Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 29

De ontmoeting,
door Karel Wasch.

De veranda van een hotel-pension aan den strandboulevard eener kleine badplaats. Een fijn-stille avond in Mei. Het strand is verlaten. Onder den nog wit-doorwaasden voorjaarsblauwen hemel ligt de zee uit te ruischen en haar vervloeiende geluidsrillingen vervullen de lucht als ijle vlagen van geur. - De twee zitten tegenover elkaar aan een tafeltje. Zij is een vrouw van nauwelijks dertig, gracieus, wat bleek, met donkere oogen, die fel-peilend kunnen zijn, somber van hartstocht doorgloed, doch ook stil-verwijd in hoog begrijpend meebeleven. Hij is een dertiger met welverzorgden jongen bruinen baard, forschen rechten neus en klare oogen, soms vreemd peinzensdroef. Hij draagt het hoofd wat schuin, als in luistering of intuïtieve speuring even gebogen. Ze hebben eenige jaren geleden, toen ze beiden reeds getrouwd waren, een liefdesverhouding met elkander gehad. Na de vrij-bruuske breuk zagen zij elkaar niet meer. Zij is tot stilling van haar door allerlei oorzaken geschokte zenuwen naar de kleine badplaats gekomen en vertoeft alleen in het hotel-pension, terwijl hij woont in een naburige provinciestad en vaak in den vooravond dwaalt langs het strand. - De ontmoeting was een volstrekt-onverwachte. Hij keerde terug van een korte wandeling en bij het vluchtig-nieuwsgierig bekijken der vroege gast trof hem opeens de herkenningsschok, werd hij - onder het toewenden van háár blik - teruggestuwd in dàt: het onvoorbereidherlevend verleden. Hij wilde doorloopen met simpelen groet, doch voelde, hoe zijn gelaat te veel van de oude belangstelling verried en weifelde, terwijl zij gelijkelijk-ontroerd de koele beheersching miste om hem tot een beleefdheidshouding te nopen. Er was een toenadering van zijn zijde, een half-onbewust uitnoodigend gebaar van haar kant en reeds betrad hij de veranda. - De inleidende woorden zijn gewisseld, over en weer hebben de tastende voorloopige vragen plaats gehad. Een zwijgen is ingetreden, ze vermeien zich in het elkaar aanzien, tusschen hen dwaalt de glimlach eener verstandhouding, waarvan zij den omvang nog slechts vaag kunnen aanvoelen.

Zij. Wat zijn wij beiden veranderd.

[p. 132]

Hij. Een oogenblik geleden dacht ik bijna hetzelfde. Nu geloof ik, dat wij alleen onze vroegere verhouding anders zijn gaan zien.

Zij. Neen. Het is meer. Althans bij jou. Zelfs je uiterlijk toont een groot verschil met vroeger. (Als hij half-onwillekeurig met de hand langs zijn baard strijkt). Niet alleen door je baard, al heeft die er deel aan.

Hij. Waarin ligt dat?

Zij. (zonder ontwijken) Ik kan het op dit moment nog niet precies zeggen. Het komt wel in den loop van ons gesprek. Bovendien weet je het zelf toch ook!

Hij. Zeker. Maar ik wou het graag toetsen aan wat jij er van zeggen zou. (Ze knikt begrijpend). Ik heb vaak naar een gesprek als dit verlangd. En in gedachte menig onderhoud met je gevoerd.

Zij. Met welke uitkomst?

Hij. Met verschillende. Tenminste niet met één bepaalde. Of het zou deze moeten geweest zijn, dat ik tenslotte géén reden meer zag om de absolute verwijdering te doen voortduren. (Als zij blijft zwijgen). Maar waarom vroeg je ernaar?

Zij. Om dezelfde reden als jij zooeven. Ik wou ook toetsen. (Hij beziet haar met lichten twijfel). Zoo is het. Je mag er geen uitdaging in zien. Dat is voorbij.

Hij. Ben je moe?

Zij. Niet zooals je meent. Ik heb alleen de waardeloosheid ingezien van dingen, waaraan ik vroeger hechtte.

