Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 22

[p. 414]

Schemer,
door Jo Klein-Becker.

Op de ouderwetsche sofa, in de immense kamer met de vele leegte, waar de meubelen, gebruikt en uitgekozen door een ouder geslacht en overgebleven in deftige soliditeit na door tal van jaren heen het leven hunner meesters te hebben zien verglijden, nu stonden, roerloos van verlatenheid en pieus herdenken, in de kamer, waar hier en daar een ontwijdende hand een nieuwmodische versiering, een ornament van kleine soberheid had ingebracht tusschen de massieve stukken van huiselijke oudheid, zat Gonda bij het vallen van den schemer stil en werk'-loos voor zich uit te zien en hield haar witte handen slap berustend in haar schoot. De naakte ruiten, waarvoor de glasgordijnen wijd vaneen getrokken waren lieten schril het vochte licht naar binnen drensen, huiverig; buiten was het glimmend van de natheid van een druilenden dag, waarvoor tegen den avond, in moeheid, de moeite van regen te veel is.

Achter in de kamer zat ze, bij de opengeslagen, breede suitedeuren, waar de gebruikelijke conversatiehoek was ingericht, achter de hooge glimmende salontafel, waarop de pronk van een kristallen bloemenschaaltje stond met de blijde groenheid van een varentje in donker cachepot en drie, nu leege kopjes; en in die duisternis, die nog niet verder komen wou, lag haar gezicht tegen de leuning van de kanapee als één enkle, witte vlek in donker soepel fond. Lusteloos in leegheid van gedachten, keek ze tegen de late schelheid van het licht aan; door de ramen zag ze, aan den overkant, een huis, triestig en oneigenlijk, met den tuin eromheen, waarin de boomen, die hun bladeren verliezen gingen en de sliertige takken der heesters, waaraan een enkel blad te rotten hing. Binnenshuis was géén geluid.

Ze begreep, dat ze door dit wachten haar mistroostige stemming niet kon tegengaan en dat het beter was de zware gordijnen te sluiten en licht te maken in de kamer achter, die nu in volop duister lag. Ze deed het niet; ze was te down om op te staan, te willoos om in beweging te komen; rigide zat ze, recht en ongemakkelijk, en bleef zoo en kon niet tot een andere houding overgaan. Ze wou maar wachten, tot haar man zou komen....

Het weer werkte op haar stemmingen in. Den heelen middag was ze thuis gebleven, had zich eerst gekleed, langzaam, om den tijd te dooden, toen hier stof afgenomen voor visite, die mogelijkerwijze komen kon. Toen waren er, sloom, kort na elkaar twee dames haar komen bezoeken, die correct en bescheiden de kamer hadden betreden als te vulgaire poppen voor het hooghartige milieu, zoodat het meer harmonisch ware geweest wanneer ze met statigheid van zelfbewustzijn de macht der meubels hadden gebraveerd, - en hadden ze getreuzeld over lijmerige nieuwtjes en duffe aangelegenheden en over de noodzakelijke oprichting van een tehuis voor kinderen....; in geen van hen drieën wist ze de belangstelling wakker. Verveling was aangeslopen en een triestheid, die ze niet verzetten kon. Vriendelijk had ze ontvangen, maar met matte stem en stille gebaren en de klankjes, die de kopjes gaven, klonken gedempt en stierven kort. De beide oude dames, hervormingszielen zonder man, waren te zamen heengegaan. Hun komen had geen gerucht gegeven.

In de effene geluidloosheid sloegen vijf heldere slagen. Gonda boog naar voren, keek zonder willende bedoeling naar de klok en ging gemakkelijker zitten, met haar rug wat achteruit.

Vijf uur. Wat kroop de tijd. Om half zes eerst kwam haar man. O God, die vreeselijke stilte, die druk van al het oude om haar heen.

