Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 27

[p. 76]

Joseph Pennell's pictures of war work in England. - Eisenloeffel's kunsthandel, Amsterdam.

joseph pennell. gun testing (litho).

Ongeveer tegelijkertijd met de aankondiging van deze tentoonstelling kreeg ik het boek in handen met een keuze uit deze teekeningen en litho's van Joseph Pennell, uitgegeven bij Heinemann. Die reproducties zijn wel wat kleiner dan de origineelen, maar een teekening of prent die ruimte weet uit te drukken, blijft dit ook in kleiner formaat doen. En Joseph Pennell, dien we uit vele landschappen, stadsgezichten en teekeningen van architectuur kennen, heeft altijd een fijn gevoel voor ruimte, voor afstand, voor atmosfeer; hij is bovendien een knap compositeur, die nooit faalt in het weergeven van den bouw van een panorama. Deze bewonderaar van Whistler, die een lezenswaard boek schreef over dien meester (en ook een mooi werk over Charles Keene van wiens landschapcomposities, zooals ze als achtergrond en entourage in zijn Punch-teekeningen werden gevonden, hij zeker veel leerde) raakt de dingen met een delicate hand; hij is een realist van een keurigen smaak, met zeer veel zin voor het pittoreske, die zelfs uitkomt waar hij als masale en bijna plompe enorme ovens of hooge pakhuizen met rechtlijnige gevels en strakke kettingladders teekent. Mooi is in deze teekeningen en litho's het licht weergegeven, zooals het de voorwerpen samenbindt of ook fel contrasteert tegen de in schaduw gehulde, mooi is zijn vertolking van de vuurkolommen die uit de schoorsteenzuilen stijgen of van den damp die de lichamen trots al hun massaliteit doet wijken. Hij is ook oorspronkelijk en smaakvol in het kiezen van zijn gezichtspunt en geeft bijvoorbeeld in een prent getiteld ‘From the top of furnaces’ een wonderlijk rijk en levendig complex van fabrieksgebouwen, bruggen met treinen, geweldige schoorsteenen en nog eens schoorsteenen, wateren met booten, en kleine drukke menschen-gestalten in de diepte te zien - onder zijn handen een pittoresk en mooi geheel - of laat machtige scheepsrompen zien tegen een nachtelijke lucht afgeteekend door lichtende rookwolken, of die reusachtige door machines bewogen hamers, die door de kleine menschen in hooggewelfde ruimten aan het werk worden gezet, of de monumentale cheepswerven met de hooge vertakte staketsels die als het ware een lange statige en tevens luchtige poort vormen.

En te midden van dit alles verbaast men zich dan alweer, den kunstenaar van verfijnd koele gezindheid tegen over de schoonheid der dingen, den maker van de fraaigereserveerde blonde litho, op dit terrein te ontmoeten. ‘War work’ de uitdrukking wekt toch nog andere indrukken en gedachten dan hij weet te vertolken. Men denkt even aan de tegenstelling, die Kloos eens gemaakt heeft, van een ‘delicaat artiest’ die ‘te veel een mensch geweest’ was. Ik

[p. 77]

zeg niet dat Pennell (die naar ik meen Amerikaan is) wonende en werkende in Engeland, en met toestemming van de Engelsche regeering deze teekeningen makend, iets stuitends of bedroevends in deze massa-aanmaak van moordwerktuigen had moeten zien - ik zou zelfs aan neutralen zulk een houding niet durven voorschrijven. Maar men ontvangt uit deze mooie teekeningen, waarin de landschaps-schilder eigenlijk voortdurend aan het woord blijft, ook niet de impressie van het geweldige feit, dat een gansch volk werkt voor één doel, dat alle krachten van vernuft, dat alle beschikbare tijd opgeroepen zijn tot samenwerking, dat alle ruimte geëxploiteerd is en alle materiën in beslag genomen om dat eene te bereiken. Erkennende dat dit werk oneindig veel mooier en meer gekúnd is dan dat van Heyenbrock bijvoorbeeld, kan men zich evenwel niet verhelen, dat die dan toch tracht weer te geven wat er grootsch en barsch is in die moderne technieken, en de wijze waarop zij geëxploiteerd worden, in dat dienstbaar maken der elementen van 's menschen wil - zonder dat daarbij nog bepaaldelijk de oorlogsindustrie in aanmerking komt. Aan de waardeering voor Pennell's talent doet deze opmerking natuurlijk niets af, wel meldt zij zich aan waar wij ons gaan afvragen of hij eigenlijk dit zijn onderwerp wel geheel bevatten kon.

joseph pennell. the balloon shed (litho).

