Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 28

[p. 242]

céline lepage, jeanne d'arc, statue du tombeau du soldat.

[p. 243]

le tombeau du soldat.

Céline Lepage, door Jozef Muls.

't Was in een klein restaurant dicht bij 't Luxembourg, waar, nog niet zoo lang geleden, de Symbolisten plachten bijeen te komen, dat ik voor 't eerst den naam hoorde van Madame Céline Lepage.

We dineerden er met ons drieën, de schrijver Charles Morice, de Belgische schilder Henry de Groux en ik, in 't zelfde hoekje wellicht, waar Jean Moreas eenmaal de beginselen zijner moderne poëtiek had verkondigd, en waar 't nu, met den oorlog, alleen een beetje donkerder was.

Charles Morice vertelde mij van de kunstenares, die hij had leeren kennen, en van een indrukwekkend werk, dat hij gezien had in haar atelier: Le tombeau du Soldat. De diepe, klankrijke stem van den dichter beschreef het ons met levendige bewondering. Het stelde voor het kruithuis van een fort, een vierkant bouwsel, omsloten door de in driehoeksvorm opgeworpen aarde, zoodat het geheel het karakter vertoonde van een grafheuvel. Recht voor den gewelfden ingang verhief zich de gestalte van Jeanne d'Arc, met beide handen op haar zwaard gesteund, als een statige bewaakster van de asch der gevallen helden.

De symboliek der voorstelling: een kruithuis als reliekschrijn voor de resten der gesneuvelden, rustend onder de hoede van Frankrijks heilige riddervrouw, trof mij diep. En, daar ik den fijnen kunstzin van mijn zegsman kende, die een paladijn is van verscholen talenten, vroeg ik hem om mij in kennis te brengen met de beeldhouwster en haar arbeid.

Op een zomerschen Zondag gingen wij er samen heen. Een wilde wingerd slingerde zijn wiegelende ranken langs de trap, die

[p. 244]

leidde naar een binnenplaats van het Quartier Montparnasse, waar een jonge vrouw, in 't wit gekleed, ons opwachtte voor een ruw houten deurtje dat toegang gaf tot haar atelier. Ik kreeg dadelijk den indruk van in een tent te zijn, ergens in Afrika: de divans in de hoeken waren bedekt met een slordige vracht pantervachten; aan de wanden hingen blinkende schilden, lansen, pijlen en dolken, afkomstig van de heidensche stammen der woestijn. Op den achtergrond, in het volle licht van een groot venster, flonkerden in rijke en kostbare kleuren de arabesken van een Oostersch tapijt. De gastvrouw zelve, die ons zoo hoffelijk ontving, scheen, in de vouwen van haar witte kleed, in haar gebruinde tint, den gloed mee te dragen eener zuidelijke zon, laaiend in de licht-verschroeide straten van Fez of Algiers. Ze had een schoon, breed-welvend voorhoofd, - getuigend van standvastigheid en wilskracht, - onder een woelendblonden haardos. Haar oogen, diep en weemoedig, lagen donker in den schaduw der kassen. De mond alleen met de gewelfde lijn der lippen en de kin waren die van een vrouw, en vormden een wonderlijk contrast met de mannelijkheid van dit kunstenaarsgelaat.

Wij bezagen haar werken: kleine beelden, vol van de gratie der Afrikaansche vrouwen: een Bedouine, het lichaam zwaar van zwangerschap, die in de kom van haar gestrengelde handen een slapend kind

piëta française.

droeg; een Tunische vrouw, de bloote voeten op hooge cothurnen, gaande in het mysterie harer sluiergewaden, onzichtbaar samengevat tot een doorschijnend rag voor haar gelaat, terwijl de armen, de schouders, en alle leden onder den golvenden vouwenval bewogen met teedere en raadselachtige bevalligheid; bas-reliefs met rouwfiguren: Oostersche klaagvrouwen, wier vormen onder wijde, sobere plooien als vergeestelijkt schuil gingen. Ik zag ook portretten; de buste van Lucie Brille van het Odéon, die van den operazanger Maurice Renaud en van Madame A.G. De vormen, gestyleerd, waren nochtans sterk en vol leven in hun logischen samengang; de karakteristiek der trekken binnen de rhytmiek van het vormenschema schoon gebonden. Zoo deden deze busten denken aan brokken primitieve Grieksche beeldhouwkunst.

Een kleine statue stelde Charles Morice voor als Don Quichotte.

