Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 23

[p. 490]

De laatste schemering
(fragment uit ‘De geschiedenis eener wonderbare liefde’)
door Henri van Booven.

Na dien drogen zomer kwam de herfst met heel heldere, stille dagen, en als zij moeizaam haar taak in het nog altijd zwoele huis volbracht had, nam Laura het laatste boek dat Roland haar ten geschenke had gegeven en zij schreed naar een bank, die achter in den kleinen tuin stond, onder de laag neergegroeide takken van een kastanjeboom, waaraan het blad reeds geelde.

Zij stond een wijle en schouwde door den tuin langs de appelaars vol rijpe vruchten en zij kon boven den lagen, steenen muur de hooge, eerste huizen van de stad zien, waarvan domp gerucht wel aandreef. Ter andere zijde rees het geboomte van den straatweg, waar in de weiden ver weg het vee soms loeide.

Op de oude, roode steenen van het kleine huis scheen onbevangen de zon, een zachte landwind streek teeder door de toppen der boomen.

Laura mijmerend, liet de bladen van het boek langs hare vingers glippen, terwijl zij zitten ging. Zij opende het, even zagen hare oogen over de letters, maar dra sloot zij het weder en zuchtend streelde hare hand, het roode, fijne leder van den omslag.

Een der groote, rijpe appels viel met dof geluid neer in het gras. Zij huiverde. Nu zij wist, dat de dood niet meer ver af kon zijn, en hare krachten staag haar begaven, vond zij zinnebeelden in al wat er rond haar gebeurde, in al wat zij aanschouwde.

Hare oogen werden vochtig, maar het was niet om zich zelve dat zij weende, maar om Roland, die verlatener weer zijn zou dan voorheen. Hoe vele malen had zij al getreurd om zijnentwil, naarmate zij gruwbaar zeker zijn hopelooze toekomst na haar verscheiden voor zich zag.

Van af den eersten dag dat hij haar kende had hij geweten hoe ziek zij was en dat zij nimmer zou genezen, maar als een vertwijfelde had deze onbegrepene zich aan haar gehecht met volkomener overgave dan zij had verwacht en die haar in de vreugde en het geluk van haar eersten huwelijkstijd, alreeds deed huiveren voor den nood van later dagen.

Toch geleek heel dit droef bestaan haar een noodzakelijkheid. Een innige begeerte had haar vervuld in alles voor zijn heil te leven, in zoete zelfverloochening onophoudelijk zich te offeren.

En stil aan doormijmerde zij als zoo vele malen heel den weemoedigen tijd, waarin zij voor de eerste maal elkander zagen en kennen leerden. Haar vader leefde nog en een zomermiddag bracht hij Roland mede, die gevraagd had zijn boekerij te zien.

Toen zij door den corridor ging, trad Roland, gevolgd door haren vader uit de boekerij en zij stonden tegenover elkander.

Het was een forsche, nog jonge man, zijn gelaat was baardeloos, met scherpe, ernstige, stugge wezenstrekken.

Zij hoorde de stem haar vaders: ‘Mijne dochter’.

En van af het oogenblik dat zij elkander aanzagen, nam zij waar hoe Rolands gelaat op eenmaal verhelderde, als verlicht door een gloed van blijde teederheid, die zij wist dat gansch heur wezen bij zijn aanblik doortoog. Zij begeerde zijn hand te vatten, maar alreeds had Roland de hare genomen en hij hield deze lang, terwijl hij haar bleef aanzien, alsof de koestering van den gloed harer oogen hem bedwelmde. Stamelend groette hij haar, en terwijl hare vader de trap afdaalde, zwegen zij beiden. Maar in dit zwijgen verstonden zij meer dan woorden konden uitdrukken en wisten zij dat het gelukkigste tijdperk huns levens was ingeluid. Beneden in den corridor zag zij haren vader

[p. 491]

fluisterend zich buigen naar den bezoeker, zijn wezen was vol droefheid en zorg, en zij begreep dat hij van haar ziekte sprak.

Maar den volgenden dag kwam Roland weder. En zonder vooraf te overleggen, zagen zij elkander nu iederen dag op het zelfde uur. Het was alsof al hunne handelingen slechts door een stille, innige, altijd hechter genegenheid geleid werden. Roland was zwijgzaam, en somber als den eersten keer dat zij hem had gezien, maar wen zij elkander aanzagen, ontwaarde zij in zijne donkere oogen één glans van innigheid, één blij herkennen van haar groeiende liefde en zij begreep dat ondanks alle tegenspoed zijn trouw zou blijken. En vast besloot zij, deze laatste jaren van haar leven zouden hem alleen gewijd zijn, zij wist nu hoe eenzaam hij leefde, al had hij haar de reden daarvan nog niet gezegd, zij zouden trouwen en al wat hem ontbrak zou zij vurig trachten hem te geven.

Den middag vóór hun verloving deed Roland haar het verhaal van zijn jeugd.

Heel jong nog had hij zijn vader verloren.