Hij. Toch niet zonder een dieper waardeering te hebben gevonden voor enkele dingen, die je vroeger waardeloos achtte of als vanzelfsprekend aanvaardde.

Zij. Natuurlijk. Evenals jij. (Hij ziet haar even-verrast aan. Een stilte. Dan:)

Hij. Het is toch merkwaardig, dat wij nu hier zitten en algemeenheden zeggen over elkaars levenshouding.

Zij (zonder scherpte of ontrafelings-raffinement). Terwijl wij vroeger het strengst-persoonlijke daarin trachtten op te sporen. Ja. Toch gevoel ik dit verband als volkomen logisch.

Hij. Ik ook. En zelfs als noodzakelijk. (Zijn gedachten dwalen weg en hij wendt het hoofd van haar af, starend over de zee. Er komt een gedachte in hem op, die hij wegdringt. Doch zij keert. Opnieuw onderdrukt hij haar. En wederom tevergeefs. Eindelijk spreekt hij het zich-herhalende zinnetje uit niet zonder lichte verwondering over zichzelf, wat iets schuchters geeft aan zijn toon) Ik heb een kind.

Zij (gedempt een weinig). Dat wist ik. Het is mij verteld.

Hij (verlicht door haar eenvoudig aanvaarden). Ik begrijp zelf niet, waarom ik je dat opeens zei.

Zij (met nauw-merkbaren glimlach). Ik wel. Je voelt de behoefte je uit te spreken. Er is nu geen onbegrepen zoeken meer in je. Dus kom je er toe de geestelijke steunpunten te noemen, waarop je leven van tegenwoordig rust.

Hij (getroffen). Je hebt gelijk. (Zwijgen).

Zij. Het is een jongen, nietwaar?

Hij. Ja. Bijna twee jaar is hij nu. Ik wandel overdag met hem, zooveel ik kan.

Zij. Je voert zeker al gesprekken ook met je zoon?

Hij. Voorzoover het gaat.

Zij. Het moet vooral voor jou wel belangwekkend zijn, de ontwikkelingsgang van die kinderziel te bestudeeren. Het is een tweede zelf, waaraan je de ontplooiïng haast objectief kunt meemaken.

Hij (argeloos). Ja. En toch is mijn aandacht daarop nooit zoo gespannen, als je nu denkt. Ik voel mij eenvoudig aan den jongen gebonden door het diepst van mijn wezen. Maar ik wil hem niets als evangelie opleggen. Zelfs dát niet. Want als hij 't niet later zelf begrijpt en ook zoo voelt, was het waardeloos voor hem....

Zij. En daarmee voor jou?

Hij. Neen. Voor mij blijft het, ondanks alles. Bovendien vormt die jongen den schakel tusschen.... Anne en mij. Hij is als het ware het zoenoffer. Zij had altijd intuïtief gevoeld, wat er tusschen òns ge-

[p. 133]

weest is. En natuurlijk heb ik dit later door bekentenissen aangevuld.... Er zijn geen scènes geweest. Ze heeft mij geen verwijten willen doen. En zelfs is er geen verkoeling of verwijdering door ontstaan, maar alleen de schrijning, dat ik iets in haar had geknakt, dat ze van haar vertrouwen in mij had ingeboet.... Zoo leefden wij voort, schijnbaar met de intimiteit van vroeger, maar toch met het besef van een verandering. Ik had iets goed te maken, wat ik door geen uiterlijk middel kon doen. (Hij spreekt in een verteedering). Door het kind is dat vanzelf gebeurd. Anne voelt zich heel sterk moeder en in haar dankbaarheid om het moederschap en ons hernieuwd verband is het andere ondergegaan....

