Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 23

Erkentenissen en dwalingen
door Constant van Wessem.

I.

Hebt gij mij goed gedaan, als ik, wankelend voor het leven, in radelooze gedachten mij wilde ter ruste leggen in den nacht van het einde. Als mijn door tranen verblinde oogen de sterren, wier doelpunt zij waren, hadden verloren en ik met gebogen hoofd wachtte om de stormen van het Noodlot te ontvangen, hebt gij naast mij gestaan en met mij zoo lang gesproken over den glans en de heerlijkheid dier hooge en onbereikbaar schijnende sterren, dat de duisternis haar klauw van mijn oogen wegtrok en ik mij voelde als een, die weer ziende was geworden.

II.

Door u heb ik mij kunnen opmaken tot den tocht naar waarheen een donker voorgevoel mij aandreef. Nachten heb ik, gedurende mijn jonge gevangen is jaren, weenend doorgebracht om het onverbreekbare van mijn ketenen, die mij bij iederen stap door hun slepend geluid waarschuwden, dat ik nog niet vrij was. Toen ik dan eindelijk mijn voeten niet langer door hun boei

[p. 261]

omkneld voelde, hebben het licht en de zon en de bloemen mijn hoofd en mijn zinnen met overmoed bevangen en heeft de nieuwe vrijheid mij hoog doen grijpen naar dingen, welker bestaan ik nauw vermoed had.

Doch deze dingen waren als in phatamorgana: zij toonden zich duidelijk en verdwenen. Er bleef niets dan mijn verwarde, geprikkelde, ontgoochelde, zieke gedachten. Zij begonnen zich in elkaar te verwarren, omknelden elkaar, snoerden zich aan elkaar vast, wonden zich samen: uit deze dooreenmenging van de meest tegenstrijdige elementen vlamde de razernij op. Al wat er onrijp, dwaas en eerzuchtig door mij had kunnen uitgedacht worden, gaf er het zijne als brandstof aan.

Toen besefde ik dat ik mij zelve begon te vernielen, ik, die vrij geworden was, doch deze vrijheid niet had weten te gebruiken!

Het leven zag ik thans voor mij herworden als een last, die spoedig ondragelijk zou zijn. Ik wilde mij van dit alles verlosseu, en zocht mij te verzoenen met de gedachte aan den dood.

Doch de balsem van ùw zachte, begrijpende woorden roerde mijn gloeiend, gekwetst voorhoofd, en zie - deze levens ver twijfeling genas.

III.

Toen kwam de nieuwe levensmoed, de mannelijke.

Ik zag mijn broederen, die rondom streden aan en begreep door hen dat de strijd en de smart het louteringsvuur zijn voor de groote geesten. Ik sprak tot mijzelve: Zie naar hen! Rondom ons staan zij, die rijen van reusachtige menschen, die de Tijd daar als mijlpalen heeft neergeplant. Op hen moet onze blik vallen, indien wij opzien van onze eigen benepen, broeierige en bij de hunne vergeleken kleine smartgevoelens, achterom of terzijde. Alleen vóór ons is de weg nog niet afgepaald. Wij en de onzen zullen ze daar plaatsen, de mijlpalen, onder ons voortgaan.

Deze groote menschen, die ons wankelend zelfvertrouwen stutten, zooals de in donkeren stormnacht op zee verdwaalde schipper, die reeds gelaten het hoofd begint te buigen voor het Noodlot, herleeft als voor zijn oogen de vuurtorens hun bekende lichten weer uitstralen, zij blijven ons aanmoedigen niet te verzaken en naar hen te zien, die toch in hun tijd ook niets vóór zich hadden dan het ontastbare, het nog vormlooze: hun ideaal. Zij beschermen en dekken onze ruggen, zij wijzen naar de weg vooruit waar wíj onze plichten, onze dàden hebben.

IV.

Ik was onder hen, die zoeken naar de vreemde, blauwe bloemen, welke groeien in den nacht.

Ik zocht met hen, die de nachten liefhebben om de wonderlijke en bedriegelijke gewassen, welke zij laten opbloeien in de schemering der manestralen en de weifeling van het afstervende licht.

Ik hoorde naast mijn gebukte hoofd den adem dier begeerende en moeizaam strompelende lieden, opgestaan van hun leger om als goud zoekenden naar de bloeisels van het nachtelijk leven te spieden.

