Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 26

Moederleed,
door A.H. Loeff-Bokma.

Ze lag maar doodstil; ze voelde, dat zij 't anders van onrust en verlangen niet zou kunnen uithouden.

't Gordijntje van de bedsteê had ze terug geschoven. Ze kon nu net zien, dat 't in den hoek bij de kast begon te schemeren.

‘Vandaag zal 't wezen’, prevelde ze, ‘o, van daag, eindelijk!’ Met een kreunende zucht klemde ze de handen in elkaar. Ze verlangde zóó naar haar jongen, haar arme jongen, die sinds 'n maand in 't gesticht zat. ‘'t Gekkenhuis’, noemden platweg de menschen van 't dorp het. Zij sprak van ‘'t gesticht’, als ze het noemen moest. Liefst sprak ze er in 't geheel niet over.

‘Ze is zoo stil, zoo eenkennig geworden’, zeiden de buren, en sommigen keken haar schuw aan, alsof ze verwachtten, dat 't ook met haar hoofd niet meer in orde was.

Och, ze kòn niet anders. Toen ze 't haar hadden verteld, dat haar zoon plotseling ‘zoo vreemd’ was geworden, dat ze hem hadden moeten ‘wegbrengen’, had zij 't gevoel gehad of ze verstijfde van binnen. Met groote, ledige oogen had ze maar gestaard -, langzaam, met houterige bewegingen was ze gaan zitten. Zoo had ze lang, heel lang stil en stijf rechtop gezeten. Ze hadden eerst niet geweten wat ze met haar beginnen moesten en haar maar aan zichzelve overgelaten. Toen was er langzamerhand wat ontspanning gekomen. Ze was stil weer aan 't werk gegaan, maar dat verstijfde gevoel had ze gehouden; 't was zelfs in haar uiterlijk te zien.

‘Nu zou ze voor 't eerst hem mogen bezoeken. ‘Wat is 't vreemd’, peinsde ze, ‘dat ik zóó verlang, en tegelijk zóó angstig ben’. ‘Hoe zal hij zijn’. ‘O, goeie God help mij’, bad ze stil, ‘'t is te zwaar voor mij alleen!’

Ze zag 't schemerig licht al verder in de kamer kruipen en kon 't tafeltje bij het raam onderscheiden. Daar lag alles klaar

[p. 147]

voor de reis: 'n schoone kanten muts, de ronde hoed met bloemen en linten, 'n oude, groote mansbeurs, een opgevouwen stukje papier, waar verschillende treinen op stonden aangegeven en een korte aanwijzing hoe ze van 't station af 't vlugst aan 't gesticht kon komen. Twee helder witte zakdoeken, nog in de vouwen, lagen er bij. Dat was háár afdeeling. In 't midden stond een open handtasch en aan den anderen kant lag alles wat voor den ‘jongen’ mee moest.

Dagen lang was ze bijna gelukkig geweest met de toebereidselen voor de reis en 't bedenken van kleine verrassingen voor haar jongen.

Ze had getracht zich zijn toestand in te denken, maar haar geest kon en wilde zich niet anders voorstellen dan dat hij nu weer zou zijn als een klein kind. Met liefde gingen haar gedachten terug naar zijn kinderjaren en telkens schoot haar weer iets te binnen waarvan hij veel gehouden had of wat hij graag gespeeld had of gedaan.

Op haar stil strakke manier was ze den vorigen dag alleen met de tram naar 't stadje gereisd. Ze had gauw een hoekje bij 't raam ingenomen naast een onbekende. Haar mand had ze op haar schoot gehouden, onafgebroken had ze uit 't raampje zitten kijken en niets gezien. In 't stadje had ze voor vele winkels stil gestaan en 't eerste wat zij gekocht had was een prentenboek met groote, bonte platen van het leven op 't land. Vooral één plaat, waarop kinderen stonden, die konijnen voederden, had haar zeer bekoord en haar doen besluiten het boek te koopen, ofschoon het vrij duur was.

Toen ze 't boek had gekocht, voelde ze zich blij en voldaan, overleggend wat ze nu verder koopen zou: wat chocolade, daar hield hij zoo van, en, o ja, wat drop, van die harde, die je haast met 'n mes niet stuk kunt krijgen. Daar maakte hij vroeger dropwater van, en speelde dat het een drankje was. Bij een drogist, waar men haar kende, vroeg men naar haar zoon. Dadelijk verstarde haar gezichten koel rustig antwoordde ze dat 't nogal ging. Ze kòn niet toonen hoe ze leed om hem. Eenige aardige plaatjes van paarden en honden kocht ze verder op. Wat nu nog? Ze werd moe en kon niets meer bedenken. Gelijkertijd kwam ook een loom gevoel van troostelooze ellende in haar opkruipen, en met sleependen gang ging ze naar de tramhalte.