Zij. Het bevreemdt mij niet, dat je nu zoo voelt. Je hebt zelfs niet gemerkt, dat ik je antwoord uitlokte. Ik wou weten, of je je werkelijk in iets gegeven had, of dat je bij een verfijnde zelfontleding was blijven stilstaan. (Hij ziet haar aan met verwondering, die echter spoedig overgaat in begrijpend aanvaarden). Je verwondering is begrijpelijk. Voor jou was die twijfel er nooit. Wat je nu bewust weet, voelde je vroeger intuïtief. En ik had gelijk toen ik je eens zei, dat je alléén haar liefhad en niet mij.... Je moet vooral niet denken, dat hier een verwijt in ligt. Het is mij enkel een voldoening het nu zoo, met jou samen, rustig en klaar te kunnen overschouwen.

Hij (na zwijgen). Ik heb het mezelf later meer dan eens verweten, dat ik verlangens in je had opgewekt, die ik niet bevredigen kon.

Zij. Het was anders wel niet noodig, met mij medelijden te hebben. Ik wist wat ik deed.

Hij. Het was ook geen medelijden. Maar het vernederend besef je een teleurstelling te hebben gebracht.

Zij. Je voelde dus je zelf overspannen, geforceerd te hebben.

Hij. Ja.

Zij. En dát hinderde je.

Hij. Omdat ik met het andere een dieper verband zag verloren gaan, dat behouden had kunnen blijven. En omdat ik een steeds grooter vertroebeling teweegbracht.

Zij. Met andere woorden: je haalde de sferen dooreen. Je kon niet tegelijkertijd zuiver het verband met je vrouw bewaren èn dat met mij. Het eene schaadde het andere. Er moest een oplossing komen en derhalve offerde je het ééne, het minst-beteekenende, op.

Hij. Dat kon niet anders, omdat de vertroebeling te ver gegaan was. Maar het verlangen, naar wat ik moest opgeven, blééf.

Zij (zachter). Vergis je je daarin nu niet. Zeg je dit niet maar alleen onder den indruk van ons weerzien? Of als uiting van het eeuwig verlangen in ieder mensch naar de essence van het bestaan of het leven in een diepere laag, dan waarin hij zich juist bevindt?

Hij (ook gedempter sprekend). Zie eens, Enna, ik heb mij natuurlijk afgevraagd, herhaaldelijk, in de meest uiteenloopende stemmingen, wát mij toch aan je bond. Ik heb mijzelf daarbij niet gespaard. En ik trachtte tot de minste nobele beweegredenen toe bloot te leggen om alles te kunnen overzien.... Er was veel ijdelheid in. Het streelde mijn eigenliefde indruk gemaakt te hebben op een vrouw als jij. Dan was er zinnelijkheid, die bij jou een verfijnde bevrediging vond of scherper gezegd: het verlangen andere sexueele aandoeningen te ondergaan dan de.... gewone, die ik door mijn vrouw onderging. En onder alles lag een drang naar ervaren, een behoefte om dingen van de liefde, die mij nog vreemd waren, te leeren kennen....

Zij (die hem rustig-aandachtig gevolgd heeft). Ik geloof, dat je laatste omschrijving het dichtst bij de waarheid kòmt. Je behoeft jezelf niet nadrukkelijk van ijdelheid of perversiteit te beschuldigen. Je wilde eenvoudig van mij lééren....

Hij. Maar wat ik ‘leerde,’ was niet

[p. 134]

hetgeen ik zocht. Wat ik van je verlangd had vroeg ik je niet. Omdat ik destijds nog niet zuiver wist, wat ik wilde....

Zij. Mag ik je een vraag stellen: wat bedoel je eigenlijk met die doorgaande zelfbeschuldiging? Voel je je daartoe tegenover mij genoodzaakt?

Hij. Ja. Ik heb afrekening gehouden met het verleden. Dat kan ik niet verzwijgen.

Zij. Ik kon het anders ook wel vermoeden....

