Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 26

[p. 422]

Auguste Rodin. le baiser.

[p. 423]

Auguste Rodin,
door Remko Ter Laan.

Een Studie.

Eenzaam vanaf zijn jeugd, zich tot niemand wendende omdat nemand zich wendde tot hem, had hij vriend noch beschermer wien hij zijn jonge lijden klagen, zijn droomen verhalen kon, grootsche droomen van een knaap, die vroeg reeds, om den broode werkende, in 't rijpe leven stond. Hij droomde in stilte dus en in stilte werkte hij; moeite noch moeilijkheid was hem te groot; wat hij zich eenmaal voorgenomen had, volvoerde hij in rusteloozen arbeid.

Wetend hoe onontbeerlijk hem was de kennis van den mensch, had hij, in het donkere geduld van iemand, wiens wil onverzettelijk is, heel de anatomie doorvorscht, in boeken en afbeeldingen en aan levende lichamen zelve; vele naakt-studies zijn in dezen tijd ontstaan, zeker en toch zoo oneindig teer van lijn, enkele contours veelal gemodelleerd in wisselende okertint; tekeningen die hij nog maakte in zijn ouderdom als in zijn jeugd.

Niet de gestyleerde gebaren van een pose schetste hij, maar de onbewuste bewegingen zijner modellen; de natuur was het, die hem van opvatting tot opvatting, van wet tot rijpere wet zou voeren, tot hij eindelijk gezien had; alle ontmoetingen van licht en lichaam; nu werd het licht opgenomen, dan afgesloten weer, hier was de ontmoeting schuchter, weifelend, soms werd die door het lichaam uitdagend gelokt. En die ontmoetingen waren er zonder einde; geen plek waar niet iets geschiedde, geen vlak dat leeg was of levenloos, geen deel van het lichaam zoo onbeduidend, of het leefde. Want overal waren die vlakken er, verschillend van grootte, van vorm, van tint, gewekt door de eindelooze ontmoetingen van lichaam en licht.

Als hij Dante las, dan zàg hij zoo de vlakken, de lichamen, leven; zag spier voor spier het lijden der Menschheid bloot gelegd; en hij las van ‘weenende voeten’ en wist dat ook voeten weenen kunnen, dat alles weenen kan en lachen en alle dingen des levens doen, als het zelve leeft.

Zoo voelde Rodin in het leven de grond voor zijn kunst, het schoone in de werkelijkheid, die hij niet noodig had te styleeren; zoo werd hij realist.

- En lange maanden arbeidde hij voort, de werker, en tien maanden arbeids van hoofd en handen brachten hem meer vooruit, dan tien jaren levens een ander. Maar hij, schoon rijper dan heel zijn tijd, was een deemoedige aan het begin zijner kunst.

- Gelijk de machtige figuur van Ibsen's Brand plots oprijst, streng en vermanend, voor de luchtige-lichte, de zorgelooze Agnes en Einar, zóó stond het eerste werk van den kunstenaar, ernstige verkondiger van Rodin's diepere gedachte, in den tijd dat de vlakke begrippen van Academische schoonheid heerschten, metier van modellen en posen, van onnatuurlijke houdingen vaak.

Men wees het beeld terug. En is het wonder dat hij, die zoover zijn tijd vooruit was, niet begrepen, niet toegelaten werd, de bescheidene en dus onbekende, die immers niet werkte voor wat het publiek verlangde?

Barye, Rodin's eerste meester, had zijn dieren gebeeldhouwd, men had er niet opgelet; wat nieuw was werd met hoon ontvangen.