Toen ze thuis kwam, zat vader voor de deur van 't achterhuis en keek haar scherp aan.

Ze knikte en liep hem voorbij, naar binnen. Ze zette haar mand op tafel en sloeg de handen voor 't gezicht. Zacht kreunde ze.

Maar toen ze 't grind hoorde kraken, richtte ze zich weer op, deed haar hoed en mantel af en begon te zorgen voor een kopje koffie. Vader zei niets, keek alleen maar. Wat later kwam ze de koffie klaar zetten op het tafeltje voor de achterdeur. Vader zat er al weer en vermoeid liet ze zich vallen in den stoel, die hij stil voor haar klaar gezet had.

Ze sloot de oogen, en plotseling leek haar smal, gerimpeld gezichtje tusschen het nauw sluitende mutsje, zóó vervallen en klein, dat hij er van schrikte.

Hij was maar eene arme, oude boer, maar de smart ziet niet naar rang of ontwikkeling en leidt allen, die zij aanraakt, naar gewijde oorden, waar zij dingen leeren, die zij zonder haar nooit zouden hebben kunnen begrijpen. Hij ook leed om zijn zoon, maar misschien nog meer om haar. Hij zou 't niet onder woorden hebben kunnen brengen, maar hij voelde dat 't leed haar de keel dicht kneep, haar als een ijzeren band omknelde, alle natuurlijkheid uit haar wrong. En hij vreesde voor haar. Hij keek naar haar, zooals ze daar zat, versteend door ellende, en een innig droeve trek kwam om zijn ouden, vervallen mond.

‘Moeder’, zei hij, ‘zulde ge 't jong g'n dag zeggen van vader’. ‘Hij zal nog wel weten dat vader te oud is om te reizen’. ‘En zeg hem, dat ik z'n konijnen zoo goed verzorg als hij 't deed, en dat z'n klompen

[p. 148]

in den hoek van de schuur op hem staan te wachten’....

Ze knikte stom. Toen stond ze op en haalde haar boodschapmand. Alles liet ze hem zien; het boek 't laatst, en daarbij keek ze hem spiedend aan. Hij begreep dadelijk waarom ze 't gekocht had, maar liet dat niet merken. Daarna legde ze alles weer voorzichtig in de mand, ging er mee naar het tafeltje bij 't raam en spreide alles zorgvuldig uit om het te kunnen overzien.

Ze gingen vroeg ter ruste. Nu en dan sluimerde ze, maar geen oogenblik verliet haar de knagende onrust: ‘hoe zal hij zijn, morgen?

En toen de eerste schemer in de kamer begon te dringen, werd ze helder wakker en 't was haar onmogelijk weer in te slapen. Ze hoorde het gekraai van een haan in de wijde stilte en voelde verlichting dat de nacht ten einde raakte en het niets doen ophouden zou.

Toen 'n strak, koel licht de geheele kamer vulde, stond ze zachtjes op: ze wilde vader nog wat laten slapen, 't zou voor hem ook een moeilijke dag zijn, en ging, na zich gekleed te hebben, stil de achterdeur uit. De kippen moesten voer hebben. Buiten was de stille, reine klaarheid van den heel vroegen morgen. Zij was niet bijzonder gevoelig voor invloeden van natuur en weer, maar nu bleef ze toch onwillekeurig staan en ademde diep. Tranen drongen haar in de oogen en als van zelf kwam weer de innige bede uit haar vrome hart: ‘Vader, 't is Uw wil, maar 't is zoo hard, help ons!’ Even bleef ze staan met gesloten oogen en 't was haar of de zuivere lucht haar inwendig doorstroomde en versterkte. Als altijd stemde 't stille gebed haar rustig en krachtig. Kalm en vastberaden deed ze verder de vele kleine dingen, dieze nog te doen had vóór ze gaan kon.

Onder 't brood eten spraken ze weinig. Vader speelde zenuwachtig met zijn mes en keek haar nu en dan ter sluiks aan. Maar er was een stille rust op haar gezicht, die ook hem kalmer stemde.

't Werd tijd voor den trein. Hij hielp haar bij 't inschikken van de pakjes. Toen dat klaar was, bleef hij talmen. Als menschen, die niet gewoon zijn hun gevoelens te uiten, voelde hij zich verlegen en onhandig nu hij iets op 't hart had. Maar toen ze 't huis uit zou gaan, gaf hij haar toch onverwachts een kus. Hij schrikte er zelf haast van. Ze keek hem ernstig aan, en ging, rechtop en vastberaden,

Aan 't stationnetje hield ze zich zooveel mogelijk op den achtergrond.

