Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 28

[p. 100]

caricatuurteekening door hilletje, oud 6 jaar. vroolijke boeren, auto die stilstaat.

Kinderteekeningen,
door W. van Schoonhoven van Beurden.

Wij zijn in een tijd, waarin véél geteekend en nog veel meer geschilderd wordt. De tentoonstellingen volgen

portretteekening door maarten, oud 8 jaar.

elkaar op onafgebroken, een overstelpende massa schilderijen wordt er gemaakt en 't toeziende publiek is vooràl uit op verrassingen, nieuwigheden op gebied van kunst. Iets aparts geldt dikwijls voor iets moois. Het is nu voor vele kunstenaars een wedstrijd om toch maar zoo vér mogelijk met 't karakter van hun werk af te staan van hun lotgenooten, hun broeders, die behoefte voelen zich in beeldende kunst te geven. Een afzonderlijke plaats in dien modernen wedstrijd nemen in de kunstenaars, die naïeve kunstproducten in den wereld brengen, die hun omgeving dus willen aankijken zooals 't kind dat doet en die zich in de manier van 't kind willen uitdrukken, waarbij dan al spoedig techniek verwaarloosd wordt.

Maar - nu ziet men, op dat gebied juist, zoovéél geforceerd, gemanieëreerd werk, dat onzuiver is en dat ontstaat uit bewondering voor dat naïve (denken wij daarbij even aan de vele navolgers van v. Gogh) of ook wel uit zucht om apart te lijken. Zelden ziet men dan mooie vanzelf gegroeide kunstwerken, die 't zuiver naïeve karakter dragen. Ziet men ze wel, dan danken ze hun ontstaan aan 't overboord gooien van den balast van al te groote virtuositeit, aan den terugkeer van werkelijk groote kunstenaars tot 't zeer simpele, dan is er vroomheid in zulk werk.

En toch er zijn zooveel teekeningen gemaakt door kinderen, die mooier zijn van

[p. 101]

illustratieve teekening door bob, oud 7 jaar. aan den vijver.

innerlijken inhoud en oorsprong, dan al dat kwasi naïeve gedoe van volwassenen, die ernstige studie missen. Vele van die kinderteekeningen zijn totnutoe in de prullemand gegooid en dat is jammer en waarom?

Met groote belangstelling heb ik al eenige jaren 't teekenen van kinderen gadegeslagen, ik heb er mij ingewerkt en verdiept en ben hoe langer hoe meer ervan gaan houden. In den beginne is 't lastig er den juisten kijk op te krijgen, doordat men onbewust bevooroordeeld is, door 't vele zien van schilderijen en teekeningen van technisch geroutineerden. Men wil 't werk van kinderen dan maar aldoor bekijken op de manier, zooals men schilderijen en teekeningen van volwassenen ziet. Ik voel mij gedrongen aan de hand van practische ervaringen 't een en ander neer te schrijven. Door mijn lessen aan de Nieuwe Baarnsche School heb ik de gelegenheid om niet alléén te zien wat kinderen van 3-7 jaar op gebied van teekenen voortbrengen, maar ook van 8-12 à 13 jaar, als psychologische studie is dit alles zeer de moeite waard, waarom zal blijken uit mijn geschreven ondervindingen.

Wij zouden kunnen beginnen met de vraag te stellen, wat is de allereerste aanleiding bij jeugdige kindertjes van 3-4 jaar om te teekenen? Wat zet die kleintjes daartoe aan. Ik meen, dat de oorzaak vaak daarvoor is: zij zullen thuis of buiten spelende iets gezien of gehoord hebben, dat hun véél belang inboezemt, dat hun getroffen heeft of zij zullen van moeder of tante een verhaaltje gehoord hebben, waar zij vol van zijn, soms dagen lang.

Er zijn er zelfs, die ervan droomen. Zij willen nu hun gedachten, gevoelentjes of fantasieën realiseeren om dat belangrijke nog eens levend voor zich te zien, goed te onthouden en te toonen aan broertje òf zusje op hun eigen primitieve, dikwijls overtuigende wijze.

Zij doen dit vaak op verschillende manieren meest door teekenen, dat voor die kleintjes dus beteekent neerschrijven van gewaarwordingen of aandoeningen. Zij spreken dus tot ons door middel van hun gekrabbel, waarnaar wij aandachtig dienen te luisteren, daar de oorsprong zoo écht is. Andere kinderen doen dit weer door spelletjes, nog anderen door

illustratieve teekening door louk, oud 7 jaar. vergaan van een schip.

[p. 102]

zelf onsamenhangende woordjes te dichten of te zingen om 't zoo maar eens te noemen. Wij zien hieruit dat zij de behoefte hebben om zich uit te drukken of zich uit te leven en 't dan desnoods aan anderen te toonen.

Ook ontstaan vele teekeningen door een zekeren scheppingsdrang, de kinderen willen dan hun gedachten, gevoelentjes vormen geven.

Mijn inziens is dit een belangrijke ondergrond om op voort te gaan, 't is zoo 't spelende begin van wat later ernst wordt en dat begin is zoo onbedorven, oprecht en rein. Dat zuivere in 't kind is zoo aantrekkelijk en 't is mooi om op te bouwen.

