| |
| |
| |
In retraite
door Jurriaan Zoetmulder.
I.
Met 'n licht, even ontstellend schokje kwam 't klare bewustzijn plots in hem gevaren, verdreef meteen uit z'n hersens den doffen doezel met de vage, on-ontwarbare droomgedachten en de vernevelde gestaltebeelden.
Op van 't plaatsje, kokerig ingemuurd tusschen de hooge, oude huizen en afgrondelijk diep onder 't venster van z'n zolderslaapkamertje, jengelde 'n meisjesstem 'n zeurig liedje, met sleepende halen de intervallen overbruggend. 'n Wijle bleef hij, oogen gesloten, er naar liggen luisteren, neer gehouden door de verleidende heerlijkheid van z'n bed, maar dan richtte hij zich op, vlug komende op z'n zit, de beenen geward in 't verfrommelde laken, wrijvend de vakige oogen voor de dag-klaarte als 'n boven gekomen duiker, proestend in het felle licht, dat zon-doorgoud z'n venster binnenklaterde.
Plof, en met 'n sprong was hij uit bed, stonden z'n bloote voeten op 't kille vloerzeil en z'n knipperende oogen zochten haastig en schichtig den wekker, die op 'n plankje in den kamerhoek met z'n brutaal en nuchter getik den tijdgang aftelde.
Al de bliksem, dacht-ie 't niet, hij had zich verslapen, 'n half uur van z'n kostbaren tijd.... Natuurlijk, natuurlijk, hoe kon 't anders! Had-ie niet altijd pech? Daar had-ie nou God betere 't 'n wekker voor gekocht. 't Ding was niet afgeloopen of hij had moeten slapen als 'n os. Huub had toch gelijk gehad, die goedkoope Bazaar-prullen deugden niet, voor dat geld kon je geen gooien wekker koopen. Nou ja, maar wie kon verwachten, dat 't klungel beginnen zou z'n plicht niet te doen!
Even zich rekkend met versmoorde gaapgeluiden, pruttelend over z'n tegenslag, begon hij zich gehaast te kleeden, grijpend met jachtige handen naar broek en sokken. Maar opeens ging 't bazige, nijdige getik van 't glimmende, metalen klokje, als hield het tegen die verdenking brutaal z'n onschuld vol, hem in z'n zenuwachtige gejaagdheid geweldig irriteeren en hij nam het op om 't stil te zetten toen, plotseling en onbegrijpelijk waardoor, 't kwaadaardig ding z'n belletje liet rinken, schril en lang.
De jonge man schrok er van, trachtte 't afloopen te remmen, maar 't lukte niet, de mechaniek weigerde en hij smeet toen 't nijdige monstertje in bed en onder de dekens, waar 't z'n schelle en te-late reveille versmoord uitraasde.
Driftiger en met meer haast hij zich nu te wasschen begon, dat 't zeepschuim in wittige vlokken naar links en rechts spatten, ontsnapt onder z'n krachtig gewrijf over den gespierden nek en z'n van slaap warm gelaat. De haast kwelde z'n zenuwen.
Tjonge-jonge, hij mocht er wel 'n vaartje achter zetten, 't was maar krapjes aan met z'n tijd en nog van alles te doen. Z'n koffer, hoe kreeg-t-ie nog z'n koffer gepakt..? O die ellendige laksheid ook van 'm.... alles maar uitstellen tot den laatsten nipper.... Hij had 't gisteren avond zoo prachtig, op z'n dooie gemakje kunnen doen, maar nee, zoo'n stommert!, liet-ie zich lijmen om 'n afscheids biertje te geven. Ze zouden 'm wel komen helpen met pakken, jawel, lekkere jongens, mooie beloften. Wie van de heeren was er nu present om 'n handje te helpen? Ze lieten 'm eenvoudig met z'n rommel stikken.... Dat verdomde gejacht, hij kon er niet tegen en die meid met d'r ordinaire gejenk beneden maakte hem dol.... ‘O wat 'n parel is toch mijn Karel..!’ Verrek met je Karel en je parel.... Hij haalde den trein niet, hij haalde 'm nooit.... Als hij nu eerst z'n koffer in ging pakken voor-ie zich verder aankleedde? Hij bewoog zich wel gemakkelijker en luchtiger zoo in z'n hemdsmouwen.... Mooi weer was 't wel, ze troffen 't....
| |
| |
Vocht-koel stond de vroeg-ochtend voor z'n opgeschoven venster. Als feestelijk gespannen boven de smoezele dak-heuveling, brokkelig van ouderdom en verweerdheid en 't gestaak der schoorsteenen was er 't pure lucht-blauw overspeeld door 't nog lage zongepraal. De dag geruchten van 't rumoerige stadsleven sluimerden nog. De vroege zangster zweeg nu ook. 't Was heel stil in 't groote huis.
De jonge man was haastig 't slaapkamertje uitgestapt, 't gangetje over naar z'n atelier. De deur stond er open; 't meisje van beneê was bezig in 'n hoekje z'n ontbijt klaar te zetten, een spichtig kind, bleek schepseltje met vlassig-geel haar in 'n klein knoetje als 'n poover tooisel aan haar hoofdje gehecht met dikke, zwarte haarspelden, d'r smalle lijfje in 'n groezel, verschoten-blauw japonnetje, dat te kort, even boven d'r enkels reikte. Ze was bedrijvig bezig, schikkend 't bordje en de schaaltjes en 't theegerei met huismoederlijke zorg en rap beweeg der gewende handen.
‘Zoo, Mina, ben je weer an 't zorgen voor me?’ zei, binnen tredend, vriendelijk de jonge man. Hij geneerde zich al heel weinig over z'n onvoltooid toilet voor 't meisje, dat met den rug naar de deur staande merkbaar schrok door z'n onverwachte komst.
Met 'n rukje wendde ze haar hoofd en hoekige schoudertjes naar de deuropening, bekeek 'm 'n oogenblik, schuw en nieuwsgierig, zooals hij daar binnen stapte, onhoorbaar bijna gaande op z'n leeren muiltjes, 'n krachtige jongen met gespierde, goed-gevormde beenen zich teekenend in de nauwsluitende, grijs-flanellen zomerbroek. Z'n hemd, open aan den hals en op de borst, de mouwen opgeslagen tot boven de ellebogen, bubbelde in plooien en zakkingen als 'n jongensbloes over de gording van z'n broek. De korte, sterke kolom van den ivoor-blanken hals met de teer-blauwe schijningen der bloedwegen, en vreemd, als ziekelijk bleek tegen 't gebruinde gelaatsvel, droeg fier den kop met de welige glanzend-zwarte haren, die verward nog, aan den kruin oppiekten en in 'n zware lok over z'n voorhoofd vielen, bijna over de oogen, die donker en groot, 'n schittering hadden van dartelen overmoed.
‘Nou, nou’, zei hij, denkend haar verlegen te zien, ‘schrik maar niet van me. Je zal je vader toch ook wel 'ns in z'n hemdsmouwen gezien hebben, niet?’
‘M'n vader’, zei schamper 't kind, bezig 't spiritus-lichtje onder den trekpot aan te steken, ‘'n lekker dier! Ik heb geen vader meer’.
‘Zoo’, vroeg de ander meewarig, ‘is-t-ie dood?’
‘Dood? Weet ik 't. Hij is weg. Hij zoop de kreng’, antwoordde 't magere ding met 'n bits stemmetje en ze kwam, tot 'n praatje klaar, bij 'm staan, terwijl hij op de knieën al bezig was z'n schilderkist te vullen met tuben en penseelen.
‘Zoo-zoo, hield-ie van 'n borrel?’ praatte hij zonder er veel bij te denken, want in z'n hoofd tobde de zorg.
Wat 'n rommel, wat 'n rommel, hoe kreegt-ie 't allemaal geborgen: Z'n lijfgoed en kleeren en z'n schilder-materiaal.. 't Zweet perste uit z'n lichaam.... En dadelijk zou David z'n neef wel komen.... Verdomd nog toe, nou kon z'n kist niet dicht, moest 'm nou alles tegen loopen....? Over 'n half uurtje ging de trein.... Wat had-ie ook de invitatie van z'n oom den pastoor aan te nemen, wat was dat nou voor 'n genot om op zoo'n nest van 'n dorp je mooie zomersche dagen te gaan doorbrengen en dan met David, dien suffen vent....? Je had er 'n drukte van als voor 'n buitenlandsche reis....
De uitnoodiging, gedaan na de begrafenis van z'n moeder en als 'n hartelijke troost bedoeld door den waardigen man, was al wel 'n jaar oud. De familie was zoo klein geworden.... Ze moesten zich aaneen sluiten, die overbleven, steun zoeken bij elkander. En ze moesten maar veel bij hèm komen, z'n pastorie centrum van den kleinen familie-kring, 'n hartelijk te huis voor allemaal, voor hèm, Jaap, vooral, voor wien
| |
| |
moeders dood wel 't zwaarste zou te dragen zijn en 't ergste verlies. Maar er was niet van gekomen.... Je ging je eigen niet als logé aandienen bij 'n oom, die je haast niet kende.
De familie-band trok maar weinig en 't groote leven ging door, je werk, je vrienden. En nu 'n week geleden de schriftelijke uitnoodiging, dringend van hartelijkheid, om te komen logeeren voor zoo lang als-t-ie maar wou, hij en z'n neef David, één van lik-me-vestje.... Zoo droog als werk, 'n geleerde, 'n classicus.... Maar weigeren zou onhebbelijk geweest zijn.... och kom, hij sloeg er zich wel door.... Hij ging in geestelijke afzondering, had-ie tegen z'n vrienden gespot, waarachtig hij ging in retraite.... En nou begon z'n uitstapje al met pech, dat beloofde wat.... Z'n schilderkist was dicht, veld-ezeltje en stoeltje er netjes opgepakt; maar nou 't moeilijkste, de koffer.
‘Kan ik u soms helpen?’ kwam 't gedienstige gevraag van 't meisje, die als 'n nieuwsgierige toeschouwster bij 'm staande, brutaal haar kijkers liet gaan over z'n bloote armen en in z'n op de borst even openkierend hemd.
‘Daar zeg je wat’, accepteerde hij aanstonds, ‘jij bent nog 'ns 'n meid’.
‘Als uwes maar zegt, wat ik doen mot’, deed ze gewillig en knielde neer bij den koffer.
De schilder gaf haar aan, zei hoe hij 't hebben wou: eerst de paneeltjes en nou de spieramen en daar 't doosje met boorden en z'n ondergoed.