Kom, waarom stak ze nu het licht niet op en ging hier weg. Achter zitten aan de tafel en wat lezen. Ontloopen den gehaten schemer. Hier werd ze toch maar somber immers. Een verlammend gevoel hield haar tegen. Neen, niet àltijd weer er overheen

[p. 415]

willen gaan. Eén enkel, half uurtje je zelf zijn, jezelf zien, in wáárheid, in pijn. Ach, kon ze zich de leegte van haar leven óóit verbloemen, voelde ze die niet altijd als een wanhoop in zich liggen onder luchtig praten en gelach, onder oppervlakte van vroolijk gehuichel? Het was een luxe voor haar, zich een enkle keer te laten gaan en het naakte leven vóór en achter zich te zien als een lange reeks van dagen, die gekomen waren en gegaan, die komen zòùden en wéér gaan, de een gelijk aan den ander en van gehalte zoo gering. Dagen, waarvan ze geen herinneringen had, die ze zich dacht als stervende verlangens-zuchten, met het weten van het dagelijksch gebeuren. Ach, haar leven van vrouw zonder kinderen, haar onvervuld bestaan, dat nog, tot éénig doel, de zorg had om verveling uit te sluiten. Ach, de armoe van haar energie, om afleiding te zoeken in de weekheid van liefdadigheidsgedoe, in den omgang met veel oùdere menschen, die berusting reeds gewonnen hadden, van haar energie om te verbergen, dat het slechts een surrogaat is voor de vreugde, die ze missen moest. Een lieve vrouw werd ze genoemd, zacht en meegaande in haar oordeel, die altijd klaar voor anderen stond. Zoo hulpbereid, zoo weinig zelfzuchtig als zij was, waren er niet velen. Ze had bereikt, wat ze bereiken wilde. Géén mensch bevroedde haar wakende leed; géén zag er haar werkelijk zíjn, haar ongeduldige wanhoop. Ze dachten zich haar als de deemoedsvrouw, de in medelij milde, die geeft in rijken maat van haar zegen-brengenden overvloed; ze dachten zich haar als de vrouw van roeping om den armen troost te geven, de vrome zonder godsdienst, als een verlangenlooze voor zichzelve, als één, die zich haar wenschen ziet vervuld. En geen vereeniging, geen comité voor zieken of verlatenen werd opgericht in de kleine stad, of zij werd, als de voornaamste hulp, het eerst gezocht. Ze nam de arbeid op zich met een vriendelijkheid, die iedereen bedroog, en uiterst punctueel volbracht ze haar vaak onaangename taken. De hulde en waardeering, de voldoening, dat menig noodlijdende zich wenden kwam tot háár, streelde haar kleine ijdelheid en was haar povere belooning. Door den ouden, hier lang gevestigden naam van haar man, door de vele vergaderingen en bazaars kwamen ze in nadere relatie met veel families, gingen vaak des avonds naar dineetjes of eenvoudige partijtjes, waar ze zich aansloot bij de meer bejaarden, omdat de jongeren haar saai en teruggetrokken vonden, en waar oude heertjes en dames van leeftijd haar behandelden als het jonge liefdadige mevrouwtje, en ofschoon haar man niet hield van drukte, stemde hij er meestal zonder mopperen in toe, gevoelig als hij was voor uiterlijk vertoon, gevleid ook, dat zijn vrouw zooveel waardeering vond. Godsdienstig was hij niet, al ging hij uit goede, oude gewoonte op feestdagen naar de kerk; in 't algemeen bekommerden de diepere levensvragen hem weinig. Hij deed zijn plicht op de fabriek, die hij had overgenomen na zijn vaders dood en waar hij, bij diens leven, jarenlang de rechterhand geweest was; in zijn werk was hij secuur en even kalm als in zijn verdere manier van leven. Nooit was hij voor langen tijd weg geweest uit het Overijsselsche provinciestadje, waar hij was geboren en waar hij zich verknocht gevoelde met zijn gansche omgeving. Het groote heerenhuis van zijn ouders bewoonde hij er nu, dicht bij de fabriek, en was tevreden, wanneer het hem gezellig werd gemaakt, zijn oude huis, waar hij zich nog voelde als de oudste zoon en als de goede heer en meester nu, die verwend behoorde te worden en bediend, zonder de pretentie van iets buitensporigs en met wiens wil ten éérste rekenschap te houden viel. Verre begeerten kende hij niet. Maar wel voelde hij door de opvoeding en het jarenlang leven met een godsdienstige moeder, voor de deftigheid van vrome resignatie, voor het verwelkte geslof van de oude saaie meid, die uit de ouderlijke huishouding was overgegaan in de

[p. 416]

zijne. En blij was hij met zijn vrouws barmhartigheidsvertoon, omdat het dezelfde sfeer van overwogenheid en zelfverheerlijking in zijn omgeving gaf als de vroomheid zijner oude moeder, zonder nog den last der overtuiging.

