Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 29

[p. t.o. 225]

[Nummer 4]

de jonge hongaarsche violist stephan pártos; naar een krijtteekening van georg rueter.

[p. 225]

Stephan Pártos,
door Herman Rutters.

Het klinkt als een wonderlijke paradox, dat de mensch, die gedurig en rusteloos streeft naar de ontdekking van het hoe en waarom der levensverschijnselen, die gansch de energie van zijn geest en zijn vernuft in actie stelt, om der natuur haar geheimenissen te ontwringen, zich toch steeds machtig voelt aangetrokken tot het geheimzinnige òm het geheimzinnige en het leven zonder raadselen en wonderen een nuchter en vlak bestaan zou vinden. Toch is dit een feit, en de immer overgroote belangstelling, waarin zoogenaamde wonderkinderen zich mogen verheugen, berust inderdaad op niets anders dan op een ingeschapen zin voor romantiek, op de onweerstaanbare aantrekkingskracht van het mysterieuze. Zoo alleen is te verklaren het geweldig en aanhoudend succes van wonderkinderen in het algemeen, dat van den jeugdigen violist Stephan Pártos in het bizonder. Sedert begin December van het vorig jaar trekt hij door ons land, van stad tot stad; en avond aan avond vindt hij zalen, tot op de laatste plaats bezet met een publiek, dat niet moe wordt, hem geestdriftig toe te juichen, en met een enthousiasme, dat in zijn veeleischendheid vaak tot, zij dan onbewuste wreedheid ontaardt, een physische en psychische krachtsinspanning van hem te vergen, welke zelfs een volwassen man zou dreigen ten onder te brengen.

Het wonder is hier de groote attractie; niet de kunstprestatie zonder meer. Ik kan U tal van volwassen kunstenaars noemen, die, technisch even hoog ontwikkeld als de jonge Pártos, een concert van Mendelssohn of Bruch, een sonate van Bach, Beethoven of Brahms, rijper, bezonkener, dieper vertolken dan hij, en toch zelfs niet gedurende één week denzelfden opgang zouden maken als Pártos het nu onafgebroken gedurende drie maanden doet. De wetenschap van zijn zestien-jarigen leeftijd, het kinderlijke van zijn uiterlijk: de donkere, droomerige oogen in het bleeke, met ravenzwart haar omlijste, smalle gezichtje boven het tengere lichaam, de korte broek en het infantenkraagje - dat zijn alle attributen van een jeugd, die een wonderlijk, ja mysterieus uiterlijk contrast vormen met de buitengewone ontwikkeling van zijn techniek, van zijn geheugen. En de merkwaardige rust, waarmee hij speelt, de uiterlijke onverstoorbare onbewogenheid, waarmee hij op de meest frenetieke bijvalsbetuigingen reageert, dragen er nog het hunne toe bij, de verschijning van dezen knaap in de oogen van het publiek te hullen in een atmosfeer van het bovennatuurlijke.

De oorzaak van Pártos' succes, het voor de massa imponeerende van zijn verschijning berust dus eigenlijk op een waan: het contrast het raadselachtig verband tusschen zijn jeugdigen leeftijd en schijnbaar artistieke rijpheid. Ik zeg: schijnbaar, want zoodra men van het overbluffende, dat zijn optreden onwillekeurig heeft, is bekomen, en naar meer innerlijke karakteristieken gaat zoeken, merkt men spoedig een zekere wanverhouding tusschen zijn uiterlijke en innerlijke ontwikkeling, een wanverhouding, welke psychologisch zeer natuurlijk is en daarom dan als het ware tegelijkertijd zijn nimbus van wonderbaarlijkheid min of meer doet verbleeken. Het blijkt dan, dat zijn psychisch-artistieke ontwikkeling op verre na niet zoo volgroeid is, als zijn technische vaardigheid oppervlakkig doet gelooven. De massa, steeds geneigd den schijn voor het wezen te nemen, niet bedeeld met de intuïtie, welke door het uiterlijk heenpeilt en daardoor des te meer vatbaar voor de suggestie van virtuositeit, merkt dat niet. Zij laat zich enkel vervoeren door het feit van een abnormale technische begaafdheid.