Rustig en met kalm overleg begon ze dat alles te bergen in 't diep van den koffer, handig van elk ruimtetje partij trekkend. En intusschen raakte haar dun kwetter-stemmetje los, praatte bewonderend over z'n schilderen en hoe 't mogelijk was, dat-ie dat toch zoo kon en als 'n grapje vroeg ze, of hij haar niet 'ns schilderen wou. Maar nee hè, zij was veel te leelijk, zoo mager als 'n talhout. Hij schilderde natuurlijk alleen maar mooie meisies. Trouwens d'r moeder zou 't toch niet willen hebben ook, ze zou vast niet magge, want d'r moeder was nog al niet streng op d'r. Als ze s' avonds maar 'n half uur over tijd thuis kwam, kreeg ze op d'r nek, gerust waar.... Kijk hier was nog 'n mooi plekkie voor dat doosie en dààr konden net z'n schoenen tusschen.. Maar ze gaf 't er niks om.... Ze liet d'r moeder maar razen. Ze mocht toch ook wel 'ns 'n wandelingetje doen, wat u nou’.
Hij liet haar maar doorbabbelen, blij dat ze zoo handig was en 't pakken zoo flink opschoot. Hij bracht maar aan, en alles kreeg z'n plaats.
Toen opeens, in 't nog stille huis, begon 'n vrouwestem gillerig te roepen: ‘Mina, Mina, waar zit je toch?’
‘Daar heb-ie hàar ook,’ guitigde 't meisje en bleef kalm doorpakken, maar de schilder herkennend de stem van z'n hospita, voelde 'n kleine teleurstelling.
‘Je zal weg moeten’, meende hij.
‘Nou ja strakkies’.
Weer schreeuwde de vrouw, nu onder aan de trap:
‘Mina.... Mina!’ Maar 't meisje gaf 't nog niet dadelijk op en traag gaande naar 't portaaltje snauwde ze terug, haar dun stemmetje uitzettend tot 'n schor geroep:
‘Ik kom dâlijk hoor, effe meheer helpen!’
‘Beneden komme’, werd geen tegenspraak duldend naar boven gecommandeerd.
‘Ga maar, ga maar,’ zei de jonge man bij 't onwillig nee schudden van 't bleeke hoofdje. ‘Ik kan 't nou verder wel alleen. Dank je wel hoor en ik zal 't wel goed met je maken’.
Nog talmde het kind.
Toen gilde kwaadaardig beneden nog'ns de vrouwenstem:
‘Zal je nou beneê komme, kwaje meid dat je daar bent!’
En langzaam als onwillig slofte Mina, 'n ouwe vrouw gelijk, de trap af.
Zoo'n nest toch, moest de schilder even denken.
Alleen nu voor 't moeilijke en onvoltooide werk, ongewend in die dingen voor zich zelf
| |
| |
te zorgen, stond hij 'n oogenblik te weifelen wat het eerst aan te vatten. Het leek alles nog zoo veel en de beschikbare ruimte zoo klein. En dan telkens met 'n fel schrikje flitste tusschen z'n overleggend denken de ontrustende vraag of hij dit al ingepakt had en dat, want 't lijstje van wat-ie mee wou nemen, den vorigen dag met wikken en wegen in z'n hoofd geprent, was nu door de hulp van 't meisje totaal in de war. Maar hij kwelde zich niet lang met die nieuwe zorg. De hoofdzaak zou er wel zijn en hij moest zoo gauw mogelijk klaar komen. Speelde daar niet 't carillon van den nabijen toren?.... Even hield hij den adem in, richtte zich op, sterk luisterend.... Nee, hij verbeeldde 't zich maar, zenuwen zeker.. Geen wonder, dat-ie er zenuwachtig van werd; was dat 'n karwei; onbegrijpelijk hoe zoo'n meisje dat handig kon; mannehanden staan daar niet naar.... Sloeg daar de klok niet? Maar dat kon immers niet.... Kort en goed hij verdraaide 't verder....
Armen-vol smeet hij nu in den koffer, z'n goed plettend, duwend, kreukend, wierp het deksel dicht en wrong 't met moeite in 't slot.
Zie zoo, dat was tenminste 'n energiek eind geweest; nou maar als de bliksem zich verder gaan kleeden voor David kwam. Eigenlijk moest-ie zich nog scheren ook, overwoog hij, strijkend met de vlakke hand langs wangen en kin. Maar daar was natuurlijk geen tijd meer voor. Dan maar ongeschoren z'n joyeuse entrée gedaan in de boeren-negerij. Ze zouen daar wel zoo nauw niet kijken en voor de beau-monde hoefde hij geen complimenten te maken.
Gaande de overloop over, terug naar z'n slaapkamertje, hoorde hij gestommel op 't portaaltje van de onder-verdieping en daar zag hij z'n neef verschijnen, opduikend uit 't geschemer in 't trap-gat, langzaam, met houterige bewegingen de ongewende treden beklimmend.
‘Allo ben je daar al’, verwelkomde de schilder.
‘Morgen Jaap,’ groette David zonder opzien, ijverig aan 't klauteren.
‘Ga maar zoolang op 't atelier, ik ben zoo bij je’, riep Jaap.
Maar de ander op de overloop nu, voor de open slaapkamerdeur, zag den schilder nog druk doende met zich te kleeden en z'n verontwaardiging schoot los: ‘Wel Jandorie, hoe heb ik 't nou met je? Ben je nog niet klaar en over 'n kwartier moeten we op den trein zitten’.
Toen snauwde de schilder wat kregel:, ‘Toe vrind, leuter nou niet; ga nou maar zoet even op m'n atelier zitten, toe als 'n jongen’.
Door al 't gesjouw was-t-ie warm geworden, de verfrissching van 't klare koude water alweer verloren. Hij voelde z'n gelaat zweeterig-klam en onfrisch en in z'n hoofd drukte de zwaarte van hoofdpijn begin. Doch er was geen tijd meer om nog 'ns kalm te ploeteren in verkoelend wasch-water.... hij moest maar gauw-gauw klaar zien te komen.
David was intusschen 't atelier binnengestapt en was berustend op 'n krukje gaan zitten. Hij was 'n kleine, voor z'n leeftijd al gezette jonge man, met 'n bol gezicht, eenigszins bleek van veel thuis zitten. Op z'n stompe neusje droeg hij 'n gouden knijpbril in moeilijk evenwicht, zoodat het bij elke hoofdbeweging gestadig te wiebelen stond en z'n oogen, bijziende toe geknepen achter de glazen, leken aldoor te gluren. In de familie noemde ze 'm ‘de professor’ om z'n aankomende geleerdheid en het gewichtig vertoon, dat hij er mee placht te maken. Proponent-achtig in 'n zwart pandjesjasje altijd, met 'n zwart strikje om 'n lage staande boord, 'n ruim wit heininkje om z'n vrouwelijken hals boven 't plankig halfhemdje, had hij ook wel zalving in z'n gebaren en zeggen, wanneer-ie over 'n gewichtig onderwerp te betogen begon. Hij studeerede in Leiden in de Klassieke letteren, leefde er teruggetrokken met weinig vrienden.
Hij leek 'n asceet, 'n brave, goeïgestudent met uitsluitende belangstelling voor de wetenschap.
| |
| |
Kijkend 't atelier rond, geërgerd door den rommel, maar eindelijk geboeid door 'n naaktstudie, zat-ie korzelig te wachten, z'n parapluie tusschen de beenen als 'n wapen, z'n zwaar stijf-vilten hoedje als geplakt op z'n hoofd.
't Was een ruime werkplaats, rommelig en ordeloos met hier en daar de stille bezonken kleuring van 'n Persisch tapijtje, de doffe glanslichten van koper- en tingerei en 't diepe blauw van oud-Delftsch, 'n paar pullen en borden. Aan de wanden veel studies hingen en schetsen en 'n paar schilderijen in lijst. 'n Groote, zware kast, donker van ouderdom en kunstig van snijwerk, stond aan den wand, die hoekte op de licht-zijde en daartegenover, in den hoek, waar nog de meeste orde heerschte en waar 't ontbijt was klaargezet, stond 'n divan door 'n Oostersche sjaal bedekt. Open geslagen stond er ook 'n piano, dragend 'n vracht van muziekbladen en partituren en eenige stoelen, met verschoten en versleten trijp, herinnerden aan vroegere stijlperioden. Er lagen nog fijn-geciseleerde wapens achteloos op zijden lappen, die door tijd en verwaarloozing aan kleur-rijkdom hadden gewonnen.
Twee ezels bij de hooge en breede vensters droegen kapitale doeken, waren echter van David afgewend, die niet nieuwsgierig genoeg was om er naar te gaan zien en niet kunstzinnig genoeg om zich de moeite te geven van z'n krukje op te staan.
Want hij had voor niet veel belangstelling, voelde weinig voor de schilderkunst. In z'n hersens opgeborgen, rustten 'n paar namen van beroemde schilders, uit krantencritieken onthouden, wier werk hij nooit gezien had, maar die hij, als 't in 'n gesprek te pas kwam, gewichtig te noemen wist met 'n kort resumé van wat ie over ze gelezen had.
Langzaam, bij 't telkens uithalen van z'n horloge, als in stage controleering van de minuten, die verliepen, groeide z'n wrevel. Potdori, wat duurde dat weer 'n eeuwigheid met die Jaap, wat 'n gezanik om nou niet klaar te zijn. Maar dat moest je wel van hem gewoon worden... Nooit hield ie zich aan 'n afspraak, van z'n leven niet.... En hij moest nog ontbijten ook, dat zou dus straks wel 'n gedraaf naar den trein geven. Als 't nog lang duurde ging ie maar alvast.. Zenuwachtig sprong hij van z'n krukje op.
‘Nou, hoe is 't nou, ben je haast klaar of moeten we per sé die trein missen?’ riep hij aan de overloop, z'n stem schreeuwerig van kwaadaardigheid.
‘Me voici’, zei de schilder. Hij was nu zwierig gekleed in 'n grijs flanellen zomerpakje, 'n los dasje op z'n kleurig overhemd en 'n deukige panama op z'n leuken kop, 'n geweldig contrast van jolige wereldschheid tegenover de ingetogen stijfheid van den professor. En dat voelend, begon-ie te plagen:
‘Sjonge-jonge, David, wat zie jij d'r weer allemachtig verleidelijk uit. Verschrikkelijk wuft. Je zal 'n toer hebben om de meisjes van je lijf te houden irrésistible gewoon. Daarvoor heb je zeker je parapluie meegenomen; heel goed hoor, heel verstandig’.
Maar David geen grap kunnende verdragen, snauwde terug:
‘Ieder z'n smaak. Ik zie er niet graag uit als 'n bediende uit 'n confectie-magazijn’.
‘Die slag is jou. Blijf jij maar eerbaar in je kleeding’, spotte de schilder en achter hem omgaande naar z'n ontbijt, legde hij zwaar z'n hand op 't vilten hoedje, dat 't deukte en wrong om 't hoofd van den litterarum humaniorum candidatus.