Gonda had zijn gevoelens nauwkeuriger ontleed dan hij zichzelf ooit zou hebben vergund en gaandeweg had zij zijn holle genoegentjes doorzien en ook vooropgesteld gevoeld, dat zij haar leven in te richten had naar hem, voor wien zijn eigen wijze van zijn even eenvoudig en onbetwistbaar natuurlijk was als voor een kind het loopen in de groote wereld, en dat haar huwelijk moest wezen een cultus van zijn ongeweten egoïsme, wanneer het geen mislukking worden zou. Ze had daar zonder moeite in berust, ook zonder wrok of minderachten, omdat zijn recht uitleven haar weer groot leek door naiviteit en omdat zij een natuur was, die zich gemakkelijk wist aan te passen, met een indolentie, die opzag tegen de vermoeienissen van oneenigheid. Toegééflijk noemde men haar daarom ook.

Een philosophisch lachje gleed over haar gezicht. Ze wist zich een vrouw, die niet op eigen beenen haar lot kon dragen; een onwankelbare steun als de zijne was voor haar het best; ze had het veilige gevoel, of al haar plannen, al haar kracht tot het ten uitvoer brengen van gemeenschapsbelangen hun berusting vonden bij hem.

Ach, alles had ze kunnen verdragen, altijd had ze kunnen plooien en gelukkig kunnen wezen in haar huis, als haar dat ééne niet onthouden was, een kind. Een kind, dat heel haar bestaan tot waarde had gemaakt, dat heel haar hart vervuld zou hebben, en waarvoor ze al haar liefde had gespaard. Een kind, dat ze had kunnen koesteren, waarmee ze vroolijk was geweest en dat haar huis gemaakt zou hebben tot een woning vol jolijt met dartel-kleine klankjes. Terwijl ze rondkijkt in de wijde kamers, waarvan de rust nooit werd verstoord, verbeeldt ze zich met wonderlijke duidelijkheid, dat kindervoetjes dribbelen met lieve onbeholpenheid, dat kinderhandjes grijpen naar verboden prachtigheid, dat kinderstem haar roepen komt en aandacht vraagt voor kinderspel. En heel het kleuterleven rondom, ziet ze voor zich. De kamers, waar het speelgoed slingert, waar in een hoek een kinderstoel zou staan - waar orde slechts des avonds kan gehandhaafd en waar de stilte niet te vinden is. Geluidjes denkt ze zich van tollen, waar muziek uit komt, van poppetjes, die piepen kunnen. Het kind, dat in zijn onbevangenheid de stilte van het groote huis niet hoort, dat geen respectgevoel bezit voor de aloude wijsheid dezer stramme meubelen en ze beklautert en gebruikt met groote familiariteit, en de oude meubelen, verwonderd eerst en verontwaardigd, maar die zich hechten zouden aan het kind! En de holle gangen en de breede trap, waar overal geluid zou hangen van een kinderstem.

Ze sluit de oogen, ze doorvoelt de weelde van het kindbezit. Als kleine handjes grijpen naar haar hoofd en het buigen tot zich neer, als zuivere kinderlippenkusjes drukken op haar gezicht en lieve woordjes zeggen in gebroken taal, als groote, klare oogen wijsheid vragen van haar moedermond. O God, ze laat zich gaan, ze int één oogenblik de volheid van geluk. Ze ziet het kind, en zich als moeder. Het fijne lijfje vangt ze in haar armen, de uitgestrekte handjes knuffelt ze en drukt er zoenen op, en als het kindje schreien gaat, zal zij het sussen. Er is een innigheid en een vertrouwen tusschen hen tweeën, als er door niets kan overtroffen worden.

Achteruitgebogen heeft ze haar hoofd en haar oogen, in verheerlijking, liggen achter de gesloten leden.

Nu knarst een sleutel in de huisdeur, en ze schrikt.

Heeft ze geslapen een ondeelbaar oogenblik, heeft ze gedroomd, of zich zóó sterk slechts ingeleefd in de gedachte, dat de werkelijkheid haar onvertrouwd voorkomt? O God, haar man, haar thuis.... haar leege leven vangt weer aan. Ze richt zich op,

[p. 417]

Géén licht, als hij maar géén licht maakt nu. Ze kàn zichzelf nog niet beheerschen. 't Is kil en donker in de kamer, maar door het raam ziet ze een stuk lucht verlicht, waar wolkgevaarten snel doorhenen jagen. Het is gaan waaien buiten. De najaarsstormen zijn op til.