Hij. Maar je licht in den aard ervan vergissen. Je kon denken, dat ik in dit gesprek behagen vond om onze ‘herinnering.’ Uit een soort zwakheid dus. Wat juist niet het geval is.... Ik héb er een tijdlang naar gestreefd het verleden volkomen af te sluiten. Ik wilde de gedachte aan jou stelselmatig onderdrukken en het gebeurde tot de kleinstmogelijke proporties terug brengen of tot verkeerde neigingen in mijzelf, die ik uit moest roeien. Dat mislukte. Als ik met een zekere minachtende onverschilligheid met Anne over je gesproken had, voelde ik soms een hevig verlangen naar je opkomen. Of in oogenblikken van intimiteit, als ik wou denken: ‘nu ben ik toch volkomen gelukkig,’ rees er een herinneringsbeeld op aan jou en bedierf mijn stemming. Ik moest aan je denken.... ja, het is niet anders te zeggen.. met liefde. Soms heb ik dat tot een zekere romantische extase opgedreven. Ik zag dan het verband met Anne als het gewone, de liefde-van-alle-dag en het dróómen over jou leek mij een hoog geestelijk bezit vér daarboven. Natuurlijk is dat alles in evenwicht geraakt en er is de overtuiging in mij overgebleven, dat wij alleen ons verband misbruikt hebben. En ook de zekerheid, dat ik het nu anders zou weten, wanneer het mij vergund mocht zijn het te herstellen....

Zij (licht, schoon vrij van spot). En hoe zou onze verhouding dan moeten wezen?

Hij. Vrij van het sexueele, een vriendschap, maar zoo diepgaand mogelijk. Geen banaal uitwisselen van stemmingsbizonderheden of bekentenissen. Maar een pogen elkaar zoo fel mogelijk te begrijpen. Wederzijds. Met niets-ontziende openheid of eerlijkheid. En niet met de bedoeling een kort zelfvergeten te vinden, maar om onze waarachtige verlangens onvertroebeld te zien. Wij zouden dan ook géén ontmoetingen meer forceeren, maar die alleen doen plaatshebben....

Zij (invallend). Zooals nu....

Hij (dankbaar voor haar snelle begrijpen). Ja. (Zwijgen).

Zij (met schertsenden ondertoon, die echter den ernst van haar bedoelen niet in twijfel doet komen). Een scherpbelijnd, maar veelomvattend program. En geloof je, dat wij daaraan zouden kunnen voldoen?

Hij (achteruitleunend in zijn stoel, met rustigen nadruk). Het is een resultaat van nadenken. Maar niet in dien zin, dat ik er verlangens door tot klaarheid zou brengen. Ik gaf je eenvoudig de omschrijving van ons dieper verband, zooals dit, ondanks alles, is blijven bestaan.

Zij (ziet hem diep in de oogen en wendt dan het hoofd af. Zwijgend luistert zij naar het klimmen van den vloed, terwijl haar blik peinzend dwaalt door de zich verdichtende schemering. Eindelijk:) Moet ik dit nu begrijpen als de erkenning, dat in den diepsten grond je vrouw iets onbevredigd in je laat?

Hij. Neen. Tusschen vroeger en nu is dit groote verschil: toén bande ik steeds het denken aan haar om zuiverder te kunnen opgaan in het samenzijn met jou, nu voel ik je dit alles te kunnen zeggen zonder haar in iets te kort te doen. Ik zal natuurlijk ook met haar spreken over de ontmoeting.

Zij. Waarmee je haar ongetwijfeld pijn zult doen....

Hij. Dat kan ik niet aannemen. Ze zal nu geen terughouding in mij voelen, geen opzettelijk verbergen van détails, als waartoe ik vroeger genoodzaakt was....

Zij. Het is mogelijk, dat zij de noodzakelijkheid van ons onderhoud niet aan-

[p. 135]

vaardt, zooals jij dit blijkt te doen.

Hij. Dan overtuig ik haar daarvan.

Zij. En als je dat mislukt.

Hij. Dat zou alleen kunnen, wanneer ik zelf ging inzien, mij vergist te hebben.

Zij. En is dat zóó onmogelijk?

Hij. Ja, dat is buitengesloten. (Stilte).