Die, werkelijk boos nu, patste z'n parapluie tegen Jaaps kuiten, vloekend, met moeite studentikoos: ‘Zeg ben je nou heelemaal bedonderd. Hou jij je lamme pooten thuis en schiet liever op. Over drie minuten moeten we weg’.
‘Kom, kom’ kalmeerde de ander, ‘ik meen 't zoo kwaad immers niet. Je hebt 'n soliede hoed, dat doet me genoegen. En nou moet ik nog 'n stukje eten, anders val ik onder weg van de graat. Maar, als je 'ns wist, wat ik in 'n half uur tijd gepresteerd heb’, praatte hij door, ondertusschen zich
| |
| |
'n broodje smeerend, ‘m'n toilet gemaakt en die koffer gepakt.... daar moet je toch respect voor hebben. Ik wed, dat je moeder jouw koffer gepakt heeft; jij zou 't niet kennen, biecht 'ns eerlijk op’.
‘Dat is ook vrouwe-werk’, antwoordde David kort.
Hij en Jaap waren nooit vrienden geweest, geen karakters die strookten, ze gingen zelden met elkaar. De invitatie van den pastoor aan hen samen - voor de gezelligheid, ze zouen aanspraak aan elkaar hebben in de stille pastorie, hij kon zich niet den heelen dag met z'n logés occupeeren natuurlijk - bracht hen weer bij elkaar.
Och maar hij, David, zou z'n eigen weg wel weten te gaan, zou Jaap wel laten voelen, dat-ie geen doetje was, op wiens kosten hij zich zou kunnen amuseeren. Hij ging echt naar buiten om in de stille landelijke omgeving hard te kunnen werken voor z'n doctoraal, anders waarachtig, had-ie feitelijk voor de uitnoodiging bedankt....
Met een kop thee in de eene hand en 'n broodje in de andere, drentelde Jaap 't atelier rond, etend en pratend.
‘Wat zeg je van m'n laatste oeuvre?’ vroeg hij met 'n vollen mond aan z'n neef. Hij was blijven staan voor 't groote doek bij 't venster.
‘Niet naar gekeken’. En als om 'n verzuim goed te maken, liet de professor zich van z'n krukje glijden, maar met 'n krachtigen draai van z'n gespierden arm, wendde de schilder doek en ezel van hem af en naar den muur.
‘Nou mag je 't niet zien ook’, zei hij gemelijk.
'n Paar minuten later stonden beide op straat.
Onder de puur-blauwe lucht met het zongeschitter, schuin over de hooge dakingen heen op de gevels, met 'n breeden schaduwzoom, donkerend en koelend op 't al nat gespoten plaveisel en als gedaald van den stillen, tonigen huizen-stand-tegen-licht-in der overzij, lag de nieuwe-wijk-straat kalm en rustdag-stemmig in 't vroeg-ochtend geleef.
Er ging nog maar weinig gerucht; 'n enkele bakkerswagen, zwaargeladen aanroefelend en 'n melkkarretje met metaal-geschud der deksels op de kostelijk-blinkende koperen kannen.
Maar in bijna alle huizen bleek 't stadsleven laat en niet te wekken door de stralende zon. Alleen als 'n broodkar of melkwagen voor 'n woning stil hield met 'n doffe roffel van de ijzeren steun-stang wegglijdende op de keien, en de bel luid overging in de stille gang, kierde na 'n poosje de voordeur open en verscheen 'n frisch dienstmeisje op den drempel. En 't leek dan haast vreemd en buiten verwachting dat levende, ontwaakte wezen in dat dommelende huis.
Doch in de stationsstraat was 't al veel drukker. Daar haastte weer het jachtige leven van zaken-menschen, handels-reizigers meest, heerige menschen in gekleede jassen.
Op 't stations-plein stond 'n man van de gemeente met 'n slang op de waterleiding het plaveisel te besproeien, wendend en pletsend het verfrisschende water op den drooggezengden grond. En als hij den straal wegzwaaide uit de schaduwplek, waar hij stond in 't zon-doorgoude opene, verkostbaarde plots 't water tot 'n val van flonkerende edelsteenen, 'n aardsche regenboog van ruischende, opaliseerende droppelen.
De trams snorden aan met waarschuwend belgerinkink en rijtuigen kwamen uit zijstraten gezwenkt, de verleefde paarden zich inspannend voor 'n sukkeligen draf. En de groote, gapende poort van 't breed-rijzende stationsgebouw, waarachter, als iets onheilspellends, fluit-gillen en dof gesteun 't vredige ochtendgerucht beangsten, zoog al meer en meer van 't leven der ontwakende stad naar zich toe.
| |
II.
Heeroom had gezorgd voor 'n rijtuigje aan den trein.
| |
| |
In de schaduw van 'n paar hooge olmen aan den kant van den weg, wachtte het Utrechtsch wagentje. 't Grove, rood-bruine werkpaard, onwennig in het Zondagsche tuig, stond zich met plotse huiveringen der rughuid en goedig kop-geschud te verweren tegen de dikke, zwarte vliegen, die treiterend en onverjaagbaar op 't lichaam vastzogen. Boer Hendriks op den bok, als veilig gedoken onder de overkapping, de eeltige werkknuisten gevouwen tusschen de knieën, zat roerloos te suffen in de zwoelte.
't Was stil en menschen-leeg op den langen, langen weg, die grijs, gebleekt en verpulverd door de hitte van dagen 'n smalle scheidingslijn trok in 't dof-groen der weidevlakte, uitliggend tot in dampige verten. Uit het houten, loodsachtige gebouwtje bij de sluitboomen aan den overweg kwam over 't plankier 'n man gestapt, 'n zongebruinde, rooïge kerel in blauw boezeroen, de zware uniformpet uit de oogen naar achter geschoven, dat 'n kuifje haar uitpluisde van onder de klep.
‘Warmpies!’ riep hij onder 't gaan tot den boer.
Het belsignaal ting-tangde z'n dorren belklank in de wijde stilte en de man met krachtige rukken van armen en bovenlijf haalde over den hefboom. Boer Hendriks kwam stijfjes uit z'n wagentje gedaald.
‘Weinig reizigers vandaag, Kees’, begon hij z'n praatje tot den wisselwachter.
‘Ja, man, 't is stil in de negotie. De menschen blijven thuis met de hitte’, zei die.
‘En 't blijft maar droog’.
‘Puik hooiweertje. Jullie treffen 't maar’.
‘Ja hoor, we hebben geen klagen’.
‘Opschieten moeder’, schreeuwde de spoorman den weg af; hij zwaaide met z'n blauwen arm 'n paar maal als 'n jongen, die tjoekt aan z'n vlieger hoog in de lucht.
Op den weg, schitterend wit in den laaienden zonnebrand, kwam 'n boerin aangewaggeld, klepmandje aan den arm, sjokkend met haar lichaam in 't sukkelig ijlen.
‘Wie zullen we vandaag hebben?’ vroeg de wisselwachter nieuwsgierig aan den boer.
‘Twee neefies van de pestoor’.
De ander trok de mondhoeken wat naar omlaag, zoodat z'n gezicht 'n uitdrukking van grappigen ernst kreeg. ‘Zoo, dat is nog al wat’, zei hij.
In de verte ontlook 'n dof gerucht, groeide tot 'n zwak gerommel laag over de ademlooze stilte der streek. En als razend snelde de trein aan, getild boven de lage weien door den spoordijk; of hij van inspanning steunde, hijgde hij nader, donderde voorbij, z'n snelheid vertragend, stond stil met 'n pijnlijk geknars in al z'n geledingen. 'n Paar conducteurs begonnen terstond hun geloop langs de portieren, afroepend den naam van 't dorp. Maar er was 'n haast of zij zich schaamden over 't oponthoud bij de onoogelijke kleine halte. - De candidaat in de ouwe talen steeg 't eerste uit, voorzichtig van de treeplanken dalend, met de rechter zich stevig houdend aan de koperen steunstang, met de linker z'n parapluie omklemmend, voor zich uit. En achter hem was 'n luid gegichel, terwijl Jaap met grapjes beende langs de knieën der inzittenden en vlug en lenig op 't plankier wipte, z'n schilderkist aan den riem over z'n schouder zwaaiend. Even keerde hij zich nog om, zich rekkend op de teenen.
‘Nou Anne-Marie’, praatte hij de volle coupé in tot 'n dikke jodin, ‘dat blijft afgesproken’. ‘Op de Leidsche kermis zien we elkaar weer’. Boer Hendriks kwam op hen toegestapt met 'n zwaren geluidloozen lach, die z'n groote, geele tanden ontblootte. Verlegenachtig, de hand tot reiken gestrekt, vroeg hij:
‘U bent zeker de neven van meneer pestoor?’
En slapjes als voorzichtig omvatte de grove werkknuist de zachte heerige vingers der jonge mannen.
Even later reden ze gedrieën den weg op naar 't dorp. De schilder was naast den boer op den bok gekropen; de candidaat, achterin 't wagentje, dat muf en broeiig
| |
| |
warm was, als 'n weinig gelucht, door-zond vertrek-hokje, zat met de parapluie tusschen de knieën te kijken door 't open portierraampje, waarlangs het landschap in 'n volging van omlijste gezichten voorbij gleed.
Vóór hem ging 't gepraat der twee. Jaap zat gezellig-joviaal met den boer te kouten over 't hooi en 't vee, alsof 't hem wonder interesseerde. Maar dat prikkelde David.
Die Jaap was nou potdorie direct met iedereen maatje egaal.
Hoe had-ie zich in den trein niet aangesteld met die opvallende, dikke Jodin? De heele coupé vol vacantie-reizigers had er om zitten smoezen en grinniken, totdat-ie 't eindelijk met 'n kantoorheertje aan den stok gekregen had. Zulke dingen heb je natuurlijk te wachten.... wat had je ook aan die grappen? Jaap encanailleerde zich met iedereen, was familiaar met Jan-Rap en z'n-maat. Wat-ie nou weer met dien boer zat te leuteren.... hij meende er natuurlijk niets van.
Achteloos, meer met zich zelf bezig, luisterde hij naar 't gepraat, naar de zware, kleurlooze bromstem van Hendriks, zeurderig de zinnen vol vreemd-gesproken woorden opdreunend en de heldere jolige stem van den schilder. Totdat z'n naam genoemd werd.
‘Ja, ja’, zei Jaap, ‘die meneer Vreelingh is niet de eerste de beste. Hij is 'n geleerde, weet je. Hij spreekt z'n Grieksch en z'n Latijn beter dan meneer de pastoor’.
‘Zoo?’ zei de boer met 'n langen uithaal en draaide zich wat schuin naar David. ‘Dat geloof ik toch niet’.
‘Wat geloof je niet?’
‘Dat-ie beter Latijns ken dan de pestoor’.
‘Niet? Nou dan mot je d'r 'ns op letten. De pastoor is d'r 'n kindje bij’.