[p. 226]

Die begaafdheid is ongetwijfeld opzichzelf al wonderbaarlijk genoeg; de wijze, waarop Pártos de zeer omvangrijke viool-literatuur èn violistisch- èn mnemo-technisch beheerscht, is al meer dan voldoende, den jeugdigen Hongaar als een zeldzaam-begaafde verschijning te qualificeeren. Maar men zou hem te kort doen, door hem uitsluitend te beschouwen als een wonderlijke speling der natuur op het gebied der virtuositeit; Pártos heeft onbetwistbaar ook zeer bizondere innerlijke hoedanigheden van een aparte individualiteit, hetgeen vooral de belangstelling doet concentreeren op de vraag, hoe deze bizondere psyche zich in de toekomst zal ontwikkelen. Wat in zijn voordracht terstond de aandacht trekt, is de volmaakte afwezigheid van eenige dressuur. Men mist in zijn virtuositeit al het brillante en poseerende, alle aanwending van zekere trucs, waardoor het publiek zich zoo spoedig laat epateeren; er is in zijn spel iets ernstigs, iets naar-binnen-gekeerds, dat onmogelijk van buiten af aangeleerd kàn zijn. In den klank van zijn zoet-zangerige cantilene brandt een, den knaap zelf nog onbewuste, passie, een versluierde, maar toch spontane emotie, welke onmogelijk is te verklaren als enkel resultaat van door studie ontwikkelde buitengewone techniek. En in zijn nog onzeker, tastend aanvoelen van den geest van het kunstwerk, in zijn innerlijk weifelen ten opzichte van stijl voelt men toch een ziel, welke zich, dank zij een bizondere begaafdheid, innig verwant weet aan het Schoone, maar een noodzakelijk proces moet doorworstelen, om te komen tot het inzicht, dat den rijpen, waren kunstenaar kenmerkt.

Dat proces kost een vaak harden strijd, in het bizonder voor de genieën en hoogbegaafden. Niet zelden is het de worsteling met de techniek, de ‘Widerstand der Materie’, welke den kunstenaar den weg wijst naar verinnerlijking, naar de diepte van het inzicht. Wij zien dit aan een Beethoven, wiens schetsen een treffend beeld geven van den gigantischen strijd, dien hij had door te maken, vóór de idee hem als klinkende werkelijkheid klaar bewust geworden was. Tragischer is het lot van hem, die den tegenstand der materie niet kent, omdat een buitengewone begaafdheid hem de vaardigheid als het ware spelenderwijs deed eigen worden. Hier denken wij aan het wonderkind Mozart, die als knaap boven velen bevoorrecht scheen om zijn schitterende gaven, die de trots was van zijn ouders, het troetelkind van keizers en koningen, die de ongeveinsde bewondering wekte van een Padre Martini, wien een toekomst van roem en rijkdom scheen toe te lachen, en die.... op 35-jarigen leeftijd, vergeten en miskend, van armoede en kommer stierf, en niet één vriend had, die zijn stoffelijk overschot naar de laatste rustplaats begeleidde. Een hard, bitter leven moest hem rijpen tot genie.

Inderdaad, men hoeft een wonderkind om zijn bovennatuurlijke begaafdheid niet in elk opzicht te benijden en gelukkig te prijzen. Ook niet een Stephan Pártos, die door zijn talent zijn kostelijke levenslente, die zoo kort duurt en nooit weerkeert, moet doorbrengen in jakkerende treinen, in volle zalen, wien sensatiezucht misgunt, zijn jeugd te verdroomen, verhindert, zijn jonge kunstenaarsfantasie te laten bezinken.

Wie Stephan Pártos' spel goed heeft beluisterd, wie door al die wonderbaarlijk vroeg ontwikkelde techniek heen in den onbewustsmachtenden, hartstochtelijken zang van zijn Guadagnini de ontroering heeft ervaren, die alleen uit een begenadigde menschenziel vermag op te stijgen - hij wenscht vurig, dat Pártos' wondere begaafdheid den jongen kunstenaar niet tot een vloek zal worden.