C.V.

Le fauconnier's bloemstukken. - kunsthandel Van der Linde, Amsterdam.

Toen de Franschman Le Fauconnier hier voor het eerst, bij een bekend gebleven expositie van de ‘Moderne Kunstkring’ uitkwam, zag men in hem een der meest op den voorgrond tredende cubisten, al waren er in sommige zijner groote composities (Le Chasseur b.v.) ook eenigszins futuristische kenmerken aan te wijzen, als het onmiddellijk plaatsen van verbeelding naast werkelijkheid, het verwaarloozen van concentratie en van evenwicht. Niet lang daarna bleek dit zonderlinge gebeurd te zijn: deze zoo moderne buitenlander die mede ook Hollandsche schilders had helpen beïnvloeden en op een ander spoor brengen, was geïnfluenceerd door het Hollandsche impressionisme en kwam met vrij zwak werk voor den dag waarin ongeveer niets van zijn vroeger streven meer zichtbaar was.

Tenslotte is Le Fauconnier toch een krachtiger figuur gebleken dan zich toen wel liet aanzien, en ontwikkelde zich meer en meer een eigen kleurvisie in zijn kunst. De bloemstukken die hij nu laat zien - het is op zich zelf teekenend dat een maker van zeer fantastische figuratieve composities tot het bloemstuk in hoofdzaak zich keert - zijn sterk van kleur en hebben een zekere voornaamheid, waarbij zich waarlijk veel Hollandsch werk van dezen aard als burgerlijk en stijf doet kennen. Hij geeft, gegroe-

[p. 78]

peerd op vrijwel naturalistische (of laat ons gewoon zeggen natuurlijke) wijze, bloemen die stralen en vlammen door hun sterk en fel coloriet, dat niet meer de geziene kleur, doch een soort van gedroomde geeft. Hoewel de bloemen van een Floris Verster toch nog altijd veel sterker en dieper emotionneeren veel meer ziel geven tegenover dezen toch enkel zinnelijke hartstocht, moet men deze werken verwelkomen als een terugkeer tot echte warme schildersdrift van iemand die ongetwijfeld een onvermoeid zoeker geweest is, zoo lang wij zijn loopbaan konden volgen. Temeer verwelkomen omdat wij dit verschijnsel thans bijna overal kunnen opmerken.

C.V.

Decoratieve ontwerpen van L. Zwiers.

De heer L. Zwiers, die ons bekend was als schrijver van technische werken, van wien wij meubelen in ‘Het Binnenhuis’ gezien hebben, ontpopt zich thans plotseling als een ornament-ontwerper van ongewone gave. Zijn werk heeft niets van die geknutselde schematische versieringen, die men tegenwoordig ‘ornament’ pleegt te noemen, en doet veeleer denken aan de fantasieën der Chineezen, Perzen, Hindoes, of, om wat dichter bij huis te blijven, aan die van Colenbrander Er zit een weelderigheid in zijn motieven, die eigenlijk on-Hollandsch is en de nuchterheid van dezen tijd gelukkig mist.

Eenige jaren geleden deed Berlage ons ornament-ontwerpen zien, gebazeerd op de diervormen die Häckel onder het microscoop ontdekt had. Het waren straaldiertjes met kogelrond lijf en uitstekende sprieten, of polypachtige wezens met lange vangsnoeren, bewoners van een onbekende wereld, en ook Zwiers' verbeeldingen lijken mij hieraan verwant, terwijl zijn omzwervingen in onzen archipel hem ongetwijfeld menigen vondst bezorgden. Nu eens zijn het lianen met afhangende, kronkelende luchtwortels, dan weer zwierige vogels of snelschietende tjitjaks; maar slechts ‘herinneringen’ hieraan, door de rijke verbeelding van den ontwerper tot schoone lijn- en kleursamenstellingen verwerkt.

En op 't eerste gezicht zijn het vooral de kleuraspecten die ons treffen, wat met het oog op 't doel waarvoor de ontwerpen gemaakt werden: behangsels, weefsels, bekleedingsstoffen, mij van zeer veel belang schijnt.