Zij bewoonden toen te plattelande een oud huis in een kleine stad, later toen zijn vader was gestorven, gingen zijne moeder en zuster naar de hoofdstad, en zij bleven daar.

Van zijn vader had hij verre heugenis, een groot, baardig man, zijn zaken in een ruime kamer van het woonhuis drijvend, een vriendelijk goedgezind man, die hem dikwijls liefkoosde. Naarmate de jaren vergingen en hij bemerkte, hoe zijne moeder de enkele malen dat zij van zijn vader sprak slechts smaalde en schimpte, voelde hij wrevel en wrok tegen zijne huisgenooten.

De heugenis aan zijn vader deed hem heel zijn leven weemoedig naar trouw en aanhankelijkheid verlangen. Die zocht hij weer te vinden op de school waarheen hij gezonden werd. Maar zijne kameraden begrepen hem niet en vonden hem weekhartig, vreemd en hinderlijk; zij kozen hem tot mikpunt van velerlei plagerij.

In het einde vreesden zij zijn na veel tergen woest ontvonkte drift en hij kreeg den naam valsch en boosaardig te zijn.

Hij had geen enkele vriend, was tegen allen wantrouwig geworden, hij haatte hen, die zijn begeerte naar vertrouwelijke genegenheid met zoo grove stompzinnigheid ontvangen hadden, en zij haatten hem, beducht om zijn lichaamskracht, om zijn begeerte naar kennis, zijn ijver en scherpzinnigheid. Hij was als een afzonderlijk wezen waarvan zij vooral de minachting voelden voor hun luidruchtige bandeloosheid en laffe schenderij.

In al die droeve jaren en heel zijn verder leven door bleef slechts de herinnering aan zijn vader lichtend voor hem leven.

Hij schuwde de kilte van het tegenwoordige, van de koude wereld om zich heen, een gruwel waren hem de loome, onontroerbare bezonnenen, nimmer bevangen van een hoog opvlammende hartstocht, in nietige zelfzucht bedacht op klein gewin en klein genot, onverbonden in één schoonen geest van saamhoorigheid, lauw in de liefde voor het land der vaderen. Wat baatte het, te zijn als hij een vaderlander met een stillen, een heiligen eerbied voor zijn geboortegrond en al het schoon daarvan, wanneer hij eenzaam bleef met deze geestdrift, wanneer geen enkel bijviel met een tintelend woord, een daad waardig roemruchte historie.

En aldus wrokkend was Roland tot man gerijpt, een bepeinzer, een hartstochtelijk minnaar van het schoon der oudheid. Staag arbeidend kende hij slechts de begeerte zich daarmee te vereenzelvigen. Er was maar één glanzend tijdperk waarnaar de menschheid door vele, vele eeuwen heen had opgezien, wanneer zij dorstte naar verjonging en nieuw leven. Ook Roland had in het einde aan die koele boorden zijn heil gevonden; tragediën en heldendichten beschreef hij in eigen taal in de oude rhythmen.

Daags, in de uren dat hij anderen niet onderrichtte, gaf hij zich aan dit werk, ook had hij er schier alle avonden aan gewijd. Maar hoezeer het zijn geest durend vervulde,

[p. 492]

hij behield zijn somberen wrok en zijn verbittering tegen al wat er buiten dit bewegen der gedachten in de wereld der werkelijkheid leefde, een wereld die niet gelijk de in zijn geest herboorne van felle levensblijheid fonkelde....

Laura, in mijmering tuurde voor zich heen. Verre en vage geruchten van de stad, aandoemend als het ruischen van dreigende wateren, beklemden haar de ziel. Zij moest er naar luisteren, terwijl zij zonder het te weten naar de nijgende boomtoppen keek en naar de schaduwen tegen het huis, die zich langer rekten, naar het licht van den namiddag, dat de voegen in de muren verdiepte.

In de doffe beklemming waarin zij de ontzetting van het zekere en eeuwige scheiden voelde naderen, keerde telkens weeër de deernis om Roland, deernis oneindig schrijnender dan de smart om eigen rampzaligheid.

Velerlei gedachten, in wilde opeenvolging, woelden voort door haren geest, als kwelgestalten rezen zij en grepen zich aan haar vast.

Zij herinnerde zich, hoe Roland haar weinige dagen na hun verloving vertelde van een vriend, een verlatene als hij, een teekenaar van zonderlinge begaafdheid, maar een zwak en ziekelijk man. Jaren lang hadden zij in het zelfde huis gewoond, vóór zij elkander leerden kennen. In het einde bezochten zij elkander, dat was een jaar voor haar verloving geweest.

Met dien kunstenaar reisde Roland in den zomer naar Engeland, naar het Zuiden, daar had hij heel onverwacht gevonden wat hij nimmer en nergens bestaanbaar vermoed had; de levensblijheid die na aan de zooveel gedroomde stond.

Den dag dat zij de terugreis wilden beginnen, werd de schilder ziek, heel langzaam herstelde hij na zijn weerkeer in het vaderland. Enkele maanden nadat de koortsen geweken waren, reisde hij naar de bergen.