En jammer genoeg wordt dit dikwijls over 't hoofd gezien, doordat er niet genoeg notitie van genomen wordt door de ouders. Moedigt men dien ‘scheppingsdrang,’ die ‘zucht tot zich uit te drukken’ aan, dan zullen onze kleintjes met verdubbelden ijver aan 't werk gaan met groote concentratie, die kinderen dikwijls van nature hebben en die zij later zóó noodig hebben voor hun geestelijke rust. Indien men aandachtig gadeslaat kan met uit de wijze, waarop een kind zich uitdiukt, door middel van spieken, huilen, lachen, bewegingen maken, teekenen enz. zien, hoe of 't karakter in den dop van dat kind is. Teekenen is voor 't kind

teekening naar de natuur door tiensje, oud 8 jaar. portret.

een van de meest sprekende manieren om uiting te geven aan zijn gevoel.

Om daarvoor enkele voorbeelden aan te halen van teekenende kinderen, kan ik niet beter doen dan te beginnen met 3 kinderen, die ik 't beste ken, namelijk mijn eigen kinderen.

De oudste, ‘Tiensje,’ die nu 8 jaar is teekent, wanneer zij op dreef is, voorzichtig, fijntjes, precieus en precies en toch krachtig.

Zij zal geen lijntje, dat per ongeluk te ver is getrokken laten staan, geen noodzakelijk détail vergeten, dat moet bijdragen aan de volledigheid der voorstelling. Zij wordt dan ook door haar onderwijzers 't ‘preciesje’ genoemd en dien naam verdient zij voor de meeste vakken, ook voor handenarbeid. 't Is nu juist zoo merkwaardig, maar toch ook vanzelfsprekend, dat haar heele wezentje, haar karakter overeenstemt met die wijze van teekenen. Men kan dus, langs den weg van de teekening komen tot 't diepere karakter van dit kindje.

De middelste, ‘Hilletje’ die 5 jaar oud is, teekent, gewoonlijk groot, beslist, bij een schilder zou men 't noemen: met bravour, zeer zelfbewust en altijd karikatuurachtig. Zij zal er niet op letten of er een lijn te véél is of te weinig, te dik of te

[p. 103]

dun, en toch er is evenvéél expressie in haar krabbels als bij de oudste. Ook 't karikatuurachtige hoort absoluut bij haar en is in overeenstemming met haar guitige oogen vol van levendige uitdrukking. Zij heeft durf, denkt niet zoo lang na over hetgeen zij doet. Zij teekent bijv. één kop en beslaat daarmee 't heele papier of zwartbord, terwijl de oudste kleiner werkt.

De jongste ‘Pally’ 't jongetje die 4 jaar is, teekent ook graag. Hij doet dit

teekening naar de natuur door henny, oud 10 jaar. slapende kat.

met véél wil, werkt als 't ware als hij bezig is met alles tegelijk, zóó is hij erin en zet gevoelige lijnen, soms wijfelend.

Hij teekent uit zijn geheugen soms de verschillende dingen maar door elkaar, wat hij dan doet ziet er wel droomerig uit, fantastisch. 't Is nog wat onzeker en vormloos, doordat de geest die kleine handjes nog niet volkomen in stuur heeft.

Ook hier kan men weer karaktertrekken waarnemen, altijd natuurlijk als men 't ventje overigens goed kent.

Wat kan men uit dit alles opmaken? ik zou zeggen: als men combineert met datgene dat men op andere oogenblikken waarneemt, belangrijke naar voren springende eigenschappen van de drie kinderen, die elk op zich zelf zóó anders zijn. Het waargenomene kan ons helpen bij 't opvoeden dier kinderen en teekenen is hier dus een sprekend middel om ons behulpzaam te zijn.

't Kind heeft nog 't zuivere onbewuste contact met de natuur, hetgeen wij bij vele artisten ook kunnen waarnemen. 't Is nog niet beïnvloed door 't verstand, 't denken, 't redeneeren, 't doet alles zoo vanzelf, 't leeft nog in harmonie met de heele natuur net als bloemen, dieren boomen enz. en 't voelt zich daardoor rustig en gelukkig, indien 't normaal gezond is. Dat geluk, die zielerust kunnen wij grooter maken door 't kind de schoonheid der dingen in zijn omgeving te laten voelen en genieten die schoonheid, die 't zelf nog zóó compleet

[p. 104]

in zich heeft, zonder 't te weten en waardoor 't weer ontvankelijk is voor mooie indrukken van buiten af. Daarin moet men 't kind voorzichtig leiden.

Kinderteekeningen kan men bekijken van twee standpunten: 1e van paedagogisch standpunt als behulpmiddel bij 't opvoeden;

2e van aesthetisch standpunt. En over 't laatste wilde ik 't een en ander zeggen.

Over 't algemeen worden kinderteekeningen geringgeschat, zelden worden ze gewaardeerd op de juiste manier. En dat komt dan, omdat men er zich niet voldoende heeft ingeleefd en ze bijgevolg niet kán zien. 't Komt hier voorál op 't begrijpen aan van den oorsprong en van 't uiterlijk. Er zijn er bij, die wél degelijk kunstwaarde hebben, méér dan schilderijen, die gemaakt zijn uit sleur van materieele oogpunten.

