, hoeveel te minder is daar van den arbeid van een kunstenaar ook maar het geringste te ontdekken. En toch heeft op dit gebied in een leven vol inspanning een kunstenaar gewerkt, wiens naam weliswaar bij vaklieden en bevoegde beoordeelaars groo-

[p. 25]

ten roem verworven heeft, maar bij het groote publiek minder bekend gebleven is. Moet de oorzaak hiervoor ook ten deele daarin gezocht worden, dat het gebied zijner werkzaamheid totnogtoe minder de algemeene aandacht trok, in hoofdzaak echter is daaraan schuld eene beklagenswaardige achteloosheid, waarmede de beheerders van dierkundige musea klakkeloos den eenen of anderen zoogenaamden praeparator hunne dierhuiden ter bewerking in handen geven. Alleen daardoor komt het, dat wij in de dierverzamelingen zooveel wangestalten zien, op vier beenen gezette rompen in dierhuiden gehuld, waarbij het obligate bordje met den even obligaten Latijnschen naam het paradoxale nog verhoogt. Niet huiden haar kleur alleen kenschetsen het dier, maar in veel hoogere mate vorm en karakter. Dit in vollen omvang te hebben begrepen, is de onloochenbare verdienste van Herman ter Meer, een Nederlander, die helaas voor zijn streven in het vaderland zoo weinig waardeering vond, dat hij zich genoodzaakt zag naar het buitenland te trekken.

gorilla in aanvallende houding.

dezelfde gorilla met de huid bekleed.
(museum van natuurkundige historie te mühlhausen in de elsass).

In 1871 te Leiden geboren, waar vóór hem reeds zijn vader, zijn grootvader en zijn overgrootvader gedurende langer dan eene eeuw hunne beste krachten aan de ontwikkeling en volmaking der dermoplastiek wijdden, ontving Herman ter Meer zijne eerste opleiding bij zijnen bekwamen vader, ging daarna in 1891 naar Stuttgart, waar hij zich aan het Koninklijk Naturalien-Kabinet onder den invloed van den bekenden Kerz in 't bijzonder met ijver toelegde op het vormen der diergestalten in alle anatomische bijzonderheden. Te Leiden teruggekeerd, werkte hij eerst eenige jaren als volontair om later zijn vader als Chef-Praeparator aan het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie op te volgen. De waardeering, waarop ter Meer voor

[p. 26]

zijn werk aanspraak kon maken, viel hem in Leiden helaas niet ten deel. Het buitenland bezat, zooals zoo dikwijls in dergelijke gevallen, een beter oordeel en zoo geschiedde het, dat niemand minder dan de groote Duitsche zoöloog Professor Chun hem wist te winnen en hem onder de gunstigste voorwaarden als inspecteur van het zoölogische museum kon aanstellen, daardoor Nederland beschamende, aangezien het niet in staat was geweest, noch zelfs het besef had gehad, een man te behouden, wiens helaas onbegrepen streven het Leidsche museum tot roem had kunnen strekken.

ijsbeerengroep (zoölogisch museum van de universiteit te leipzig).

Ter Meer mag met recht de grondlegger van eene volslagen nieuwe richting in de dermoplastiek worden genoemd. Tot op Kerz had de dermoplastiek bijna uitsluitend bestaan uit het zoodanig vullen van de geprepareerde dierhuid, dat daardoor eene in meerdere of mindere mate getrouwe voorstelling van het dier verkregen werd. Hiertoe stopte men - waartoe de zakvorm der afgevilde huiden de natuurlijke aanleiding bood - vlas, hooi of tabak in de van te voren in hoofdzaak reeds toegenaaide huid (het Duitsche woord ‘ausstopfen’ is daardoor verklaarbaar) en plaatste het geheel door ijzerdraad gesteund op de beenen. In oudere zoölogische musea treft men nog tal van voorwerpen aan, die, op de meest primitieve wijze volgestopt, eene sterk van den natuurlijken vorm afwijkende gedaante vertoonen. Het duurde lang vóór men op het denkbeeld kwam het oorspronkelijke vleeschlichaam der dieren door een kunstmatig samenstel te vervangen en dit met de huid te bekleeden, op welk grondbeginsel de hedendaagsche dermoplastiek gebaseerd is. Verschillende methoden zijn hiervoor uitgevonden. Men

[p. 27]

bouwde bijvoorbeeld houten modellen en dikte ze, waar het noodig scheen, met stroo of met hooi verder aan.

gedresseerde tijger.