Ze trof 't goed. Er was niemand, die haar kende. Schuin tegenover haar zat een jonge soldaat. Hij geleek niets op haar jongen, maar hij droeg dezelfde uniform als hij, toen hij het ouderlijk huis verliet. Nu en dan keek ze naar hem met half gesloten oogen om alleen vaag de gestalte in uniform te zien en zich even te verbeelden, dat hij 't was.

‘Ook op weg naar een militair, moeder’; zei de jonge soldaat.

Ze schrikte op.

‘Ja’, zei ze stroef.

‘Waar moet je wezen’?

‘Niet ver, in Utrecht’.

‘O, zoo, daar hebben ze 't maar matig naar 't zin, hoor ik’, zei hij.

‘Ja, niet zoo erg’, antwoordde ze en ging uit 't raampje zitten staren.

Hij keek haar even verwonderd aan, en begon met een ouden veekoper naast hem te praten.

Aan 't station Utrecht hielp hij haar toch even bij 't uitstappen en gaf haar de mand aan. Er kwam een vriendelijke trek op haar gezicht en zacht zei ze ‘dank je wel, m'n jongen’. Toen bleef ze wat talmen om hem vóór te laten gaan. Ze voelde zich hulpeloos en alléén tusschen al die menschen van dat groote station en liet zich willoos meedrijven naar den uitgang.

Op 't plein vóór 't station vlamde de felle Junizon en ze moest even stil staan om tot bezinning te komen. De jagende onrust kwam haar weer besluipen. 't Klopte in haar slapen en haar knieën knikten.

Ze bedacht zich, dat ze de tram moest

[p. 149]

hebben, die 't meest naar rechts klaar stond. Vriendelijk hielp de conducteur haar instappen. De menschen in de tram zag ze als door een waas. Ze was er gauw. Moeizaam steeg ze uit. De tram reed weg. Daar stond ze een oogenblik alléén met een gevoel alsof er niemand en niets meer in de wereld was dan zij alleen.

Ze zag andere menschen 't strenge gebouw binnen gaan. Ze ademde diep en spande zich in om uiterlijk kalm te blijven.

De portier vroeg haar voor wien ze kwam. Ze noemde zijn naam en werd verzocht door te loopen naar een groote, lichte kamer, waar reeds velen wachtten. Schuw zette ze zich op een stoel tegen den muur en trachtte zich zoo klein mogelijk te maken. Ze had haar mand onder den stoel gezet, maar plotseling nam ze die op, zette ze in haar breeden schoot en begon de pakjes voorzichtig na te zien en te betasten. Dat gaf wat afleiding.

Niet lang daarna kwam een zuster binnen, die haar verzocht mee te gaan.

Haar adem stokte en ze moest zich even aan den stoel vasthouden.

‘Kom maar, moedertje, geef me maar een arm’, zei vriendelijk de zuster. Maar dat wilde ze niet.

‘O, dank u’, zei ze schichtig en liep vóór de zuster de deur uit.

Door vele, lange gangen en langs vele gesloten deuren gingen ze, tot ze in een kamer kwamen, waar een verpleegster in 't volle licht bij de tafel stond.

Moeder knikte en zag toen eerst een ineengedoken figuur, half verscholen achter een gordijn in den hoek,

‘Harmen, o, m'n jongen,’ met een snik kwam 't er uit en ze wilde naar hem toe gaan.

Maar de zuster had hem aangestooten, alsof ze hem uit den slaap wilde wekken.

Hij maakte een schuine beweging met 't hoofd en zag haar aan.

‘Daar is je moeder, Harmen.’ ‘Zeg eens: dag moeder.’

‘Gghie ee....’

‘Kom jongen, 't is je moeder, kijk eens goed.’

Moeder was bij de tafel blijven staan, klemde zich vast en keek met verwezen oogen hem aan.

‘Zeg nu eens: dag moeder, Harmen.’

‘Gghiee....’

De oogen draaiden, de mond vertrok zich, hij schudde zich als wilde hij de hand op zijn schouder afschudden, en staarde met knorrigen blik in andere richting.

De zuster, die bij de deur was blijven staan, werd plotseling op zij geschoven. Met een wanhopigen blik in de oogen en strakke trekken gleed moeder haar voorbij.

Haar mand moest haar nagedragen worden, en toen ze plotseling weer in de zonnige straat stond met haar mand in de handen, leek 't haar alles een droom.

Werktuigelijk liep ze voort in de richting van waar de tram haar gebracht had.

Bij 't passeeren van een zijstraat, bonsde een klein meisje met springtouw tegen haar aan. 't Boek viel uit haar mand. Haastig greep ze 't, drukte het 't kind in de handen zonder haar aan te zien en liep door zoo hard ze kon,

Later kon ze zich niet meer herinneren hoe ze thuis was gekomen. Ze wist alleen maar dat ze op 't oude plekje bij vader had gezeten en dat ze alleen maar zeggen kon:

‘Hij wou niet “dag moeder” zeggen.’