Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 22

[p. 445]

Herinneringen van Bali, door J.G. Sinia.

Op mijn wapenrek hangen twee Balineesche krissen. Het zijn zeer eenvoudige werkstukken, maar toch in al hun eenvoud en ondanks het massieve, hetgeen bijna edere Balineesche kris kenmerkt, sierlijk van vorm.

Wanneer mijn blik op deze wapens valt, dwalen mijne gedachten vaak terug naar het jaar 1906, toen een deel van het Balineesche volk den heldendood stierf in den strijd tegen de troepen van het Nederlandsch-Indische gouvernement en ik zelf in dezen strijd een werkzaam aandeel nam. Ik maakte toen voor het eerst kennis met den oorlog, en de jammer en ellende, die ik kreeg te aanschouwen, zal ik nimmer vergeten. Hoeveel liever ware ik toen met potlood en schetsboek door dat schoone Balische land getogen, instede van met getrokken klewang, doch.... toen ging het helaas niet anders en al heb ik, tusschen het vervullen mijner krijgsmansplichten door, ook wel eenige krabbels en schetsen kunnen maken, waarbij mijn aanteekenboekje dikwerf goede diensten bewees, niet altijd waren deze juist van die voorwerpen of landschappen, die mijn bijzondere aandacht getrokken hadden, daar ik voor de keuze mijner onderwerpen immer gebonden was aan de plaats, waar onze troep rustte. Zeker kreeg ik op de verschillende tochten, die wij maakten, veel te zien, doch in den regel zag ik al wat merkwaardig was in het voorbijgaan; van eene meer nauwkeurige beschouwing kon zelden sprake zijn en daardoor dan ook is de kennis, die ik van Balineesche kunst in het algemeen gekregen heb, van niet meer dan zeer oppervlakkigen aard geweest. Zoo zou ik mij dan ook niet durven vermeten hier eene, zij het ook slechts korte, verhandeling over deze kunst ten beste te geven, hoewel daar natuurlijk altijd dingen zijn, die onmiddellijk in het oog springen, zonder dat men dan ook een bepaalde studie van zeker onderwerp maakt, zooals o.a. hier het innig verband, dat bestaat tusschen kunst en godsdienst. Maar hoe kan dit ook anders zijn in een land, dat zoolang, als een bolwerk van het Brahmanisme, pal heeft gestaan te midden der Mahomedaansche overheersching! Ook meende ik in sommige proeven van houtsnijwerk een onmiskenbaar Chineeschen invloed op te merken, hetgeen ook weer gemakkelijk te verklaren zou zijn. Doch genoeg, laat ik niet trachten verder te dringen in het innerlijk wezen en de geschiedenis dezer kunst, waarvan ik tot mijn leedwezen geen betere studie kon maken, doch mij bepalen tot het weergeven van den algemeenen indruk, dien zij toentertijd op mij maakte. Deze was in ëén woord: overweldigend! Daar kwam toen nog bij, dat alles mij hier totaal vreemd was en zoo geheel afweek van dat, wat ik tot nu toe in Indië gezien had. Maar, afgescheiden hiervan, trof mij toch onmiddellijk het hoog ontwikkeld schoonheidsgevoel bij dit volk. Want dit bemerkt men al dadelijk aan de wijze van versiering der meest eenvoudige voorwerpen voor hun dagelijksch gebruik, aan hun weefsels en vlechtwerk, waarvan ik ontelbare en prachtige voorbeelden zag, maar ook vooral aan de poeri's (vorstenverblijven) en poera's (tempels). Ja, aan deze laatsten vooral! In de eerste plaats al door de keuze der vestiging van zulk een bouwwerk, die meestal eene zeer gelukkige geweest is: nu eens op den top van een heuvel, dan weer te midden der uitgestrekte sawahvelden, maar, hoe dan ook, immer toch zoo, dat het zoo voordeelig mogelijk uitkomt en volkomen in toon is met zijne omgeving.