Zij. Er is inderdaad een groot verschil met vroeger. Je intellectueele speurzin heb je niet verloren, maar nu ben je niet meer het slachtoffer van je drang naar ervaren. Je volgt een vaste leiding. Vroeger kon ik je maar al te gemakkelijk van koers doen veranderen. Je begreep de waarde van je zelf nog niet. Nu wel. Je ziet, dat je geluk ligt bij je vrouw en je kind, maar dat je voor de ontwikkeling van je geest bovendien noodig hebt een vriendin, een geestelijk gelijkgestemde. En wat je vroeger met veel te groote inspanning niet kon bereiken, merk je nu voor de hand liggen....

Hij (met warmte). Terwijl er ook van gelijkwaardige uitwisseling sprake kan zijn. Vroeger kon ik hoogstens nemen. Nu ook teruggeven, omdat ik niet van je eischen wil en niets in je onderdrukken wil, maar eenvoudig tracht alles van je te doorvoelen, omdat jij het bent, jij, de andere van dit verband....

Zij. Herinner je je, dat wij hiervan een aanvoeling hebben gehad? Dien avond, waarop je witte seringen voor mij had meegebracht. Wij waren toen in een vreemde stemming. En ik zei je toen nog: voor hetgeen wij willen, zijn wij eigenlijk beiden te jong....

Hij. Ja.... En wil je me nu ook zeggen, hoe je over mij gedacht hebt in den tijd van onze scheiding?

Zij. Ik zal het trachten.... Je hebt straks over ‘teleurstelling’ gesproken. Maar misschien heb je toch niet precies kunnen ontleden, waarin mijn désillusie lag. Dat wil ik je zeggen. Maar je mag er géén verwijt in zien en géén provocatie. Ook voor mij is dit: voorbij.... Ik heb altijd begrepen, dat de band tusschen jou en je vrouw losser was dan tusschen mij en Ru: Ik zag dat jij je tegenover haar gemakkelijk dingen veroorloofde, die mij ten opzichte van Ru heel wat scrupules kostten. Ik verborg die voor je. Ik merkte ook niet, dat ze van beteekenis voor je waren..... Ik dacht, dat jou houding voortkwam uit een verschil in geestelijke structuur. Ik hield je voor een man, die in alle bewustheid zoo intens mogelijk wil leven en zich niet ontziet om uit het eene verband aan te vullen, wat hem in het andere ontbrak. Ik geloofde nooit, dat je een hevige passie voor mij had opgevat of zou kunnen opvatten. Maar wel, dat je mij toch behoefde en om mij streed, terwijl ik weten wou, of ik daardoor kon worden meegesleept..... Dat gebeurde, want je fijne intuïtie deed je een tijdlang zoo reageeren, als ik het wenschte en ik meende dus mijn vermoeden bevestigd te zien.... Toen moest ik langzamerhand ondervinden, dat ik mij toch vergist had, ik zag je het slachtoffer van zelfbedrog en.... (Zij houdt in).

Hij. Hoe dacht je over mij, of nam ik geen plaats meer in je denkleven in? Was ik herinnering zonder meer voor je?

Zij. In 't begin dacht ik over je met weerzin. Ik verdiepte mij opzettelijk niet meer in het voorbijgegane. Later is dat veranderd. Ik kon een zeker medelijden met je voelen en nog later begreep ik, dat je verlangens verkeerd gericht waren geweest.... Ook moest ik erkennen, dat er toch in vele opzichten gelijkwaardigheid tusschen ons moest bestaan, want anders had je mij nooit zoover kunnen meeslepen....

Hij. En heb je ooit naar een ontmoeting verlangd?

Zij. Soms. Maar dan met gevoelens, die ik nu niet omschrijven wil. En ook heb ik mij niet zoo vaak met je beziggehouden, als jij met mij. Het ging bij mij met vrij groote tusschenpoozen, maar dan acuter, heviger.

Hij. Ik had meer te doorworstelen....

[p. 136]

Maar erken je nu ook, dat hetgeen ik zei over ons dieper verband waar is.

Zij. In hoofdzaak wel, maar alleen dóór deze ontmoeting. Niet als jij a priori.... Dus blijft het mogelijk, dat een andere ontmoeting mij alles weer anders zou doen zien.