‘Ik wist wel’, zei Hendriks nu, half overtuigd, ‘dat meneer geleerd was, dat hèt de pestoor me zelf wel verteld’.
‘Uwes leert immers in Leie?’ vroeg hij den litterator.
Die met 'n drogen lach, 'n grapje probeerend zei: ‘Ja, voor professor’.
Boven 't hooge geboomte, 'n zware groene wal gelijk, in de verte den weg overstaande, spitste 'n slanke toren-top, metalig schitterend in 't zon-gestraal, en terzij van den weg, over de breede vaart, almeer boerderijen lagen, groote huizingen onder zware boomen als in veilige omhuiving van de wijd-en-zijd strekkende, on-onderbroken vlakte, waar traag stappend de kostelijke koebeesten doolden of als beelden, roerloos wel, rustig te herkauwen lagen. Witte ophaalbruggetjes, hel in 't licht, de wip neer, staakten hun rank houten samenstel boven den oever als 'n zwakke onderbouw zich herhalend in 't beweginglooze, water, donker als gepolijst blauw staal, tusschen de breede vlakken teer-groen eendekroos.
Maar bij de langzame, stage nadering werd meer van 't eigenlijke dorp zichtbaar, lage huisjes, met riet bedekt en aangedrukt tegen het geboomte met de als 'n poort wijde opening onder het blaren-verwulfsel, die de blanke weg, schaduw overslagen als met violet-marmer bevloerde.
Dra waren ze nu tusschen de boomenzuilen, stoere, oude stammen van zware kastanjes, sloeg de schaduw van 'n vochte luwte en schitterloos licht over hen heen.
En achter de korte allee blikkerde in 't zonnig opene de dorpsstraat tusschen den lagen opstand der propere huisjes in 'n lange strekking aan weerszij tot waar ze bij 'n bocht, elkaar genaderd, de pleinachtige straat als toespitste.
Halverweg de laan, links, was de kerk en de pastorie met voor beide 'n pleintje en door 'n ijzeren hek van den weg gescheiden. 't Was een oud huis, achternaast de kerk gebouwd als bescheiden teruggetrokken, klein naast 't hooge godshuis en kloosterlijk stijf met de strakke witte ringgordijnen neer tot op de blauwe horren.
Toen 't koetsje 't hek binnen reed, langzaam achter den bedaarden stap van 't paard, knerpend 't kiezel onder de vermalende wielen, werd de deur geopend en met nijdig geblaf kwam er 'n glanzend-bruine colly 't bor- | |
| |
desje afgerend, sprong dartel om 't wagentje heen. Op den drempel verscheen de lange, slanke toga-gestalte des pastoors.
De schilder was al uit 't wagentje gesprongen, liep met vluggen, lenigen stap den pastoor te gemoet, terwijl de litterator, voorzichtig uitsteeg met angstige blikken naar den keffer, die z'n beenen bedreigde.
‘Koest beest, koest,’ snauwde hij den hond toe, z'n parapluie stevig vastnemend om het al te vrijpostige dier desnoods daarmede op 'n afstand te houden. Totdat de geestelijke, die lachend 't bangelijk gedoe van David had aangezien, al maar roepend: hij doet niks, hij doet heusch geen kwaad, den wildebras terugriep en 'n ouwe dienstbode, die in de deuropening stond, haar wijsvinger haakte achter den leeren halsband met 'n bestraffend: ‘Wil je wel eens gauw stil zijn, deugniet, dat je daar ben, stoute Juno’.
Toen vrijer, maar ontevreden over z'n figuur, zich voelend gelijk 'n kleine jongen, die door de dienstmeid beschermd wordt, stapte de geleerde 't bordes op.
Ze zaten nu met hun drieën in de ruime tuin-achterkamer, de pastoor en de twee neven.
De pastoor, laag onder-uit gezakt zittend in den wijden leunstoel, de beenen over elkaar onder den ruimen toog-rok, z'n fijnen tanigen kop in 't zonlooze schaduw-licht - grijzend z'n stug, vlokkend haar om 't bleeke geschemer der tonsuur, de fijne smalle neus kloek ontspringend de jukboogen, die als on-ontwikkeld, flauw zich teekenden door 't ivoor-blanke gezichtsvel en dun de lippen, vastberaden geknepen - praatte met zachte klankvolle stem vriendelijke woorden van welwillend gastheer, die gemeenzaam schertst om z'n gasten op hun gemak te zetten. Maar z'n donkere oogen-gekijk ging voortdurend als onderzoekend over de gelaten der beide jonge mannen.
De schilder, al prettig thuis, rookend 'n goed sigaartje van heeroom, zat smakelijk te vertellen en belangstellend te vragen naar de dorps-toestanden en hij had zich zelfs al verstout te informeeren of er mooie meisjes op 't dorp waren, guitig grappend, dat de pastoor 't wel goed op moest nemen en mee schertste: ‘Ja wel, die waren er genoeg. En hij had ook nog 'n rijke erfdochter in z'n parochie, die wel op 'n ton of vier geschat werd’.
‘Die neem ik ongezien’, riep Jaap enthousiast.
Maar de pastoor, ernstig, zei, dat 't meisje ongelukkig was, 'n bultje. En toen spraken ze 'n poosje over 't geld, dat geen geluk aanbrengt.
De litterator zat er als nog niet op zijn gemak bij, loom van de daghitte, met een doezigen druk in z'n hoofd.
Hij zei zoo maar af-en-toe 'ns wat, uit beleefdheid meer en toen de oom belangstellend naar z'n studie vroeg, wou-d-ie zoo waar 'n critische beschouwing gaan houden over 't kerk-latijn, waar de geestelijke niet op inging. Toen geërgerd over de banale, schertsende conversatie, werd-ie al stiller, z'n klam, zweeterig gezicht bevrijvend met z'n zakdoek.
Onder hen, wat lager dan de kamer, die 'n terras-achtigen voorbouw had met er over 'n luifel van gestreept linnen, koelschaduwend, gespannen, lag de tuin. Door de wijd-geopende glazen deuren zweefde de zachte geuring van bloeiende rozenstruiken, die hun roode en witte pracht hoog hieven boven de zwarte, vettige aarde en wat verder tegen 't donker gelommerte, gloeide zonbeschenen 'n groot ovaal perk vol klaprozen, 'n vlammende kleurenschatering, fel-vurig in de gras-rand die er was als 'n schuttend boord. Smalle, wel-onderhouden kiezelpaadjes kronkel-sneden met zwaaiende bochten hun violet-grijs weggetje door de sappige groening der perken, eilandjes gelijk, dragend boven de onbewogen, peersige effenheid der paden hun bloemenschat uit. Bevattend die heerlijkheid, 'n feesthal van levend groen stond rondom 't hooge hout en de bloeiende heesters; uit 't tuinmidden pijlerde hier en daar 'n stoere beuk omhoog, meedragend 't ijle loverdak, waarin wel 'n vogel 'n hoogen
| |
| |
triller floot en weg-vlerkte met ruischenden wiekslag.
‘'n Mooie tuin’, zei de schilder.
‘Ja, 'n heele mooie tuin’, herhaalde de candidatus.
Allengs waren de gesprekken gaan kwijnen. Alle drie zaten ze lui-leunend in hun gemakkelijke stoelen, de armen in slappe rust langs 't lijf, de beenen nonchalant uitgestrekt. De verloomende hitte kwam onweerstaanbaar hun energie drukken en de neven voelden nu ook de afmatting van de reis in de bedompte coupé en 'n licht-kwellende slaperigheid kwam hun oogleden bezwaren.
‘We moesten eigenlijk den tuin 'ns doorloopen, stelde de pastoor voor, je wordt hoe langer hoe luier van dat zitten’.
‘Wel ja’, zei Jaap.
Maar ze bleven hangen in hun stoelen, terwijl de pastoor te vertellen begon van z'n moestuin en z'n bakken. Meloenen had-ie prachtig van 't jaar en vol-op en druiven, 't was 'n lieve lust, maar peeren en appelen maar schraaltjes. Van bergamotjes, die hij 't vorige jaar veel had gehad, waren er nou maar enkele. Jammer genoeg, 'n fijn peertje anders.
De neven luisterden, met slecht begrijpende belangstelling van stedelingen.
In de keuken, naast de tuinkamer, rammelden de pannen, ging de pomp-zwengel met knars-piepen en stooten op-en-neer. Even later kwam de ouwe Da 't trapje afgedaald, dat uit de keuken naar den tuin voerde. Ze had 'n mandje onder den arm en ging met 'n sukkelloopje van haar stramme beenen de tuinkamer voorbij, waggelig 't ouwe hoofd voor-over, de kin in den korten hals gedrukt.
‘Ga je voor ons zorgen, jongejuffrouw?’ grappigde de geestelijke en de meid wendde even 't hoofd. 'n Knorrige trek sneed diepe voren van neus naar mondhoeken. Die drukte, die drukte.... je moest ook altijd maar klaar staan.. nou die twee jonge snoeshanen weer.... 't een was niet over of 't ander stond alweer voor de deur.
‘'k Zal nog wat boontjes motte bijplukken’, verklaarde haar pruttelstem.
En de geestelijke: ‘Wel ja, wel ja, zorg, dat de heeren genoeg hebben. Je mag er wel om denken: ze zijn verwend thuis. Zet je beste beentje maar gerust voor, Da’.
‘Merk je wel’, zei hij tot z'n neven, toen de keuken-meid in den moestuin uit 't gezicht was, ‘ze heeft 'n lip....? Je moet met die veteranen om weten te springen. Als je ze straks 'n pluimpje geeft over d'r kookkunst, heb je d'r hart gestolen’.
Toen, alsof 't bedrijvig gedoe van de oude gedienstige hem 'n beschamend voorbeeld gegeven had, stond hij plotseling op en zei: ‘Kom laten we nou de tuin maar 'ns ingaan, hè?’
Z'n lange, stevige figuur in de glimmende groenig-zwarte toog, die floeper-flapperde om z'n gaande beenen, wandelde vooruit door de smalle paadjes, stond stil bij de bedden, telkens als-ie met kleine ijdelheid wat te zeggen had van z'n bloemen en planten. Had je ooit van je leven zulke geraniums gezien en hoe deed z'n clematis het? Hij praatte dan als doceerend, noemde namen en bizonderheden - jullie stadsmenschen noemen alles boterblommen niet? Vaak ook hurkte hij neer, 'n bloem vattend onder de kroon 'n zachte, als liefkoozend en bewonderende aanraking. 't Was wel duidelijk: de tuin was z'n liefde en z'n trots en hij stapte er rond als 'n vaderlijk vorst.
De neven stonden er wat stijfjes bij; de litterator met telkens dezelfde uitroepen van geveinsde belangstelling, de schilder voornamelijk genietende de gloeiende kleur-symfonieën.