Vaak zijn deze tempels reeds eeuwen oud, overdekt met mos en woekerplanten, doch hierdoor hebben zij zeker niet aan schoon-

[p. 446]

heid verloren; integendeel, zij zijn er des te fraaier door geworden: de scherpe omtrekken der schijnbaar zoo grillige versieringen zijn in den loop der tijden afgesleten, het geheel heeft meer ronding, heeft iets molligs gekregen en meermalen, bij het aanschouwen

poera met waringin op bali.

van een dergelijken tempel, stond ik in twijfel omtrent den aard der bouwstof, waaruit hij was opgetrokken, leek hij eerder uit klei geboetseerd dan gehouwen en opgebouwd uit stuggen weerbarstigen steen. In den regel wordt dan de schoonheid van het geheel nog in niet geringe mate verhoogd door een of meer waringins, die met hun machtige donkere kruin en hun grillige wortelvorming zoo volkomen in harmonie zijn met deze prachtvoortbrengselen van oud-Hindoesche kunst. Zij hebben iets geheimzinnigs deze boomen met hunne roerlooze dichte bladerkroonen, die zich zoo scherp afteekenen tegen de klaarte van den tropischen hemel en men kan zich bij de beschouwing begrijpen het naieve geloof der inlanders, dat hen bevolkt met tal van geesten.

En wel zijn die geesten talrijk in dit voor hen zoo gastvrije land, waar zij zich in de keuze hunner schuilplaatsen niet behoeven te beperken tot de tempels en waringins alleen, doch velen van hen ook immer een

[p. 447]

welkomen ontvangst te beurt valt op de erven der bewoners. Want daar is geen Balineesch erf of men treft er de zoogenaamde ‘Sanggah’ (huistempels), die steeds voorzien zijn van die offeranden, waarop de geest, waarvoor zij ieder afzonderlijk bestemd zijn, gesteld is.

Soms vindt men betrekkelijk veel van deze ‘sanggah’ op één erf, vaak ook niet meer dan vier; nu eens heeft men moeite noch kosten gespaard om hen zoo fraai mogelijk te maken, dan weer zijn zij hoogst eenvoudig.... Dit alles hangt, behalve van de meerdere of mindere godsdienstzin, natuurlijk in niet geringe mate af van den graad van welgesteldheid eener familie. Wellicht is het niet onaardig, aan de hand van mijn plaatje, deze ‘sanggah’ eens nader te beschouwen. Van deze vier tempeltjes dan is het tweede van rechts, de zoogenaamde ‘Kemoelan’, waarin de zielen der voorouders huizen, het voornaamste. Daarop volgt de ‘taksoe’, de meest linksche zuil en hier offert de Baliër, wanneer rampen zijne familie bedreigen en hij met het plengen van offers aan den beschermgeest van zijn huis, die in de meest rechtsche zuil, de ‘Sedan’, verblijft, geen succès heeft bereikt. Dan rest eindelijk nog de ‘pliangan’, de verblijfplaats van alle goede geesten, wier hulp wordt afgesmeekt voor allen arbeid, welken de Baliër wil ondernemen.

Tempeltjes, in den geest van deze sanggah, vindt men ook buiten de erven overal verspreid, zooals o.a. op de sawah's, waar zij dan Sri, godin der rijst, of aan het zeestrand, waar zij Baroena, god der zee, gewijd zijn.

Tot nu toe sprak ik slechts van goede goden en geesten, doch het is te begrijpen, dat er behalve deze ook nog massa's minder goede zijn. Denken wij slechts aan de booze goden Kala en zijn vrouw Doerga met het heirleger van boeta's en raksasa's (boeta's en raksasa's zijn booze geesten) in hun gevolg, waarvan ik reeds in een vroeger opstel over Bali sprak. En ook zij worden vereerd, of beter, men tracht hen door offeranden gunstig te stemmen en zelfs vindt men op of nabij het kerkhof van iedere dessa meestal een tempel, den zoogenaamden

sanggah (huistempels).

‘passataran’ of ‘poera dalem’, die gewijd is aan deze godin Doerga en hare boeta's.

In het uitbeelden dezer boeta's en raksasa's schijnt overigens de Baliër een groot behagen te scheppen en zijn fantasie schept deze afschuwelijke monsters in tallooze variëteiten die, en dat is, ondanks al het wanstaltige, wat hen kenmerkt, juist zoo eigenaardig, toch vaak een machtigen indruk maken, blijk geven van de zeer groote kunstvaardigheid van den maker.

Een enkele maal heb ik wel eens het konterfeitsel van den sterfelijken mensch in hout of steen aangetroffen en hoewel ook zoo'n beeldje dan met zorg afgewerkt en beschilderd was, bezat het toch iets stars en onwezenlijks, miste het die kracht van gebaar en in het algemeen die realiteit, welke spreekt uit al die godenbeelden, wier scheppers, geinspireerd door hun godsdienst, opgewekt werden tot een hooger kunnen, hetwelk zij met gansch hun ziel en devote aandacht volbrachten.