Het is door deze methode, dat het Kerz mogelijk geweest is aan zijne dierstukken eene groote natuurlijkheid te geven en zijn succes, ofschoon hierbij van volmaaktheid nog geen sprake kan zijn, is zeker bij ter Meer oorzaak geweest, dat hij zich in den loop der jaren op eene steeds grootere volmaking van het dierbeeld zonder huid toelegde, overtuigd als hij in afwijking met de vroegere opvatting was, dat de huid niet hoofdzaak maar slechts middel mocht zijn. Welke groote eischen hierbij in elk opzicht aan den kunstenaar gesteld worden, is moeilijk in korte bewoordingen samen te vatten. Uitgebreide anatomische kennis, vooral van het skelet en den bouw van het spierstelsel, is de eerste voorwaarde, maar niet minder belangrijk is de studie van het karakter en de gewoonten der dieren, technische moeilijkheden bij den opbouw en de bekleeding van het model moeten overwonnen, doelmatig tot nog toe onbekend materiaal moet gezocht worden, kortom op eene menigte van bijzonderheden, waarop vroeger niet of slechts weinig gelet werd, moet het oog gericht zijn. Alle moeilijkheden is ter Meer echter op de gelukkigste wijze te boven gekomen. In 't bijzondere slaagde hij er in eene lichte modelleermassa samen te stellen uit fijngewreven turfstrooisel, stijfsel en gips, die voor zijne dermoplastische doeleinden uitstekend geschikt bleek te zijn en waardoor het hem mogelijk gemaakt werd alle fijnheden van het dierlichaam in het model uit te drukken. Bij de methode van ter Meer wordt met behulp van een houten profiel en daaraan verbonden ijzeren staven voor de pooten, een figuur uit draadvlechtwerk in de natuurlijke grootte van het dier samengesteld. Naar een op verkleinde schaal in plas-

[p. 28]

tilina uitgewerkt modelletje, wordt nu dit figuur uit draadvlechtwerk met de tot boetseeren bij uitstek geschikte modelleermassa omgeven en in alle anatomische bijzonderheden voltooid. Wat hierbij echter het werk van ter Meer de grootste waarde verleent, zoodat daardoor de dermoplastiek tot eene tot nog toe ongekende hoogte opgevoerd wordt, is dat hij met verfijnd kunstgevoel en groote artistieke begaafdheid, de plastische compositie hand in hand doet gaan met de karakteristieke eigenschappen der te behandelen diersoort. Hierin is hij tot op dit oogenblik onovertroffen en elk model (het dier zonder huid) wordt onder zijne handen een kunstwerk op zich zelf. Onze afbeelding van een gorilla levert hiervoor een sprekend bewijs. De sterk geprononceerde trekken van het verwoede gezicht, de geweldige spierpartijen van het robuste gorillalijf, de opbouw van het geheel, zoowel als de opvatting der voorstelling van den tot aanvallen getergden aapreus, alles verraadt den kunstenaar, die niet alleen in staat was de anatomische bijzonderheden en de karaktereigenschappen van het dier uit te drukken, doch tevens met overweldigend realisme een plastisch werk wist tot stand te brengen, dat bij den aanschouwer een sterken indruk van blijvenden aard te weeg brengt. Dat bij zulke voorbereiding het met de huid voltooide stuk een volkomen beeld geeft van het levende dier, zooals het zich in de natuur in zijne angstwekkende kracht aan zijne vijanden voordoet, is onnoodig te zeggen. Ook andere hier afgebeelde modellen geven zoowel in lijnen als in monumentalen opbouw blijk van eene buitengewone artistieke prestatie. En hoe zeer zich ter Meer met het wezen en de leefwijze van de door hem ter hand genomen dieren vertrouwd weet te maken, toont ons de mooie ijsbeergroep aan, die zoowel uit dierkundig als uit aesthetisch oogpunt beschouwd een van zijne teerst gevoelde composities mag genoemd worden.

wilde kat

Het is dan ook licht te begrijpen, dat ter Meers werk bij alle kenners op natuurwetenschappelijk gebied bijzonder gewild is. De voornaamste musea, waaronder natuurlijk in de eerste plaats Leipzig, bevatten producten van ter Meers hand. Weenen en Bonn trachten bijna uitsluitend stukken van hem te krijgen, maar ook in Frankfort a.M., Madrid, Kaapstad, Tiflis en in het Rothschildmuseum in Tring (Engeland) strekken zijn werken tot een sieraad van de verzamelingen. Nederland echter liet zich dezen kunstenaar ontglippen en bevestigde daardoor weer de van ouds bekende waarheid, dat een profeet in zijn eigen land niet geeerd wordt.

Het spreekt van zelf, dat zich de drang naar artistieke uiting bij ter Meer niet uitsluitend tot de dermoplastiek kon blijven bepalen en het is zeker wel aan zijne dikwijls te groote bescheidenheid te wijten, dat hij zich als beeldhouwer langen tijd slechts

[p. 29]

aan miniatuurstukjes waagde. Op dit gebied heeft hij, zooals onder meer zijn ‘Stervende Tijger’ en zijn ‘Gibbon-Moeder’ aantoonen, zoo kranig werk geleverd, dat hij, aangemoedigd door kunstenaars van naam, in den laatsten tijd ook grootere beeldhouwwerken met veel belovend succes uitgevoerd heeft. Als sprekend bewijs mogen hiervoor de reproducties van zijne jongste werken ‘Wilde Kat’ en ‘Gedresseerde Tijger’ dienen.

Of er voor ter Meer in de vrije kunst nog eene groote toekomst weggelegd is, moet de tijd leeren. Vast staat, dat als dermoplasticus zijn naam voor altijd gevestigd is en de zoölogische wetenschap mag wenschen, dat de richting, die ter Meer heeft ingeslagen, door velen gevolgd wordt. Om hiertoe te geraken moet men echter beginnen die hooge eischen aan den praeparator te stellen, welke aan de school van ter Meer ten grondslag liggen.

leeuwin (zoölogisch museum van de universiteit te leipzig).