Zoo waren ze gekomen bij den moestuin en de kippen, die liepen op 'n grasveldje afgeschoten met netwerk van ijzergaas. Orpingtons waren 't, groote kippen, hoog op de pooten met 'n bevedering van schitterend okerbruin. En merkend de nadering van den geestelijke, kwamen ze luid-kakelend in joligen ren aangewaggeld, elkaar verdringend, gulzigend naar voedsel.
| |
| |
De pastoor schepte wat gerst uit 'n nabij staanden bak, stapte toen kranig, 'n temmer gelijk, in de ruime kooi tusschen 't lawaaiig gevogelte en met langzame zwaaien strooide z'n blanke hand tusschen de snel-pikkende hoenders.
Maar de schilder was, als plots tot klare bezinning, geweldig getroffen. Wat 'n schilderij, wat 'n schilderij! 'n Weelde van kleur. Hij deed 'n paar stappen achteruit, kneep de oogen half-dicht.
‘Allemachtig, wat is dat mooi; kijk 'ns wat dat mooi is!’
In extase had-ie z'n neef bij den arm gegrepen.
‘Wat’? vroeg die nuchter.
‘Nou 't heele geval’.
‘Ja 't zijn mooie kippen’, vond David.
'n Jubel van zonlicht schalde tusschen het als 'n loofdak gestrekte bladeren-verwelf, sloeg schitterende licht-plekken in 't donkere, beschaduwde gras, trok goud-lijnen om de teere stammen; of er stof-goud gepoeierd was op z'n schouders, glansde verkostbaard en ontzwart het sobere kleed van den priester, dat strak z'n gestalte omhing. De kop in toon, blankte tegen den blauw-groenen achtergrond en z'n strooiende hand, die zon ving bij elken uitzwaai, leek dan verheerlijkt goud-korrels te zaaien op 'n tooverakker. En om hem in plompe bewegelijkheid schitter-kleurig, bruin-goudig allen, met felroode sieringen aan de koppen, 't hoendervolkje, laag krioelend om z'n majesteitelijke hoogheid.
Dat te schilderen werd 'n onstuimige wensch van den jongen man en nu hij de loome inertie had afgeschud, ontdekte hij overal nieuwe studie-gegevens: in den moestuin met z'n zachte groenen en gelen, waarboven als houtwerk van 'n klein, onttakeld tentenkamp de saam-gevoegde takken voor de peulvruchten staakten en 'n schuurtje, verzakt van bouwvalligheid aan den slootkant, waarover geknotte wilgen zwaarmoedig te treuren stonden.
Ja de schoonheid was hier voor 't grijpen om zoo te zeggen. Hij hoefde z'n schildergerei maar in den tuin te zetten en 't was 'n openlucht-atelier met sujetten te kust en te keur!
En 't zou aan hèm niet liggen, hij zou van de gelegenheid profiteeren.
Enthousiast kwam hij met plannen bij z'n oom, die zou wel voor modellen kunnen zorgen: 'n vrouwtje of 'n meisje wou-d-ie schilderen in den moestuin en 'n ouwen man tusschen de kippen.... D'r waren toch allicht menschen in 't dorp, die voor 'n klein weekgeldje zouden willen poseeren niet? Als de pastoor maar adressen wou geven, hij zou d'r wel op-uitgaan van avond nog.... David had 'n rustig hoekje ontdekt, waar hij uit z'n dierbare klassieken van oude wijsheid en schoonheid kon genieten, 'n dicht begroeid prieeltje achter in den tuin, waar je 't uitzicht had over 't vrije veld.
De pastoor, tevreden over de plannen van z'n gasten, blij, dat ze zich zelf te amuseeren wisten, vond alles goed. Maar modellen, ja jongen, dat zou nog zoo makkelijk niet gaan.... In dezen tijd, alle hens was aan 't werk, en of ze er aan zouden willen om te poseeren.... vrouw Van Veur misschien? Hij moest 't maar 'ns bij haar probeeren. Voor geld en goeie woorden dee je veel....
En terugwandelend tusschen z'n neven sprak hij over 't leven op 't dorp. Je moest je eigen weten bezig te houden. D'r waren nou eenmaal geen schouwburgen en geen tingeltangels en geen cafés. Je moest je genoegens in huis zoeken en in de natuur en je werd er niet minder door, waarachtig niet.
Je zieleleven verdiepte zich, of je gemoed ontvankelijker werd voor mooie zachte gewaarwordingen, of je tot 'n beter besef kwam van de kleinere weldaden van God, scheen 't wel. En als je eenmaal gekomen was onder de bekoring van dat eenvoudige leven, kon je in de stad niet meer aarden, voelde je jezelf niet meer opgewassen tegen 't drukke, gecompliceerde leven daar met al z'n ontaardingen. En wat je op 'n dorp miste aan comfort - maar och dat gemis
| |
| |
was eigenlijk zoo denkbeeldig - kreeg je dubbel en dwars vergoed door vrijheid en rust.
Met 'n vaderlijke, zacht-overredende stem liep de geestelijke te beweren, de handen op den rug in-een, 't hoofd naar den grond gewend. Kalm en zonder pathos maar met makkelijk te begrijpen opzet, praatte hij door over de gevaren van 't groote stadsleven met de velerlei verleiding voor jongelui en den steun, die de godsdienst gaf in dien strijd....
Uit den licht- en weeldevollen tuin kwamen ze terug in de tot nuchterheid versoberdgemeubelde woonkamer met de grauw-bruine behangsel-velden en de plompe, mahoniemeubelen, 't zwarte stoelentrijp groen verschoten, de kleur der gordijnen verworden tot 'n gore vaalheid.
Martha, de tweede meid, was er bezig de tafel te dekken, 't onvriendelijke vertrek vullend met haar bewegelijke, huismoederlijkbedrijvige doening. De drie groote mannen stonden er, onhandig in den weg, om heen.
‘We gaan nog maar zoolang naar buiten Martha’, zei goedig de geestelijke, ‘en breng ons maar 't een en ander. Wat willen jullie? Limonade of sherry met spuitwater? De buffetten zijn wel voorzien’. In de schaduw van 'n ouden beuk doken ze neer, prettig in rieten tuinstoelen. Maar toen de oom hen een oogenblik alleen liet, moest Jaap toch even zeggen:
‘Ik geloof, m'n waarde, dat we daar juist 'n keurig sermoentje te slikken hebben gekregen’.
‘Och’, deed David onverschillig, ‘wie den schoen past, trekke 'm aan’.
‘Heel juist; en....?’
‘Ik wil maar zeggen, dat ik er me niets van aan te trekken heb’.
‘Nee’, zei Jaap scherp, ‘jij behoort meer tot de menschen, die voor aan in den tempel staan en op hun borst kloppen en zeggen: Heere, Heere ik dank U.... en de rest’.
| |
III.
Jaap had zich des anderen daags vroeg laten wekken. Hij wilde 'ns laten zien, dat stedelingen ook wel vroeg hun bed uit kunnen, had-ie tegen Martha gesnoefd, ze mocht 'm gerust om zes uur kloppen. Hij was nou eenmaal op 'n dorp, hij zou de dorpsche gewoonten naleven ook. Jawel, lachte Martha, ze geloofde 'm best, in den eersten ijver ging alles goed, maar later.... En nadat ze gezamenlijk hun avondgebed gebeden hadden in de duistere kerk - de pastoor voorbiddend met z'n kalme stem en als 'n verward, brommerig gerucht na hem, 't luid gebed-prevelen der neven en van de twee meiden - en ze beiden, Jaap en David, 'n koperen blaker hadden gekregen met 'n nieuwe kaars, waren ze, nog grapjes makend, de trap opgeklommen en gegaan in hun ruime koele kamer.
't Was 'n heerlijke avond geweest, overweldigend van sereene rust. Ze hadden maar wat stil met weinig gepraat gezeten in den geheimzinnigen omstand van den tuin op 'n plek, waarover de hemel zich zoo majesteitelijk welfde met het rijk geflonker der sterren, als diamant-gruis gestrooid op blauw fluweel. En achter hen, nacht-zwart, als versteend tot één massief gevaarte met pijlloos-diepe spelonken en duistere grotten, donkerde 't hooge hout met de één geworden heesters.
En in 't zachte bed, in de ongewende geuren van de kamer, was spoedig de slaap over Jaap gekomen, had-ie nog even 't gerinkel van de koperen ketting gehoord, toen de gang-lamp naar beneden gehaald en uitgeblazen werd, en 't kraken van de trap.. Toen had-ie zich weg voelen drijven geleidelijk, heerlijk in 'n duisteren stroom.
Dien ochtend, gewekt door 'n hard geklop en de brom-stem van de oude Da, lag Jaap wat na te soezen met zware bekoringen in z'n slaperig hoofd om nog wat te blijven genieten van z'n bed.
Dat vroeg-opstaan leek 's avonds altijd makkelijker dan 's ochtends; maar hij moest er uit, moèst tegenover de huisgenooten. En dan, hij wou nog voor de acht-uur-mis op
| |
| |
'n model uit gaan. Den vorigen dag was er niet meer van gekomen, de heilige ijver van den middag tot 'n kalm werkplan verflauwd in den avond. Na tafel hadden ze hun koffer uitgepakt, hun fietsen geborgen en waren ze rustig in den tuin gaan zitten in 't prieel, de litterator met de Ilias, de schilder met ‘l'Oeuvre’... en beiden waren ingedut over de klassieke en de moderne schoonheid. De tragische helden, Hector en Claude, hadden de dommelige loomheid niet van hun oogleden kunnen weren. Totdat Martha hen was komen roepen voor de thee....
Met de handen onder 't hoofd lag Jaap 't kalm gebeuren van den eerste retraitedag te overdenken. Nee, hij had er geen spijt van hier gekomen te zijn. 't Leven had hier wel charme en heeroom was joviaal en hartelijk.
Hij hoorde de meid de gang overgaan en tikken aan de kamerdeur naast-aan. De dikke slaapstem van den pastoor antwoordde met 'n kort gegrom, onverstaanbaar; toen kraakte de trap onder 't gewicht van 't oude, wel-doorvoede vrouwe-lijf, daarna was 't weer nachtstil in het groote huis.
Maar buiten was 't leven al in de volle ontwaking; de kippen hadden 't druk, tjokten en kakelden en de vogels hadden melodieuse verhalen. In de kamer naast de zijne geruchtten nu ook dompe stappen van ongeschoeide voeten op vloerkleed en plensen van water in 'n kom. De pastoor was op. En 'n oogenblik later plompten, hard-neergezet, schoenen voor Jaap's deur en riep de heldere stem van Martha: ‘Hier zijn uw laarzen, meneer’.
Alsof dit hem 'n overwinning hielp behalen op z'n zwakheid, was de schilder nu met 'n wip uit bed. Hij wierp de balcondeuren open en tuurde naar buiten in den rijpenden dag.