De oorsprong ervan is absoluut zuiver zonder bijbedoeling. 't Kind heeft gelukkig nog niet te denken aan verkoop, jury's van tentoonstellingen, publiek enz., in 't algemeen aan factoren, die kunst dikwijls op lager peil brengen en er 't échte uit halen. Mooidoenerij bestaat bij 't kind maar bij uitzondering. 't Teekent en kleurt, soms schildert, omdat 't iets te zeggen heeft wat 't ondervonden heeft, omdat 't iets moois gezien heeft, uit scheppingsdrang en is er beter aanleiding? En dit gebeurt met 't volle pleizier van 't doen, met véél enthousiasme en op een manier, die 't beste is, die 't nauwste contact houdt met zijn innerlijke karakter. Wat 't maakt wordt dus geboren uit mooie beginsels, die maar zelden vertroebeld zijn. Technisch kunnen is voor 't kind bijzaak. Het teekent, zooals de vogel fluit en zooals de landman zingt, ongedwongen en vanzelf, niet denkende aan 't effect op toeschouwers.

Niet alle kinderteekeningen zijn van denzelfden aard, de onbewuste bedoeling en werking kan héél anders zijn, al naar gelang van den natuurlijken aanleg van 't kind, of van de invloeden op hup geest van buitenaf van hun levensomstandigheden.

Er zijn verschillende soorten:

gestyleerde geheugenteekening door maartje, hilversum, oud 6 jaar. huis in de bergen.

A. Illustratieve teekeningen, die gehoorde verhalen of gefantaseerde verhalen realiseeren. Er zijn kinderen, die verschillende opelkaar volgende teekeningetjes maken van een zelfde verhaal, om de belangrijke gedeelten daaruit naar voren te brengen. Het zijn gewoonlijk kinderen, die een goed compositievermogen hebben, zooals ik opmerkte in de praktijk. Zij hebben zelfvertrouwen bij 't neerzetten van hun illustraties

B. Teekeningen naar de natuur (absolute kunst).

De kinderen, die deze teekeningen maken zijn kleine gevoelsmenschjes, die stemmingen kunnen geven of sterk kunnen typeeren. Toch ziet men géén fotographisch naturalistische teekeningen, die vervelend zijn van juistheid. De kinderen vatten toch

[p. 105]

geheugenteekening door frida, oud 7 jaar. landschap.

[p. 106]

nog altijd détails samen en weten deze waar noodig onbewust op te offeren ter wille van 't geheel. Analytisch zijn zij haast nooit.

C. Decoratieve teekeningen, worden gemaakt door kinderen, die een aangeboren decoratief talent hebben, want decoratief te zijn hebben ze nooit volgens regels geleerd. Zij drukken zich uit in decoratieve lijnen en platte vlakken, al schuiven

geheugenteekening door victor, oud 7 jaar. loerende kat.

deze soms. Zij plaatsen de voorkomende dingen bij een landschap bijv. boven elkaar, zooals de Egyptenaren dit deden in hun voorstellingen in tempels enz.

D. Fantasieën. Zoo zijn er ook kinderen, bij uitzondering, wier werk heelemaal uit fantasie geboren wordt, waarbij zelfs de vormen onwerkelijk zijn. Zoo zag ik teekeningen van gefantaseerde onderzeesche dieren met fantastische namen erbij en ook gedichten. Teekeneningen van landkaarten van niet bestaande werelden, met vreemde rivieren en steden. Voor 't kind, dat dit maakte was die droom werkelijkheid geworden. En probeeren wij ons ook in die werkelijkheid te verplaatsen, dan bestaat voor ons ook de droom.

E. Karikaturen. Er zijn kinderen, die vanzelf alles als karikatuur geven en dat zijn nog niet de minst guitige. 't Vrij ongeordend door elkaar teekenen van alles wat 'n kind zich herinnert komt ook voor, men denkt hier onwillekeurig aan.... futurisme!

Verschillende types van teekeningen, die boven genoemd zijn worden ook wel eens door een kind gemaakt, zoo

[p. 107]

gaat 't natuur- en 't illustratieteekenen vaak samen.

Zoodra de gelegenheid daarvoor is hoop ik mijn verzameling kinderteekeningen te Amsterdam te exposeeren en ben ervan overtuigd dat deze tentoonstelling voor velen interessant zal zijn als zij deze op de goede manier bestudeeren. Eén enkele teekening is soms héél lastig te zien, maar vele teekeningen samen zullen ons helpen nader brengen tot 't karakter van 't kind in 't algemeen, wij zullen er de jonge frischheid van zien, 't spontane, diepe. Maar - geef u dan over aan 't gekrabbel van 't kind, en u zult zien wat er soms een vaste overtuiging van doen in zit, geheel harmonisch ontwikkeld en volgehouden, en ook een fijn observatievermogen.

geheugenteekening door jan, oud 5 jaar. schoolgaande jongens.