En Hildebrand was nog niet rijp voor zijn kunst; nog waren zijn wetten, later te boek gesteld in ‘das Problem der Form in der Bildenden Kunst’ en 't eerst in zijn ‘Männlicher Figur’ uitgewerkt, ongeboren: Al wat in ons dagelijksch leven om ons is, wij zien het ten laatste niet meer met het oog alleen; het wezen der dingen wéten wij. Maar Hildebrand wil beelden, zóó gehouwen,

[p. 424]

dat één enkele gezichtsindruk de voorstelling wekt en andere zintuigen mogen niet opgeroepen. Want is een figuur zóó, dat de aanblik van telkens een andere zijde slechts een onvolkomen beeld geeft, dan ontstaat in ons de voorstelling uit de som der losse indrukken, we wéten het wezen van het werk we zièn het niet, omdat een klare gezichts-voorstelling niet onstaat. Maar is een werk als, ‘Fern-bild’ geschapen, zoo vormt zich van wat we zien aan licht- en schaduw-partijen, aan verkortingen en aan diepte, de voorstelling uit één aanblik^*).

Auguste Rodin. eva.

Ook geeft Hildebrand, hoe aan het werk klaarheid geschonken wordt. Is een enkele hoofdrichting aangeduid in het beeld - als horizontaal aangenomen de richting van de grond, als vertikaal de richting van de rechtstaande gestalte - dan kan men het verloop van alle gebogene lijnen, de geheele diepte, aan die hoofdlijnen toetsen.

Maar Hildebrand's wetten waren nog niet geboren, toen.

- Nu was het eerste beeld van den jongen werker gekomen, onbegrepen en dus bespot, ‘l' Homme au Nez cassé’, de kop van een vroeg-ouden man, wiens neus, gebroken, nog de lijdens-trek verscherpen deed. Geen plekje was er leeg op dit gelaat, niet de symmetrie, die het publiek wenschte, vertoonde het. Maar het was een karakter, een Leven, zooals Rodin's kunst meestal zich bezig houdt met de psychische analyse van één individu.

Toen het beeld was afgewezen, keerde hij weer tot zich zelven in, dertien lange jaren intusschen werkende, onder Carrier-Belleuse aan Brussel's Beurs en Academie en, in 1875, naar Italië reizende, waar de werken van Michelangelohem wonder troffen. Maar ofschoon de daad alles is en niets de roem, gaf hij zich na die jaren van stagen arbeid, aan het oordeel der men-

*) Hier is de fotografie een onfeilbaar hulpmiddel.

[p. 425]

Auguste Rodin. de denker.

[p. 426]

schen weder: nam contemptu famae, contemni virtutes.

- ‘L' Honnne de l'Age d'Airain’, de mensch, die uit de aard geboren, daarin nog wortelend als een boom, vol kracht zich heft naar een bewuster leven, zoekende nog naar wat hij wil; de ontwakende, die uit doffe onwetenheid komt in het licht van waarheid.

Auguste Rodin. Balzac.

Wat Rodin legde in zijn eerste kop, gaf hij nu in een gansche gestalte, die leefde, overal. Maar belangrijkers heeft dit beeld in zijn ontwikkeling: het gebaar. Een nieuwe theorie: Een beweging, hoe groot ook, moet immer tot het lichaam terugkeeren, moet voleindigd zijn, mag niet blijven een gebaar dat, plots afgebroken, zijn eind niet vindt, zoodat in den beschouwer het onbevredigd verlangen komt om het gebeuren van de handeling te zien. Een onvoleind gebaar zou zijn als een golf in zee die in haar breking staande bleef. - Zoo gaan wij het resultaat van een ontspanning verwachten, wanneer bij zeer gemouvementeerde houding de gelaatstrekken scherp op het eind van de handeling geconcentreerd zijn. Doch toont, bij groot gebaar, het gelaat weinig emotie, dan krijgen wij dat rustig gevoel van schoonheid van Myron's Diskus-werper, dat we b.v. ontberen in de werken van Bernini, wiens technisch zeer knappe beelden gekenmerkt worden door een soort pathos in het streven naar zinnelijkheid in het vleesch zijner vrouwen -, in de krachtige muskulatuur bij zijn manlijke gestalten.