Onder hem lag de tuin in vol-krachtige rust en als herboren frischheid. Er waren stille glanzingen in de pure lucht en flonkerend op de van dauw verkwikte gewassen. Laag gespreid, 'n schuttende overhuiving gelijk tegen het al stoutere zon-gestraal onder de kobalte luchtwelving sluierde 'n ijle, licht-doorweven damp z'n parel-grijze waas over tuin en wei. De morgenluwte, door 'n adem zwak koeltje gestuwd, zweefde aan hem voorbij, z'n slaap-warm hoofd als met zachte, fluweel-koude vingers omstreelend. En zuivere geuren dreven om de bloemperken, stegen omhoog als gaven aan den wordenden dag.
De jonge man stond 'n wijle licht ontroerd, stil-bewogen in de harmonische heilige rust van den ochtend, die hij innerlijk beleefde in 'n reine, bijna kinderlijke devote stemming.
Ja, dit was anders, oneindig rijker en heerlijker dan z'n dagelijksch ontwaken in 't muffe kamer-hokje achter z'n atelier, dikwijls laat in den morgen als 'n deel van den nacht rumoerig was doorgefuifd met een troepje vrienden. Hoe lam-geslagen, met 'n zwaren kop en bonzingen in z'n hersens kon hij zich dan voelen na zoo'n sjouw-nacht van veel drinken en gezwijn in obscure nachtkroegen. En met berouw altijd en stellige voornemens, dat dit de allerlaatste maal geweest zou zijn.... Leed z'n werk niet onder dat wilde geleef? Al meer en meer ging er die eenheid van factuur aan ontbreken, dat doorwerkte, alleen te bereiken bij liefdevolle overgave en zorgvolle werk-aandacht. In z'n atelier stapelden zich maar op rake schetsen en vlotte aanzetten, maar verder kwam hij niet. Telkens kwamen ernstige kunstbroeders met verwijten: ‘Maak nou toch 'ns wat af, God-dorie....’ Nee 't liep spaak met 'm op die manier, 't ging verkeerd. Och, hij was dat leven al zoo lang beu, had er allang geen aardigheid meer aan, maar hoe ging 't? 'n Paar weken van ingespannen arbeid, 's avonds thuis lezend of bij de enkele families, die hij bezocht, musiceerende, maar meest thuis toch, totdat de avond-eenzaamheid van z'n atelier hem benauwde, hem de straat opdreef.... Bij de families kon je toch niet telkens en telkens weer komen.... En gefascineerd door 't ge- | |
| |
schitter van lokkende, gezelligheid-belovende cafés, die van hun stralend innerlijk blankgouden gloed plensten in de duistere nachtstraten, zocht hij z'n club weer op, waar z'n verschijnen met groot gejuich begroet werd. Men kende dat nu al van hem: hij had z'n moreelen kater glansrijk overwonnen, hij was weer genezen en die overwinning moest gevierd worden.... O, hij kende z'n zwakheid en z'n noodlot. 't Beste zou eigenlijk zijn, als-ie buiten ging wonen ergens op 'n heidorp, vergeten als 'n kluizenaar, alleen levend voor z'n werk. Was de geest niet 't vruchtbaarst in de eenzaamheid?
Hij moest toch even glimlachen om z'n overdenking. De eerste dag van de retraite had wel vrucht gedragen, hij was wel spoedig bekeerd. Ja de bekeering was niet moeilijk, maar de volharding....
Toen hij beneden kwam, ontmoette hij in de gang Martha, die hem 'n complimentje maakte over z'n vroeg-opstaan.
Ze was 'n Texelsche en sprak 't aardige accent van dat eiland; 'n ranke, stevige meid met om haar achterhoofd, kostbaar 't gouden oorijzer, waarover van fijn als broos kantwerk, de kap strakte, die haar regelmatig, blank gezichtje 'n sobere, statige voornaamheid gaf.
Ze deed 't lichte huiswerk en zorgde voor de sacristie, 'n vrouw van educatie naast de dom-slovende Da.
Ziende, dat Jaap uit zou gaan, kwam ze aandragen met 'n glas melk en 'n paar gesmeerde beschuiten.
Er werd laat ontbeten, na de mis eerst, vertelde ze, maar 't was heel verkeerd om zoo nuchter de deur uit te gaan.
Die kleine zorg was voor den jongen man van 'n groote bekoorlijkheid, weinig verwend als-t-ie was in z'n eenzaam leven-op-kamers, waar alles geld kostte.
Vriendelijk, haar gemoedelijk op den schouder kloppend, zeide-d-ie z'n dankbaarheid en doorpratend, dat dàt wel de grootste ontbering was voor 'n jongen alleen-wonenden man, die lieve vrouwelijke zorg te moeten missen, welke je met 'n innige teederheid omgaf en door niets, niets te vervangen was.
Martha begreep. Meneer moest ook maar gauw trouwen; 't is immers niet goed, dat de mensch alleen zij.
‘'n Kunstenaar moet niet trouwen, meisje’.
‘Kom, kom’, lachte ze, ‘als de ware zich maar op-doet’.
‘Waarachtig ik meen 't’, zei Jaap, met 'n glimlach, ‘'n artist moet leven voor z'n werk. Trouwt-ie, dan verwaarloost-ie òf z'n vrouw òf z'n werk’.
‘'t Zal wel zoo'n vaart niet loopen’, spotte Martha en schudde 't goud-gehelmde kopje. ‘We spreken elkaar nog wel nader,’ schalkte ze, terwijl ze hem uitliet.
Jaap gevoelde 'n groote blijheid in zich, zooals hij zich uit z'n jongensjaren herinnerde van vacantie-dagen, 'n onbezorgde genoegelijkheid. Hij stapte voort met z'n krachtigen, lenigen stap, diep ademend in de zuivere, frissche lucht.
De wereld lag zoo stil en grootsch in wijde verten om hem open onder de hoog-hooge hemel-koepeling en stralend van nog ingehouden jubel, die losbreken zou als 't feest van den rijpen zomer-dag hevig-uitbundig, vurig-schitterend over de aarde zou staan, alles verheerlijkend met z'n licht en glanzen.
Daar, opeens, begon de kerkklok den Angelus te luiden, sprenkelend z'n klanken in 't wijde rondom, drie maal z'n drie galmende kleppingen herhalend met vrome, metale stem. En toen de laatste galm verstorven was, sloot de stilte weer gaaf over dorp en wei, maar leek verinnigd als in contemplatie.
Den schilder had dit 'n reine, tot godsvrucht-stemmende emotie gegeven en hij trachtte zich de groetenis uit z'n kinderjaren te herinneren, maar hij bracht 't niet verder dan de eerste strofe en toen ging-ie denken aan Martha als aan 'n lieve, toegewijde vrouw.
Van Veur woonde in 't andere eind van
| |
| |
't dorp. 't Was er armoe troef, had de pastoor verteld. De man paste niet te best op, liever lui dan moe. God bidden om werk en Onze-lieve-Heer danken als-t-ie 't niet kreeg. 'n Ruwe vent maar och, met 'n goed fond wel, als-t-ie den borrel maar laten wou. Met visschen en stroopen scharrelde hij zoo wat z'n kostje op. En de vrouw.... ja, hij kon er niet veel van zeggen; 't stelletje was aan elkaar gewaagd. Jaap moest zelf maar 'ns gaan kijken. Allicht zou ze wel 'n paar kwartjes met poseeren willen verdienen. 't Geld viel er meest op 'n gloeiende plaat..
Er gingen nog maar weinig menschen in de dorpstraat; ze liepen er rustig en zonder haast, voor alle dingen ruim hun tijd nemend. Als 'n ouden bekende groetten ze den jongen man met 'n vriendelijk ‘morrege’ en hij terug, maar waar er soms twee te praten stonden, ging na z'n passeeren 't gesprek over in nieuwsgierig gesmoes: ‘O, zoo, was-t-ie bij de pastoor gelogeerd, zoo-zoo. Nou....’
En dan volgden beschouwingen.
In 'n armoedig zijstraatje, slecht geplaveid met verweerde huisjes aan weerszij, vond Jaap gemakkelijk 't huisje waar Van Veur woonde, 'n bouwvallig krotje, laag en verzakt hangend tusschen de andere woninkjes, die het leken te ondersteunen als sterkeren 'n uitgeputte.
Hij klopte. De bovendeur werd geopend en 'n stevig wijf, haveloos in de kleeren, zuigeling op den arm, keek 'm wantrouwig aan.
‘Ben ik hier bij Van Veur’, vroeg Jaap vriendelijk.
Ze knikte van ja, de mond half-open van verbazing en verwachting; bleef 'm sluw aankijken.
‘Nou kijk's, vrouw Van Veur’, begon Jaap, zoo gemoedelijk mogelijk, voelend de moeilijkheid om haar in enkele woorden uit te leggen, wat-ie eigenlijk precies van haar wou, ‘de pastoor heeft me naar je toe gestuurd en ik kwam 'ns vragen of je misschien 'n paar kwartjes zou willen verdienen’.
't Wantrouwen bleef in de donkere oogen van de vrouw, die 'm van top tot teen opnamen.
‘'t Ligt er an’, zei ze stug.
De jonge man raakte 'n beetje uit 't veld door de onverwachte stuurschheid van de vrouw, maar hij bleef vriendelijk, bang haar anders af te schrikken.
‘Kom dan om negen uur aan de pastorie, als je wil’.
‘Wat te doen?’ wou ze brutaal-onverschillig weten.
‘Ik wil je uitschilderen, jou en je kind’.
't Stroeve gezicht plooide zich plots in 'n schellen lach.
‘Me uitschilderen!’ Ze lachte aldoor, schok-schouderend, met luiden gieren van lol. 't Wichtje op d'r arm schudde op en neer, schurend tegen haar vuile jak.
Jaap verloor z'n geduld. D'r was met dat mensch niks aan te vangen.
‘Nou wat bliksem’, kregelde hij, ‘mot je daar nou zoo idioot om staan lachen?’
Uit de nabije huisjes waren wat kinderen gekomen en 'n vrouwehoofd gluurde nieuwsgierig voor 'n venstertje aan de overzij van 't armelijke straatje. De kinderen stonden in 'n kringetje om hem heen, havelooze kleinen met ongewasschen of alweer vuile, snoetjes en ongekamde haren, die oppiekten in geel-vlassige, kleffe bundeltjes.
De jonge man wendde zich geergerd 'n weinig af. Kon dat mensch 'm niet fatsoenlijk te woord staan? Nooit van z'n leven had-ie zoo iets onbeschaafds en stoms ontmoet. Als ze niet zoo eeuwig mooi was geweest met d'r donkeren, hoekigen kop en dat bruinviolette jak, - 'n wonder-rijpe kleur - en dat aardige vlaskopje in z'n smoezelig hemdje tegen haar aangevleid - verrukkelijk mooi was zoo'n moeder en kind - had ze voor zijn part naar de weerlicht kunnen loopen.