Prachtig zooals in het beeldje het sculpturale begrip van de kunstenares tot uiting kwam! Geen navolging van uiterlijke vormen, maar een zuiver vast-leggen van de karakter-verleenende vlakken, van de verhoudingen der innerlijke structuur in bezielde evenmaat. Bezie de reproductie van dit werk en ge zult met mij den indruk krijgen van een ouden boom, hoog en strak gewassen, waarbij u de herinnering opengaat aan de gestalten der Egyp-

[p. 245]

tische plastiek. Tusschen deze echter en die der moderne Fransche beeldhouwster ligt de wijde sfeer van beweging en gevoel: de arm die den enormen, onnutten degen houdt, de gevouwen handen, het gebogen hoofd, edel van weemoed, - uit dit alles spreekt de eindelooze deernis van den dichter voor dit mislukte leven.

Het sterkst trof mij, bij dit eerste bezoek, dat een vrouw zich zoo volkomen had kunnen bevrijden van het vooze idealisme der school en toch in haar kunst voor alles vrouw had weten te blijven: al haar figuren kenmerken zich door dat directe en eigenmachtige, - 't welk ons treft op het eerste gezicht, en, zonder een schijn van schoolschheid, bekoort door een archaïsme vol persoonlijkheid en leven.

le monument au comédien.

De hang naar het nieuwe, het vreemde, het nooit aanschouwde, heeft al veel jonge talenten, geboren voor iets groots, het spoor bijster gemaakt; Madame Céline Lepage heeft zich spontaan gewend tot de antieke jonkheid der kunst: tot de groote zekerheden van de Grieksche sculptuur der vierde eeuw, tot de Romaansche en gothieke voorbeelden. 't Is dan ook de eenige weg, langs welken waarachtige vernieuwing voor de beeldhouwkunst te verwachten valt. Opmerkelijk is dat Céline Lepage dien dadelijk heeft ingeslagen, toen ze zich wijden ging aan de kunst harer keuze, hoewel ze zoo goed als niets van de antieke, Romaansche of gothieke plastiek kende en hare omgeving al haar aandacht vestigde op de werken van de renaissance, de academie en de school.

‘Ik wilde,’ sprak ze tot mij, ‘met mijn kunst aanvangen daar waar de grooten geëindigd waren.’ En ze deed het met overtuiging. Nooit heeft ze meesters gehad: de Egyptische beeldhouwer leerde haar de wetten van het profiel, de monumentale massaverdeeling binnen de omvattende contouren. Ook de architectonische vormenschikking heeft ze van de Egyptenaren afgezien; maar in plaats van, als dezen, zich te houden aan den zuiver abstracten stijl, stort ze in haar vormen ziel en leven.

De beeldhouwwerken van Céline Lepage lijken een weinig op de vrouwenbeelden, die men heeft weergevonden onder de grondslagen van het nieuwe Parthenon, nabij den Erechtheion, waar ze verborgen lagen sinds de verwoesting van Athene door de Barbaren. Haar profils zijn misschien minder scherp dan die der oude Grieken; levendiger en meer gevarieerd toonen ze nauwer verwantschap met de groote beeldhouwkunst der Fransche middeleeuwen, romaansch en gothiek.

Niet uit het harmonische vormenspel der Grieksche beeldhouwers, dat zich richt naar de rustige en rijpe kunst van een Phidias, heeft de hare zich ontwikkeld, maar uit den standvastigen drang om het innerlijke leven vast te leggen in steen door mid-

[p. 246]

del van de bewegelijkheid der lijnen; door een gebogen voorhoofd, als bij Charles Morice; door een geheven kin; door den plooi der lippen; door geloken oogleden; door stand en houding van schouder, heup en knie; door een welgekozen gebaar dat leven gaat in onuitsprekelijke teederheid. Zooals haar kleinere werk zijn ook haar groote, monumentale composities, welke ontstonden onder den in druk van den oorlog. Ik sprak reeds van haar Tombeau du Soldat. Ik zag nog in haar atelier haar ontroerende Piëta française en haar Monument au Comédien, een gedenkteeken, even eenvoudig als decoratief van werking.

De Piëta française werd door den staat aangekocht; een werk, dat, groot-gehouwen uit enorme steenblokken, zou verrijzen moeten, eenzaam en indrukwekkend, daar, waar de Fransche grond gedrenkt is met het bloed der onbekende helden, als een getuigenis, voor alle komende geslachten, van de gruwelijke grootschheid dezer tijden.

Bewonder in dit werk eener kunstenares het teedere en sterke moedergevoel in de houding van de vrouw met haar smartelijk gebogen hoofd, wier oogen verscholen liggen in den schaduw harer verwilderde haren; bewonder ook de extatische gestalte van den jongen krijgsman, die, met saamgeklemde handen, zijn lippen prest op de greep van

charles morice.

zijn zwaard en merk dan hoe al deze gebaren vast en sterk gebonden zijn binnen de vormgevende arabesk der gansche massa; zie ook hoe zuiver en bevallig de verschillende plans zijn geschikt tot een schoone eenheid van gevoel en gedachte.