Ach, ach, dat schrijnende verlangen, dat vrééslijke gevoel van tevergeefs geleefd te hebben. Twaalf jaren zijn ze nu getrouwd, twaalf jaren heeft ze die ééne albeheerschende en niet te onderdrukken wensch in zich omgedragen, - nù kan ze toch de hoop wel laten varen, nù kan ze wel zeker zijn, dat ze nóóit een kind bezitten zal. Waarom blijft er altijd, in het diepste van haar ziel, een glimpje van troostrijke verwachting? Misschien.... 't Gebeurde méér.... - Laat ze dit eerste deel van het boek van haar leven, dit boek van haar jeugd, toch sluiten met een hoofdstuk van berusting. Haar jeugd is vergleden, haar haar verzilverde alreeds, ze wordt een dorre vrouw. Een vrouw, die nooit moeder was.

Maar toen ze zich haar toekomst dacht zonder dat flauwe schijntje van belofte, zag ze haar dagen als zoo'n ontzettende benauwenis van armoe, zoo'n vreeselijke obsessie van stille, leege uren, dat ze zich voorover op de sofa gooide en met de handen voor haar gezicht haar weeë leed lag uit te snikken. Nòg lag ze, radeloos, te schreien, toen haar man de kamer binnen trad en staan bleef in de open deur, waardoor een stukje ganglicht binnenviel. Hij was verwonderd en een beetje ongerust door al het duister en de jammerende stem.

- Wat is hier te doen, zei hij gedempt. Toen viel het hem in, dat door de open deur de meid in de keuken het huilen kon hooren. Hij sloot ze, en stommelend door de zwarte kamers zocht hij in de achterkamer de lamp. Hij rammelde in zijn zak met lucifers, streek er een af, en bracht ze boven de kraan. Het licht won veld, de duisternis vlood.

Hij zei niet veel; hij kende die buien van melancholie van Gonda. Zijn gezicht stond betrokken. Hij wist zich als vertrooster niet zeer handig. Verlegen liep hij naar de zwak verlichte sofa; Gonda had zich opgericht, verwezen droogde ze haar tranen. Hij bleef voor de tafel staan, zijn handen in zijn zakken.

- Kom, Gonda, zei hij, wat is dàt nou, kind?

- Och, zei ze, niets, 't is alweer over.

- D'r is toch niets gebeurd? vroeg hij, tegen beter weten in.

- Niets, zei ze. 't Is het oude. 't Bekroop me zoo. Ik kon er niets aan doen.

- Kom, wees toch wijzer, zei hij. Trek het je niet aan. Het wordt iets ziekelijks.

Het maakte hem humeurig, dat gelamenteer zoo telkens, omdat ze zonder kinderen gebleven waren. Het kwetste hem, het gaf hem een wrevel tegen al wat kinderen was, en een wrok tegen zijn vrouw. Kon ze niet genoeg hebben aan hèm? Ze waren toch niet ongelukkig samen. Waarom was zij niet tevreden met dit leven, dat voor hem zoo zonder schaduw was? Om een kind, waarvan je wie weet hoeveel narigheid beleven zou. En dan nù nog. Zij, oude menschen! Wat zouden ze ermee beginnen.

Kom, zei hij, sta eens op. Wat zit je ook zoo in het donker. Maak het me liever eens gezellig. Is dat een thuiskomen! Waarom heb je nog niet laten dekken? In plaats daarvan zit je te huilen, omdat God je voor kinderen gespaard heeft.

- Ach, zei ze, begin niet zóó. Je weet, dat ik dáár niet tegen kan.

- Zoo'n onzin, zei hij, kijk nu eens naar menschen, die wel kinderen hebben. Die benijden je om 't hardst, om al je vrijen tijd. Je hebt 'n léventje....

Het léék hem benijdenswaard. Niets te doen en bijna geen verplichtingen....

- Benijden, zei ze in gedachten, - och, dat is maar schijn. Benijden doet me géén....

Stil liep ze naar de kamer, waar het gaslicht bloeide en trad, gedwee, weer in haar ouden sleur.