Toen begon hij z'n boosheid te luchten tegen de kinderen, die als in bewondering hem stonden aan te gapen, zwijgend en ernstig. ‘Wel engeltjes, wat motten jullie?’ vroeg hij smalend. ‘Ga naar je moeder en vraag om 'n boterham, gauw’.
| |
| |
Of ze 'm niet begrepen, als had-ie in vreemde taal gesproken, bleven ze maar staan, al maar toekijkend.
In enkele deuren stonden nu ook vrouwen in uitkijk, bijna allen zwanger of met 'n zuigeling op den arm.
‘Kom’, begon Jaap weer, stroef nu tegen vrouw Van Veur, ‘als je wat bekomen bent van je lachen, zullen we verder praten’. En hij legde haar nog 'ns kalm uit, wat-ie eigenlijk van haar verlangde. Zwaar werk was 't allerminst en hij zou haar goed betalen.
Nou ze wou 't dan wel doen, zei ze tenslotte overwonnen, als d'r man 't goed vond tenminste, maar dat zou wel.
‘Om negen uur dan en niet later’, waarschuwde hij nog.
Ja, hij kon d'r op rekenen.
'n Jonge, afgesloofde moeder was genaderd, nieuwsgieriger, brutaler dan de anderen.
Vrouw Van Veur schoot weer in haar lach. ‘Bet, ik kom op 'n plaatje. Die m'heer wil me op 'n plaatje hebben’, vertelde ze gillerig.
En nu familiaar met Jaap: ‘Mot je haar niet 'ns uitportretteeren?’
‘Ken je denken’, zei Bet, ‘'n mooi gezicht voor 'n kapotte ruit’.
Maar de schilder, beducht voor 'n algemeen gesprek, haastte zich mopperend weg.
Allemachtig wat 'n fijn zooitje was dat bij elkaar. De pastoor had 'm wel 'n lief adres opgegeven. Nou stonden de wijven natuurlijk achter z'n rug over 'm te smoezen. Hoorde hij daar niet, dat ze hem nariepen? Ja, stikken jullie maar. 'n Pracht stelletje dames! Toch zou 't jammer zijn als ze geen woord hield, ze was 'n prachtig model, maar 't zou 'm verwonderen als ze kwam. Erg vertrouwen deed-ie ze niet.
't Was half acht eerst. De tijd leek in den morgen wel langzamer te gaan dan op den vollen dag. Hij zou nog maar 'ns op z'n dooie gemak wat rond-wandelen. Misschien vond-ie nog wel 'n mooi motief ergens in 't dorp, of was er 'n oud geveltje of 'n mooi brokje architectuur.
Maar hij vond niets. De dorpsstraat vormde 'n lange strekking van keurig-zindelijke, nieuwachtige huisjes, aan weerszij, eenvormig en saai. Vele waren tot winkeltjes ingericht, winkeltjes van alles en nog wat. Halverwege de straat, midden in de kom, stond 't raadhuis, oud maar stijlloos en slecht in de verf.
'n Politie-man, stoere, rood-harige kerel met 'n bonkigen, rooden kop, de vale uniform-voor-weer-en-wind slobberig om z'n pezig lichaam, hield 'n praatje met den baas uit 't café, die stond op z'n stoep onder 't als 'n stijf vaantje uitstekend uithangbord, beschilderd met 'n logge krijterig-witte zwaan op zwarte golven. Toen Jaap voorbij kwam, groetten beiden, joviaal als oude kennissen. En voor den manifacuur-winkel, die groot was met dubbele ramen, als 'n ouderwetsch stads-winkelhuis, was 'n kittig juffie bezig rollen baai op 'n krukje te stapelen. Ze zag er steedsch uit, 'n slank figuurtje in 'n witte katoenen bloeze en 'n hooge linnen boord, die haar nauw om den hals wrong. Haar haar was met zwier opgemaakt en ze bewoog zich met elegante wendingen van haar lichaam.
De ouwe mensch schoot plots in Jaap wakker. Dat leek waarachtig wel 'n aardig zusje, geloofde hij.
Hij nam z'n hoed af, bleef voor haar staan, klaar voor 'n flrt.
‘Wel, u is al vroeg in de weer, juffrouw’, probeerde hij allerzoetsappigst 'n praatje.
Maar zij snibbig terug: ‘Vin u meneer?’ En ze stapelde ijverig verder. Jaap zag, dat haar gezichtje eigenlijk heelemaal niet mooi was, 'n breed wip-neusje boven 'n zinnelijken mond en kattige oogen.
'n Wreede lust bekroop hem om 'n beetje met haar te spotten.
‘Dat vind ik niet alleen’, vervolgde hij, ‘maar ik heb er zelfs 'n diepen eerbied voor’.
Doch 't meisje liet geen loopje met zich nemen door 'n overmoedigen stadschen
| |
| |
meneer. Ze draaide zich zoo nijdig om, dat de schaar, hangend aan 'n band naast haar zijde, 'n wapentje gelijk, met 'n wijden boog om haar heen zwaaide. En verdween in den winkel.
‘Adieu, mignonne’, hoonde hij haar na en met 'n heimelijke ondeugende pret ging hij verder. Hij dacht aan David. Dat was nou net 'n vent voor 'n vrijage met zoo'n juffie. Hij zou 'm 'ns lekker maken, hem 'ns op ze afsturen. Zoo'n boekenwurm was-t-ie niet of hij maakte wel graag 'n verovering. En dit was nu juist 'n vesting om door 'n klassieken stormloop genomen te worden.
Maar terugwandelend, kerkwaarts, herinnerde hij zich z'n devote ochtend-stemming en verwonderde zich erover hoe snel die verdwenen was bij de aanraking met 't banale leven en hoe z'n gedachten nu behagen konden scheppen in 't laag-bij-de-grondsche en grof-zinnelijke: 'n vrijerijtje met 'n winkeljuffie.
Langzamerhand begon de straat verlevendigd te worden door kerkgangers, vrouwen meest, die doken uit de lage huisjes op uit 't koele, licht-duistere binnen, stil en rustig en verschenen opeens zon-overplenst op 't stoepje in de stralende helderheid van haar propere kleeren.
Waggel-gangig, als in 't loopen gehinderd door den zwaren rokken-omhang, stevenden ze de dorpsstraat of en de schaduw-volle laan in, waar de felheid van mutsjes-wit en jakken-blauw plots verstild en verinnigd werd en blanke kleurtjes plekten tegen den diep-blauw-groenen omstand der allee.
'n Zijweg af kwam boer Hendriks in z'n eentje aangestapt. Jaap wachtte en samen wandelde ze op.
‘Al vroeg aan den wandel’, zei de boer met 'n zweem van spot.
En de schilder dat merkend, hield zich goed met 'n kalm-verbaasd gezicht: ‘Wat noem u vroeg? Ik was om vijf uur al op’, loog hij. De ander verwonderd: ‘Nou da's knap. In de stad zal 't wel 'ns 'n uurtje later worden, denk ik’.
En zoo praatten ze wat over opstaan, totdat Jaap z'n wedervaren met vrouw Van Veur geïllustreerd ging verhalen en informeerde naar de betrouwbaarheid van die dame.
‘Nou ik ken je niet veel hoop geven. 't Is 'n mooi soort. Ze zal je wel stilletjes laten wachten’. Boer Hendriks lachte z'n zwaren lach, alsof de schilder op 'n leuke manier was beet genomen.
Dit hinderde den jongen man buitengemeen, maar hij bedwong zich, liet niets van z'n wrevel blijken.
‘Zoo, zoudt u dat denken?’ vroeg hij, den nadruk leggend op u om te toonen, dat 't familiaire je hem niet aanstond.
Maar de boer merkte die bedoeling niet, ging vaderlijk-beschermend door. Als-t-ie in de war zat, moest-ie maar naar hem toe komen, op Bouwlust, de tweede boerderij aan z'n rechter hand. Hij wist wel 'n andere vrouw voor hem, 'n door-en-door fatsoenlijke weduw-vrouw met drie kinderen.... als-t-ie tenminste 'n vrouw most hebben. Ze had al 'ns gezeten voor 'n Engelsche juffrouw, die bij den burgemeester gelogeerd was geweest.... Prachtig had die ze genomen, terwijl ze koffie zat te malen, ja.... 't Was effetief mooi en zoo duidelijk, alles d'r mooi op: de tafel en d'r klompen en den koffiemolen.... En dan had je nog den ouwen Hannes, dien had de juffrouw wel vier keer uitgeschilderd....
Jaap uit den brand, beloofde te komen, alweer verzoend met de onbehouwen manier van doen en spreken van Hendriks. Ze waren intusschen de kerk genaderd.
Op 't voorpleintje stonden bij kleine groepjes van drie en vier enkele boeren te praten onder 't nog even sigaartje uitrooken, 'n zwart-bruin vellig stompje tusschen de tanden geknauwd. Dat waren de gegoeden, die op 'n werkdag er wel uit konden breken voor 'n half-uurtje-naar-de-mis en oude mannen, die rentenierden of niet meer werken konden. Ze stonden daar in kalm geredeneer, ook bij nadrukkelijke betogen, hun dage- | |
| |
lijksch ochtend-praatje te houden, terwijl de vrouwen, zediglijk langs hen gaande met korten groet de kerk intraden.
Boer Hendriks voegde zich bij 'n drietal, maar de jonge man had geen lust deel te nemen aan gesprekken, die hem niet interesseerden, of den kring zijner dorpskennissen uit te breiden, en ofschoon 't nog veel voor achten was, ging ook hij de kerk binnen.
't Was 'n vriendelijk-licht, klein godshuis met gepleisterde wanden en sober van versiering. Door de hooge boogvensters met bleek-groene ruiten, zeeg het dag-licht ontdaan van schittering rustig uit over de gewijde ruimte, over de banken met hooge tusschenschotten, die 't heele schip vulden in saaie regelmaat achter-elkaar als lang-werpige open bakken, waarin hier-en-daar al menschjes gesloten waren.
Achter-boven het altaar waren drie hooge vensters met gebrand-schilderd glas, voorstellende gebeurtenissen uit Christus' leven, die zon-beschenen, als groote transparanten hun hel-rooden en blauwen deden gloeien in uitbundige kleur-praling. En stil en eenzaam als 'n zwevende vonk gloeide boven de communie-bank 't godslamp-lichtje in 'n kelkje van wijn-rood glas.
De schilder koos zich 'n plaatsje middenin en wachtend bekeek hij met de vrijpostigheid van 'n vreemdeling de binnenkomenden, hun vreemde, on-schoone gezichten en houterige manieren.
Langzamerhand begon 't kerkje zich te vullen, en de eerbiedvolle godshuis-stilte werd verdreven door 't voeten-geschuifel en 't kuchen der binnen-tredenden, rauw geresoneerd onder het violet-witte verwulfsel.