Hij. Wanneer je daarmee bedoelt, dat nu alle opzet uit onze verhouding weg is, gevoel ik het evenzoo.... (Zij knikt bevestigend.) Weet Ru alles?

Zij. In groote lijnen, ja. Niet in elk détail.

Hij. Heeft het hem geschokt?

Zij (na zelfonderzoek). Anders dan je vrouw, voorzoover ik uit je mededeelingen begrepen heb. Hij weet, dat hij strijden moet om mijn innerlijk. Hij doet het ook, al valt het hem soms zwaar. Natuurlijk was zijn jalouzie opgewekt, door wat hij merkte van ons. Dit bevocht hij in zichzelf. En alleen mijn pertinente bekentenis heeft een felle uitbarsting veroorzaakt. (Zij spreekt moeilijk) Spaar mij het ophalen van de détails....

Hij (terwijl golvingen van een allengs stijgende ontroering gaan door zijn stem). Laat je hem nu nog strijden om je innerlijk?

Zij (wat-bevreemd, ook iets moe). Neen. Ook dat is voorbij.

Hij. Dan is het goed.

Zij (met een mislukkende poging tot scherts). Wil je mij gaan onderrichten?

Hij (al-bewogener). Ik sta niet als vroeger onverschillig tegenover hem. Ook in zijn toestand moest ik mij vaak indenken. En daarbij schaamde ik mij soms.

Zij. Je was toch hoogstens voor een deel verantwoordelijk?

Hij. Dat was meer dan voldoende.... (Zij vermijden elkaar aan te zien. De avond wordt vol. Een stilte duurt, waarin beiden gevoelen, dat het ‘gesprek’ uit is en toch het belangrijkste van hun onderhoud nog moet worden uitgesproken). Ik kan je haast niet meer zien....

Zij (maakt een vage beweging tot antwoord. Dan:) Wij moeten voorzichtig zijn, dat deze omgeving ons niet te diep beïnvloedt. (Er is geen overtuiging in haar gezegde).

Hij (met ontroering-doorhuiverde stem). Nu is je laatste twijfel weg. (Zij buigt het hoofd. Hernieuwde stilte. Dan zegt hij zeer zacht, teeder, zonder eenige troebeling van hartstocht). Nu zou ik je kunnen kussen. (Zij sluit even de oogen, doch herneemt zich en geeft hem, met vertrouwendstil gebaar, heur hand. Eenige oogenblikken verwijlen ze zoo: het is of door die aanraking hun geheimste verlangens ineenvloeien. Tot ze beiden in dezelfde tijdflits de samenbinding verbreken).

Zij (nauw-hoorbaar). Ik geloof weer aan je....

Hij (ver). Ik voel weer die vreemde pijn, dat alles-overvleugelend verlangen, hetzelfde van dien avond.... Nu weet ik, wat het is.... (Hij moet even afbreken). Het is géén.... (hij houdt in). Het is de eeuwigheid, die ons doorgolft.... (met geheimen nadruk). Wij zouden, als wij beiden vrij waren op een avond als deze, kunnen gaan loopen, zonder veel te spreken, ver weg, zóóver, dat er geen terugkeer meer mogelijk was.... (Zij huivert. Er breekt iets. Beiden merken een terugkeer tot de realiteit, die een lichte weerzin doet opkomen. Hij staat op. Het bewustzijn van het nabije afscheid verdiept onmiddelijk weer hun gevoelens. Er is kracht en verlangen in hun handdruk, een bijna-weemoedige teederheid in hun afscheidswoord. Hij gaat heen zonder omzien. Zij blijft staren in het goud-doortrilde avonddonker. Even is er traanschittering in haar oog. Een gedachtestem, voor haar besef luid als een uitgesproken woord, vat haar zelfbeschouwing samen: ‘Ik ben toch wél moe.’ Dan begint een nieuw peinzen. Ze verheft zich, werktuigelijk, onwikkelt zich het hoofd met een dunnen doek en verlaat de veranda, het strand overgaande tot aan den zoom van de zee).