Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 27

[p. 9]

Turnen.

Het Turnen, d.w.z. het werken aan allerlei instrumenten als ringen, rekstok, bok, springplank, halters, en de z.g. vrije- en ordeoefeningen wordt, als vele lichaamsoefeningen, behalve voor de gezondheid, of noodgedrongen als onderdeel van een leerprogramma, ook voor pleizier, dus als sport uitgeoefend, en dan zoowel 's winters in zalen als 's zomers buiten. Het woord ‘gymnastiek’, dat tegenwoordig algemeen wordt gebruikt voor de hier genoemde lichaamsoefeningen, slaat eigenlijk op alle sport die de Grieken kenden, dus evengoed op allerlei werpen vangspelen, op athletische sport enz.

Voorzoover ik kan nagaan heeft het turnen, en dan in het bijzonder het turnen buitenshuis, tot dusverre weinig kunstenaars geinspireerd. Vindt men al eens ergens iemand aan een rekstok of ringen werken, dan is dit in een uitspanning of op een dergelijke plaats, te midden van spelen, die meer bepaald onder de kinderspelen thuis behooren, als schommelen, wippen en dergelijken.

Trouwens, over het algemeen vindt men dergelijke onderwerpen weinig afgebeeld. Wie zou dan ook in vroeger tijd zich op die afbeelding hebben toegelegd? Juist het geregelde, het ‘classicale’ dat de gymnastiek kenmerkt, heeft de realistische en impressionistische kunstenaars, die veelal de sport hebben weergegeven, natuurlijk niet geïnspireerd, en het zou onder de hedendaagsche, naar stijl en rythme soms wel wat dogmatisch en opzichtig strevende Duitschers bijvoorbeeld moeten zijn, dat men voorstellingen van rijen zich oefenende of figuren vormende turners zou moeten zoeken. Ik ken die echter niet, en waarschijnlijk zouden ze in een vroolijke collectie als deze misstaan. Het turnen als sport is bovendien van den laatsten tijd, en men zal het daardoor niet behoeven te zoeken bij de oude Hollanders, die overigens wel zoowat alles wat los en vast was hebben geteekend.

Het gymnasium, waar bij de Grieken de gymnastiek werd beoefend, stond onder staatstoezicht. De oefening betrof wel vooral wat wij thans athletische sport noemen, en het woord komt van gymnos, naakt, want de gymnastiek werd naakt bedreven. De Romeinen achtten deze soort sporten verkeerd, als leidend tot luiheid en onzedelijkheid (!)

[p. 10]

bovendien onnut voor de militaire opleiding, terwijl juist de Spartanen ze daarvoor zoo noodig hebben gevonden.

Misschien wel doordat het nut van de lichaamsoefeningen in het algemeen voor het krijgsbedrijf langen tijd niet werd ingezien, hoort men dan verder vele eeuwen lang niets van een gereglementeerde en aangemoedigde gymnastische sport (in den engeren zin). Jean Jacques Rousseau wees in zijn ‘Emile’ op de opvoedkundige en hygiënische waarde van het onderwijs in de gymnastiek, maar de revolutie, in zoo vele zijn geesteskind, heeft deze wenken niet stelselmatig gevolgd.

Het eerst gedurende het latere beschavingstijdperk heeft men in Duitschland, door het streven van F.L. Jahn en de zijnen, dat door minister Stein werd aangemoedigd, de gymnastiek als deel van een opvoedkundig systeem in eere hersteld, en de Turnplätze, door deze mannen opgericht, hebben in den vrijheidsoorlog tegen Napoleon's overheersching goede diensten bewezen.

Het woord turnen houdt verband met het Angel-Saksisch tornen, tournen, tyrnen, turnian, oud-Engelsch tyrnen, tirnen oefenen, en heeft waarschijnlijk niets te maken met ‘to turn’, draaien, wel misschien met ‘training’ en met ‘tournooi’.

In Engeland, het land van de sporten en spelen, is het turnen of de gymnastiek eerst in het laatst van de 18e eeuw op eenigszins methodische wijze ingevoerd. Erg populair is het ook als vrije sport daar nooit geweest, vandaar dat onder de vele Engelsche sportprenten niet of nauwelijks één dit onderwerp behandelt.