Ik hoorde al zoekend en mij voorover buigend den angstigen galop, die allen een wijle doet opzien van hun naarstig speuren:

De verdwaalde ruiters rijden door den nacht. Waarheen gaat de weg? vragen zij elkander en turen naar de einders, die een lichtenden ring rond hen trekken; dan galoppeeren zij weer verder, doelloos en zonder richting.

Tegen den komst van den morgen laten de vermoeide zoekers hun slappe leden neer op de aarde; de ruiters verlaten hun paarden en sluimeren in.

En met hen buigen de blauwe bloemen

[p. 262]

zich onder den verbleekenden nacht en liggen gestorven en vergaan in het helle daglicht.

V.

Op een avond zat ik aan het strand op de duinen.

De zee, het glanzende licht en de wuivende planten vulden de uitgestrekte gezichtsruimten tusschen mijn oogen en den einder.

Ik zat gehurkt tusschen het stugge helm en mijn handen betastten het warme, korrelige zand.

Langs mijn ooren gingen de wonderlijke en welluidende geruchten van den naderenden nacht, en de koele lucht sloeg mijn bezweet gezicht.

Ik was als een rustelooze uit mijn woning gegaan, met naklinkend in mijn hoofd klanken van muziek en voor mijn gedachten dwarrelend woorden uit de bladzijden van een boek.

Nergens hadden mijn verlangens bevrediging gevonden, en ik wist niet wat zij wilden. Nu zat ik hier en verwachtte blijkbaar iets. Ik zag de zee en de rimpels van het roodgestreepte water en door mijn geest ging daarbij de verwarring van moeielijke en ordelooze gedachten, die zich tot hoog gestemde denkbeelden wilden verheffen, de stilte der natuur in zich wilden vergeestelijken en nochtans niet konden. Want sprakeloos en geen ontroering gevend bleven de golven, het licht en de wolken voor mij. Ik, die iets van hen scheen te verwachten, ontving niets en bleef de rustelooze onbevredigde, die de deur der menschenwoningen achter zich had dicht geworpen om den balsem der stilte te gaan zoeken. En ik wendde ook van hier mijn gezicht af, gepijnigd, en beschaamd over mij zelve.

En henen trok ik weer, den nacht in, willende ronddoolen in de woeste en dorre, weinig door menschen betreden zandstreken, tusschen het scherpe kruid en de distelige gewassen, als een woestijnzoeker. Doch mee trok met mij de sleep van razendmakende en onbestemde gedachten, die door hun chaos een onverdragelijke kwelling voor mij werden. Zij bleven mijn gezel in de eenzame streken; want machteloos was ik mij van hen te bevrijden.

VI.

Ik heb op een avond schandelijk geschimpt op de stakkerds onder de menschenkinderen, die toch niet uitgebannen mogen worden, omdat de wereld plaats heeft aangeboden voor den stakkerd en het genie.

Wat ik sprak was bekrompen en wrang, door de zelfgevoelde pijn der armoede.

Ik zeide dan schamper:

Moet ik ù soms noemen met den naam van mensch, gij lieden, wier leven geen enkelen daad heeft voortgebracht, die slechts het kapitaal, dat door vroegeren wellicht moeizaam werd tesâamgebracht om voor de menschheid rentegevend te wezen, verteerden?

Of ù soms, kleinen van geest, wien uw armzalig leventje genoeg was, wien nimmer de wensch naar ruimeren blik, naar een ruimer gevoel een wijle door de gedachten schoot?

Of gij, kleinen van ziel, die wetend dat gij uw gedachten en daden tot zonden maaktet, toch niet met uw bezoedelde handen afliet van de gouden schatten, in de begeerte om veel en aanhoudend te willen bezitten, die met de oogen in welbehagen den stapel der goudstukken mat, om zich als een verdwaasde te verheugen over deze eerloos verworven sleutels van de poorten der Macht?

Ach, zoo schold ik in mijn pijnlijke verbittering deze onnuttigen. Deze felle woorden ontsnapten mij in de benauwenis der zorgen, en toen zij uitgesproken waren, schaamde ik mij over hen. Het was wrange afgunst op hun bezit door mijn ontbering.