Voordien had hij haar portret geschilderd.

En hoe was het, dat het ingevallen, baardige gelaat van dien kranke haar de laatste dagen herhaaldelijk verscheen? Het was een zonderling, zwijgzaam mensch geweest, zij herinnerde zich zijn wondervreemde penteekeningen, waarvan Roland er vele bezat en die de zelfde scherpte en strakheid toonden van de ijsbloemen, die des winters de vensterruiten sieren....

Op eenmaal legde Laura het boek uit hare handen. Zij trad langzaam door den tuin naar binnen het huis, als werd zij daartoe door iets buiten haar wil gedreven.

In Rolands lessenaar lag een brief van den schilder waarin deze had geschreven dat zijne ziekte verergerd was.

Zij zocht dien brief en staande bij het venster, tuurde zij naar de gekleurde afbeelding op het papier, van een breede laan vol hooge huizen, waarachter besneeuwde bergen rezen.

‘Daar is hij nu en hij sterft, en ik sterf. Wij waren beiden Rolands vrienden’, dacht zij en de tranen gleden langs hare wangen op den brief dien zij weder weglegde. Zij keek naar het portret boven den lessenaar, maar alreeds was de avond nabij, zij ontwaarde tegen den dof lichtenden achtergrond slechts de teere omtrekken van het gelaat en de schouders, en huiverend daalde zij langs de trappen naar den tuin, waar de eerste schemering begon.

Hoe smartelijk dat zij thans Rolands thuiskomst beidde. Sinds lang had zij de klokken in de stad het uur hooren slaan waarop zij hem elken middag thuis verwachtte, zelden bleef hij later uit, waarom gebeurde dit nu juist dezen avond? Weifelend bij elke schrede drentelde zij schuw over de paden voort. Geen geluid ontging haar, terwijl zij tuurde door den schemer. Zij poogde zich te beheerschen, maar nauw had zij den wil daartoe gevat, of nieuwe vreezen deden haar haastig en hijgend ijlen naar binnen het huis, de gangen door, waar zij de deur opende voor aan de straat, om naar buiten te zien. Heel in de verte van den langen weg zag zij hoe de lantaarns begon-

[p. 493]

nen te lichten, ook aan de vensters der eerste huizen van de stad blonk het schijnsel der lampen, de leegte en de holte van den stijgenden nacht staarde haar aan, reeds was het te donker om menschen te onderscheiden. Zij wankelde een eindweegs voort op den weg, ging terug weer, zij kon het eenzame huis niet verlaten.

Hoe durend glipte de avondwind door het dor ritselend gebladert der boomen van den straatweg. Even hoorde zij het aan en het was haar alsof een wereld van weemoed hoog over haar henen suiselde. Rillend staarde zij naar de verten en dan, schier zonder te weten wat zij deed, in haar nu tot schrijnende wanhoop gestegen vrees en onrust, sloot zij de deur, bleef er bevend tegen aan geleund staan wachten op eenig welbekend geluid.. En wéder stond zij in den tuin bij de bank. Zij had het boek genomen en trachtte in het late licht te lezen om haar geest te bevrijden, zij schreed langs de appelboomen, naar de rozenstruiken, waar de laatste rozen bloeiden. Buiten op den straatweg reed een wagen voorbij, zij zag in het rood van den avondhemel de nok van het huis verlicht, in de vensterruiten blonk purperen weerschijn, zij neeg het hoofd dieper en dieper en ademde den geur der rozen in onuitsprekelijke droefenis.

Een ijzige koude scheen rond haar heen te tochten, heftig en zonder ophouden hoestte zij, de koorts brandde door hare leden. In ontroostbare verlatenheid zocht zij tastend naar de bank bij den kastanjeboom, terwijl een nevel rond haar scheen op te doemen.

Waarom had zij het hem niet gezegd hoezeer krank zij zich voelde deze laatste dagen? Nooit zou zij den moed hebben het te doen, heel de lange, wreede zieltoging zou geen sterveling weten hoe duldeloos zij leed, tot aan haar laatsten ademtocht zou zij het hem vooral verzwijgen, om zijnentwil zou zij het alles dragen, héél alleen....

En van nieuws af aan ging zij door angst en onrust en de booze koorts verteerd wankelend langs de paden, zij hield het boek tegen hare hijgende borst, haar bonzend hart gedrukt, het was alsof zij voortschreed in een andere, duistere wereld, waar alleen zwarte vrees bestond om vervaarlijk dreigend onheil en meedoogenlooze foltering.... Zij hoorde niet hoe er gerucht kwam in het huis; maar toen zij zacht kreunend met de armen naar voor uitgestrekt steun zocht, terwijl hare tanden kletterden, herkende zij plotseling Rolands gestalte, die haastig door den schemer op haar toeliep. Zij hoorde zijne stem, maar zij verstond de woorden niet die hij sprak, alleen voelde zij haar lichaam tegen het zijne, en hoe hij haar eindelijk in zijne armen opnam, haar dragend naar binnen het huis....