Het Monument au Comédien werd ontworpen in denzelfden geest en uitgevoerd met nog grooter meesterschap; alle bewegingen zijn er samengevat in één rijk en harmonisch vormenspel, welks sterke eenvoud en grandioze vastheid ons denken doen aan een zuil uit een antieken tempel. De vrouw, die haar breeden mantel beschermend houdt opengeplooid achter de gestalte van den tooneelspeler, neemt hem met de eene hand het masker van het gelaat, terwijl de andere zijn tot den strijd gewapenden arm steunt, wiens nadering de schoone gelaten van man en vrouw van verre aanschouwen. Er is in het gebaar der muze een verholen teederheid, een aarzeling, een onrust, die raakt aan de edelste diepten der poëzie.

Hier volgen enkele bijzonderheden omtrent de ontwikkeling der kunstenares.

Ze werd geboren uit een familie van kooplieden en opgevoed in eene omgeving, die zich uitsluitend met materieele zaken bezig hield, vreemd aan alle hoogere verlangens en zonder 't geringste kunstbesef. Daar begon voor haar de strijd, die zooveel on-

[p. 247]

gemeen-begaafden te strijden hebben en die, zwaar en gevaarlijk reeds voor een jongen man, de fijne schroomvalligheid van een meisje des te pijnlijker moet aandoen. Zoo kwam het, naar madame Lepage mij vertelde, dat ze niet vóór haar zeven-en-twintigste jaar begon te werken. Ze was reeds vroeg ontwikkeld; maar de ontvangst die haar eerste proeve van beeldhouwkunst ten deel viel, - haar jongere broers gebruikten ze als doel bij hun schietoefeningen, - benam haar voor langen tijd den moed om zich nog weer aan de kunst te wagen. Tot ze op haarzeven-en-twintigste jaar haar besluiteloosheid overwon en zich voorgoed gaf aan den arbeid harer liefde. Haar aangeboren talent ontwikkelde zich snel, toen ze, na haar huwelijk met kapitein Lepage, hem naar Tunis volgde, waar ze de kalme, gemeten bewegingen der gesluierde Oostersche vrouwen gadesloeg. In deze schoonheid vond ze haar ideaal en 't doet haar nog altijd leed ze niet naar de natuur te kunnen weergeven, want de Oostersche vrouwen poseeren niet.

Ze heeft me verteld van haar groote vreugde, toen ze, voor 't eerst, in het Louvre de Egyptische beeldhouwkunst zag. Ook Chartres gaf haar die rijke verrassing. Voor 't overige doet ze weinig aan museum- of monumentenstudie: de drang tot scheppen beheerscht haar volkomen. Hoewel niet sterk, werkt ze zoolang als de zon aan den hemel staat met bewonderenswaardige wilskracht, geduld en volharding.

Mad^e Lepage heeft veel gereisd in Afrika, Italië, Duitschland, den Kaukasus, Rusland,

tête d'enfant.

Engeland, Amerika, - en ik geloof dat deze groote verscheidenheid van uitzichten haar nuttig is geweest: ze heeft allerlei menschelijkheid leeren kennen, overeenkomst en verschil van levensaard en gewoonten.

Ik ben er zeker van dat we van deze kunstenares nog veel schoons te wachten hebben, en 't is met groote vreugde dat ik hier enkele harer werken in reproductie laat zien, voor den eersten keer in een nederlandsch tijdschrift. Ze hanteert haar gereedschap nog niet met volleerde virtuositeit; ze heeft b.v. nog lang niet de perfectie bereikt van Georges Minne in zijn tweede manier: ze zoekt nog; ik denk dat ze zal blijven zoeken, - maar haar volhardend pogen zal nooit vruchteloos zijn.

‘C'est le travail qui me donne tout’; - zei ze tot mij, en waarlijk, deze overtuigde, wilskrachtige arbeid moet wel alles zijn voor een kunstenares als Céline Lepage, zoo gansch en al in vervuld van een kunst, die ze in nobele ingetogenenheid dient.

Maar - mijne groote bewondering moge zich dit kleine voorbehoud veroorloven, - valt er bij een zoo strengen toeleg tot het architecturale niet een verlies aan menschelijkheid voor deze kunst te duchten?

Ik toefde lang, in haar atelier, voor een kinderkopje; voor een massieven dierengroep; voor een jongen hond, linksch en leutig op zijn nog wankele beenen....

't Was niet meer de architectonische vormenspraak, die ik bewonderde; 't was de atmosfeer, den gloed van leven, die voor de kunst van den beeldhouwer een noodwendig element ter schoonheid blijven zal.