Weldra kwam Rodin nu tot het componeeren van beeldgroepen - een nieuwe gedachte weer was in hem volgroeid: zoo lang slechts is iets geheel zich-zelf, als het alleen is, iets afzonderlijks. Een hand, gelegd op eens anderen schouder echter, behoort niet geheel meer tot 't eigen lichaam, is deel van dien ander mede geworden en twee gestalten die elkander omvat houden zijn hem niet twéé gestalten meer: hoe talrijker de plaatsen waar lichaam aan lichaam raakt, des te inniger de éénheid. Dit is de wondere werking van ‘Le Baiser, van ‘l' Eternelle Idole’, ‘Le Poète et la Muse’ waarvan P.N. van Eijck de teerheid zoo mooi te benaderen weet in deze regels:

[p. 427]

‘Twee kind'ren nog, maar die elkander kussen.

In 't wazige gelaat, bleek over-droomd,

Is niets ontwaakt dan schaduwen van teêrheid:

Zij beiden zijn een sluimering nabij....

Maar het is niet alléén het raken van lichaam aan lichaam, die de eenheid geeft aan een beeld-groep; die kan zijn enkel in de compositie, 'wijl dan de lucht, die om de verschillende gestalten gaat, is als hun vereeniging, gelijk bij ‘Les Bourgeois de Calais’, mannen van aard en leeftijd verschillend, die in den dood gaan voor hun stad, in wanhopige wilskracht de een, in moedige gelatenheid een ander. En dit is de invloed, die Rodin van ‘de Poort van de Hel’ wilde doen uitgaan. Aan de ingang de machtige figuren van Adam en Eva; dreigend in één te zinken onder de wanhoop hij, de moede armen hangend, het lijf gebroken in zig-zag lijn, die heel de gestalte doorloopt; zij in haar smart gedoken als haar hoofd gedoken steekt tusschen haar twee borsten. En midden voor de groep ‘de Denker’. ‘Sein ganzer Leib ist Schädel geworden und alles Blut in seines Adern gehirn’; zwaar van gedachte zit hij neer, de kin gestut in de sterke hand, en zijn oogen staren.

Over de oneindige beelden van dien grooten werker, dien denker Rodin, is nog veel te schrijven: over zijn fijne vrouwen-portretten en zijn subtiele Liefde-groepen, over zijn krachtige mannekoppen als het borstbeeld van Rochefort; hoe het gebaar, in ‘l' Homme de l' Age d'Airain’ geboren, ontwikkeling vond in ‘Johannes de Dooper’, zijn eerste schrijdende figuur, die gaat met groote tred, als Achilles gegaan moet zijn over de Asphodillen-weiden; hoe Rodin geschapen heeft de beeltenissen van Victor Hugo niet een eerste indruk productief makende, maar na lange arbeid van hoofd en handen. Ten besluit alleen nog de Balzac-figuur.

Eer Rodin begon - reeds was de schrijver gestorven - las hij vele zijner boeken, las beschrijvingen over hem, bezocht de streken, waar hij geleefd had en gewerkt. En langzaam in de Balzac's geest ingeleefd, voelde hij in zich, van vorm tot vorm, een visie groeien en toen dat innerlijk gezicht zich had voltooid, toèn begon hij zijn werk; verscheidene modellen van des dichters grootte en statuur nam hij waar in hun daaglijksche doen, hun onbewuste gebaren schetsende. Dan begon hij in steen, terwijl hij het heldere beeld van zijn geest lijn voor lijn volgen moest, niet anders meer kon; en zóó was hij geheel één met zijn arbeid, dat hij, van wat om hem gebeurde, niets vernam.

Hoog achter-over het hoofd, forsch opgericht het lichaam, dat zijn zwaarte verliest in de plooienval van een ruim kleed, de oogen gesloten, zoo staat de Balzac verheven in daden van schepping; van deze wereld geestelijk gescheiden, schijnt ook het lichaam te willen verrijzen en in gedachten op te gaan.

En zoo is de denker, de werker Rodin zelve.