Meer nog dan de detailleering van 't patroon, zal hierbij de werking van de kleur van het motief tegen die van den fond de waarde bepalen. Hoewel sterk en gedurfd, zijn Zwiers' combinatiën meestal zeer gelukkig, hij zet paars op groen, een zwart met goud op licht oranje, een blauw en goud op rose, hij probeert en zoekt, laat de mogelijkheid zien van een behangpatroon bij verschillende kleurgroepeeringen en het is bijna altijd smaakvol en harmonieus. En bezien wij na het algemeen aspect de motieven van naderbij, dan zien wij een rijkdom van lijn, een speling van contouren die wij eerst niet bespeurden, die de werking van 't geheel ook geen oogenblik verstoorden, maar nu als een extra genoegen ons kunnen bekoren. Dit lijkt mij ook de juiste voorwaarde voor versieringen van geweven stoffen, behangsels, bespanningen en dergelijken: zij moeten allereerst als geheel aangenaam aandoen, daarbij een rustigen achtergrond vormen voor schilderijen, die men in zijn kamer wenscht op te hangen, en ten slotte van patroon zóó zijn, dat het ook bij nader bezien te apprecieeren valt. Met belangstelling zie ik de uitvoering van menig ontwerp te gemoet. Een ontwerp op papier, hoe goed ook, is slechts een hulpmiddel, de schittering van den weefdraad, die speling van licht en schaduw, de herhaling tot eenige meters lengte van 't patroon, dit al verhoogt de werking en hiernaar zijn wij verlangend.

R.W.P. Jr.

[p. 79]

Tentoonstelling van schilderijen en grafisch werk door D.H.W. Filarski in het Panorama-gebouw te Amsterdam.

d.h.w. filarski. clarens-montreux (schilderij).

Filarski, van wien wij wel eens heldere stillevens gezien hadden, exposeert thans in het Panorama-gebouw uitsluitend Zwitsersche sneeuw- en berg-gezichten.

Aan den eenen kant komt er daardoor wel eens iets monotoons in zoo'n tentoonstelling van het werk van één schilder, die daarbij nog wel één zelfde onderwerp, zij het dan ook met eenige variatie, behandelt, maar aan de andere zijde kunnen wij den kunstenaar beter volgen naar datgene wat hij juist in dat ééne onderwerp bereiken wil.

En zoo ook hier; Filarski ziet niet het Zwitserland van en met de toeristen, maar het grootsche van de door zon verlichte sneeuwbergen, de sterke lijnen van de toppen, de zware schaduwen, de donkere dennen, die scherp tegen de sneeuw afsteken. Hij ziet de natuur groot, breed en eenvoudig, zoowel in de teekening als in de kleur. Daarom doen zijn schilderijen wel even aan cartons voor wandtapijten denken, maar op een afstand gezien vervloeit de scherpe tegenstelling en komt er een harmonie in, die ons de eenzaamheid, het overweldigende, de sterke zon tegen de diepe schaduwen wel suggereert.

Dan zien wij in ‘Celerina’ de zon schitteren op de bergtoppen, en de donkere hutten in Oberalpina zwaar afsteken tegen de geelachtige sneeuw of een eenzamen boom zich afteekenen tegen de bergen en de lucht.

Voor velen zijn het misschien slechts aanduidingen, tegenstellingen, en in eenige buiten-catalogus geëxposeerde schilderijen is Filarski verder op zijn onderwerp door-

[p. 80]

gegaan, maar wat hij in zijn meeste werken heeft willen geven, lijkt mij wel bereikt.

Sterker nog dan in een schilderij, heeft hij in hout- en linoleum-sneden het contrast tusschen licht en schaduw willen geven. Ook hier zocht hij naar eenvoud in voordracht, vermeed kleine details en halftonen en trachtte in enkele contouren en groote zwarte schaduwen het effect te verkrijgen. Ze zijn dan ook wel sterk en suggesteerend, die zwart- en wit-drukken, maar ik vermoed, dat zonder het grootsche ervan verloren te doen gaan, een enkele tintdruk, voor de lucht bijv., het algemeen aspect ten goede zou komen.

Mogelijk probeert Filarski dit later nog wel, hij zoekt nu in een vaste lijn, in een bepaalde richting, datgene te geven wat hem in het Zwitsersche landschap trof. En daarbij komen wij wel onder den indruk van zijn visie.

d.w.h. filarski. sneeuwbergen.

R.W.P. Jr.