In 't kerkportaal rumoerde 't klets-kletteren van veel klompen, daarna dof-stapten kousen-voeten de kerk binnen. 't Waren de schoolkinderen, die onder leiding van den onderwijzer mis kwamen hooren.
Eindelijk leek de stroom van kerk-gaanden wel opgehouden. De stemmende stilte vloeide weer samen, sloot weer gaaf over de knielende menigte, die, in wachten, reeds te bidden was aangevangen. Ook de ouwe Da en Martha zag Jaap zitten heel in de voorste bank op den hoek, maar David was nog niet aanwezig.
Zou de geleerde zich verslapen hebben? begon de schilder zich af te vragen met 'n heimlijke hoop, dat 't zóó wezen zou. Had-ie waarachtig z'n bed niet uitgekund? Als 't 'ns waar was, wat zou-d-ie 'm den wind van voren geven, wat zouden ze 'm genoegelijk er tusschen nemen, hij en de pastoor en Martha. Hij moest maar 'ns flink geplaagd worden, die professor met z'n kakkie en z'n zwaarwichtig gedoe. Was dat 'n jonge vent? Stijfvol met principes zat-ie: dit was niet behoorlijk en dat was niet hygiënisch en dat was niet beschaafd. Hij kon naar de weerlicht loopen met z'n correctheid en hij, Jaap, mocht 'n boon zijn als neef David de kat niet in 't donker kneep....
Op eens werd z'n denken afgeleid door juist-binnen-komenden: twee dames en een oude heer. De dames leken jeugdig nog en waren beide smaakvol-eenvoudig gekleed, de meneer had iets fattigs, onaangenaam bij z'n leeftijd. De grijze haren, die al spaarzaam begonnen te worden glansden aan weerszijden van de onberispelijk getrokken scheiding. Hij droeg 'n grijs-flanellen pak en bruine schoenen. Met voornamen trots liep hij achter de meisjes aan, neerblikkend door z'n goud-omranden knijp-bril op de eenvoudige lieden, die geknield zaten in de banken. Hij was 'n aan de dorpsche omgeving vervreemd type, leek er verdwaald uit 'n mondain milieu.
Bij 't vluchtig opnemen, dat mogelijk was, geloofde de schilder echter in de eerst-gaande der meisjes 'n schoonheid te ontdekken. Hij zag van 't profiel den fijnen, licht-gebogen neus, de sierlijk getrokken wenkbrauw boven 't donker groot-open oog, de blanke wang, waarvan de zachte welving verliep onder 'n weelde van glanzend zwart haar. De andere, magerder, hoekiger, asch-blond, van 'n coquette elegance leek ouder, minder voor- | |
| |
naam, van 'n verdeftigde klein-burgerlijkheid. Zij hadden hun plaatsen in de voorste banken en zoo achter hun ruggen, gebogen in knieling, begon Jaap z'n gissingen en combinaties.... Totdat de sacristie-deur open klakte en de pastoor voor-afgegaan door twee misdienaartjes 't altaar betrad. Tegelijk kwam David binnen, jachtig, met dikke slaap-oogen en haren, die nog glommen van nat.
De mis begon.
In de door geloovende vroomheid verplechtigde stilte, waarin alleen nu-en-dan 't schriele, droge geluid van 'n kuch opsteeg, klonk de klare stem des pastoors sprekend de latijnsche, heilige woorden, gingen z'n blanke gebaren hoog over den donkeren menschen-drom verzonken in eigen biddend gedachte-leven.
Jaap drukte de handen voor de oogen, wilde nu uit z'n hoofd wegdringen 't al te wereldsche denken en de beuzelarijen, die z'n gebed-aandacht vertroebelden, maar hij voelde z'n bidden koud en droog, niet te door-gloeien met 'n hoog-heilige liefde tot God in 'n losmaking van 't aardsche; z'n devote morgenstemming verarmd tot een plicht-geweten gebed-prevelen, waarin zich telkens voorstellingen drongen uit het kortelings beleefde. En hij herinnerde zich bizonderheden, die eerst niet zoo veel indruk op hem gemaakt hadden: de verschriktopen oogen van 't kindje van vrouw van Veur en de afgezakte kousjes van 'n klein meisje, dat hem aangegaapt had.
Zoo werd de strijd tusschen z'n beter willen en 't makkelijk afglijden naar de verstrooiing tot bidden.
Na de mis was hij vlug de kerk uitgewipt voor de anderen, stond nu terzijde op het pleintje te wachten.
David, omstoet door kinderen, die allen met haast zich wrongen naar buiten door de kerkpoort, kwam gehinderd door hun gedrang, terugdringend met nijdig vermaan, de hardsteenen treden afgedaald.
Terstond na de eerste begroeting kwam de professor geheimzinnig los: ‘Heb je gezien in de kerk?’
‘Gezien? Wat gezien?’ hield de ander zich van den domme.
‘Die twee dames’.
‘Nou, wat zou dat?’
‘Maar dat is prima. Die zou je hier niet verwacht hebben op zoo'n dorp’.
‘Kom, kom’, hield de schilder zich leuk. ‘Je doet als 'n eerste jaars. Verliefd als-t-ie 'n vrouwerok ziet’.
‘Dat is onzin....’ David raakte al 'n beetje boos. ‘D'r moet nog al wat gebeuren voor ik verliefd ben, groote goden! Ik denk, dat jij je in dat opzicht meer te verwijten heb dan ik’.
‘Mogelijk, maar dan kan je tijd nog komen. Denk maar 'ns aan je naamgenoot, de koninklijke psalmist’, spotte Jaap.
Toen kwamen ze de kerk uit, de twee jonge vrouwen, en de fatterige ouwe heer, en de boeren, die met nieuw sigaartje hun ochtendpraatje vervolgden en besloten, groetten allen met eerbiedig pet afnemen.
‘Heb ik te veel gezegd?’ fluister-vroeg David.
De schilder, onverschillig, oogde hen na, terwijl ze gedrieen, druk pratend, den weg naar 't dorp insloegen; maar toen ze verdwenen waren in de schaduw-duistere allée, stapte hij op Hendriks af, brutaal.
‘Wie zijn dat?’
‘Da's de notaris met z'n huishoudster en z'n aanstaande schoondochter’, zei de boer dadelijk tot uitleg bereid als 'n gids voor stadsbizonderheden. De knapste van de twee, dat was 't meisje van den zoon en ze woonden op 'n buiten even voorbij zijn boerderij.
‘Geen spek voor je bekje man’, hoonde de schilder David.
‘Ja de kans is verkeken, heeren’, zwaar lachte de boer.
‘Je zal er anders mee gestraft worden’, grappigde de litterator.
‘'t Is 'n klassieke schoonheid’, oordeelde hij gewichtig.
| |
| |
En ze gingen de pastorie binnen.
In de poover-gemeubelde huiskamer leek de wel-voorziene ontbijt-tafel van 'n feestelijke weelde. Midden op 't blanke tafelvlak stond 'n schaal met broodjes, geurig en kruimig van verschheid en 'n aangesneden ham, 'n overvloed van fijn roze en wit vleesch biedend in de donker-bruine, taaie omhuiding prijkte op 't buffet, waar ook vruchten stonden en 't theegerei.
De pastoor kwam binnen, vriendelijk ‘goeie morgen’ wenschend met uitsteken van beide handen naar de neven.
Ze zetten zich aan 't ontbijt en 'n knusse gezelligheid spande zich tusschen de hoofden van die eenzaam-levende mannen, 'n opgewekte kout met grapjes en goedige plagerijen.
David moest thee schenken en Jaap sneed de ham.
‘Wel ja, mishandel jij de ham maar’, had de pastoor toestemming gegeven aan den schilder, die zich verdienstelijk maken wou en de litterator van den weerom-stuit, had den trekpot gegrepen.
‘Je kan 't toch niet zonder morsen’.
‘Daar mot je 'ns op letten’, verweerde David zich.
‘Ik hoop, dat-ie beter thee kan schenken, dan opstaan’, plaagde de schilder; de snede van 't mes keurend.
‘Je bent toch niet te laat gekomen?’ vroeg de geestelijke gemaakt streng.
‘Nou 't was op 't kantje’.
‘Klikspaan!’ viel de ander uit. ‘Je heb nou praats, omdat je toevallig 'ns wat vroeger was dan ik’.
‘Hoho’. En de schilder aan 't opsnijden over wat-ie dien morgen al gedaan had. Daarna, ongemerkt, wist-ie 't gesprek te brengen op den notaris, schijnbaar onverschillig, informeerend naar de familierelaties, maar David werd doods-benauwd, dat z'n belangstelling in de mooie schoondochter 'n aanleiding zou worden tot eindeloos geplaag.
De pastoor vertelde. De notaris was weduwnaar, had een zoon, 'n goeierd maar dom, heel dom, die probeerde burgemeester te worden ergens op 'n klein plaatsje. Dat zou wel lukken met hard studeeren. Je hoefde dus niet te vragen.... bijna te stom voor dorpsburgemeester! Maar één ding hielp, hij was schatrijk, nu al door z'n moeders erfdeel en zou nog heel veel rijker worden als z'n vader kwam te sterven. Z'n meisje was van verarmden adel, die al de ellende van stand-ophouden en groot doen bij 'n leege beurs kende. 't Was 'n heel aardig, zeer ontwikkeld meisje, veel te goed voor dien botterik, wiens eenige liefhebberij was postzegels-verzamelen en daar groote sommen aan besteden dorst. Maar, nietwaar, 't geld dat krom is....
De schilder trommelde nadenkend met z'n vingers op tafel.
‘Misschien houdt ze toch van hem’, veronderstelde de geleerde.
‘Liefde is blind. Je kan zulke combinaties niet verklaren’.
‘We willen 't hopen’, zei de geestelijke.
‘Misschien is ze zelf ook dom, zit de ontwikkeling er maar als 'n heel dun laagje vernis boven op’, veronderstelde eindelijk Jaap. ‘Ze is zoo mooi als wijlen Juno, niet waar David, jij vind haar immers 'n klassieke schoonheid? En de natuur verspilt zelden haar gaven aan één. Maar als ze niet dom is en dien ezelachtigen aspirantburgemeester alleen om z'n vervloekte centen trouwt, dan....’
Hij aarzelde.
‘'t Zou zonde wezen van zoo'n meisje’, vulde David aan.
Maar Jaap sloeg met z'n vuist op tafel, dat de bordjes trilden en de kopjes op de schoteltjes als nerveus tinkelden.
‘Zonde’, riep hij, ‘zonde? Doodzonde verdomme, 'n overgeefelijke doodzonde.... Wat zeg u pastoor?’
‘Dat je niet zoo ruw moet zijn’.
(Wordt vervolgd.)
|
|