Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 21

[p. 105]

Herinneringen aan Spanje
door B.P. Wiggers van IJsselstein
Met foto's naar teekeningen van D. Wiggers Cuenca.

Te middernacht stappen we uit in Cuenca. Op onze vraag naar het hotel ‘Madrid’ beduidt ons een als werkmankoetsier uitziend heer, dat dit hotel heeft opgehouden te bestaan en zijn huis ‘Fonda del Commercio’ 't eenige is in Cuenca. Daar hij middelerwijl reeds onze handbagage opnam en er geen voertuig aanwezig was, stappen we aarzelend in zijn gereedstaanden omnibus. In vlugge vaart rammelen we over de rotskeien en houden stil voor een knap uitziend gebouw. Binnenkomende, legt onze vriend ons uit, dat in zijn huis geen plaats meer is, maar in een dichtbij gelegen leegstaand pand twee kamers zijn, waar wij, naar hij ons verzekerde, al het noodige zouden vinden. De huisknecht geleidde ons er kameraadschappelijk heen en werkelijk vonden we zindelijke kamers. Goedig wees onze knecht ons op zijn eigen leger, opgeslagen in de gang, ten teeken, dat hij, indien gewenscht, tot onze beschikking was. We sloegen nog even de vensters open om het nieuwe terrein te verkennen en bemerkten een figuur, gehuld in de zware plooien van zijn plaid. Hij keek opmerkzaam naar het late licht binnen onze vensters en ging daarop langzaam voort. Als zooveel malen kwam ons weer een of andere opera-scène voor den geest. Werkelijk begon de statige figuur enkele welluidende noten te zingen. Het was Cuenca's nachtwacht.

cuenca.

In den vroegen morgen bracht - in hemdsmouwen en op kousen - de dienstknecht ons het noodige waschwater en weldra zaten we in de gelagkamer, rondom behangen met reclameprenten, voor onzen kop chocolade, ons gebracht door een ijverig tien-jarig zoontje; we waren te midden van het Spaansche volk.

Vol verwachting gingen we, na enkele oogenblikken, uit op verkenning van het stadje en haar omgeving. Baedeker noemde

[p. 106]

cuenca van de bergen af gezien.

het slechts terloops - onze belangstelling was gaande gemaakt door een Murray uit vroeger tijden. We daalden sprakeloos den breeden, vrij stijlen, modernen straatweg af, met een beklemd gevoel of wellicht Baedeker gelijk had en Cuenca niets noemenswaardigs opleverde. Steeds bleven we immers te midden van onbelangrijke huizenrijen van een landstad - totdat een kleine brug ons buiten voerde. Hoe, op eenmaal stonden we toen in heerlijke omgeving. Snel spoedde een kleine rivier langs den voet van zware reuzenpeppels, frisch groen tusschen de rotsen, eeuwenoude noteboomen spreidden hun breede kronen, weelderige plantengroei overal. Kleine brugjes over het vlugge riviertje, bekoorlijke, sappige oevers, hoog de grijze rotsen rondom. 't Was hier beneden zoo eenzaam en liefelijk, zoo intiem en sprookjesachtig; het lichte rotsgrijs was niet dreigend, maar fijn gekleurd en helder en overal sproten dennen en bloedrijke loofboomen. Nergens in Spanje hadden we nog zulk een overvloed van malsch groen gezien als hier in de fijne koele schaduw bij het kleine riviertje de Jucar. Een wending van rivier en pad, en opeens daar zagen we hoog, hoog boven op de rotsen, Cuenca, als hangende aan een loodrechten afgrond; hel scheen er de zon. Das was een tooversproke gelijk. Wel was dat het Cuenca onzer verbeelding, nog mooier schier. Cuenca (van concha = schelp) als een uitgeronde kom hing het er grijs en zeer oud aan duizelingwekkende diepte. Vreemder is wel geen stad gelegen Het leek ons bijna angstig in sommige huizen te wonen, wier fondamenten, voor een deel, niet gelijk met den loodrechten rotswand,

[p. 107]

cuenca.

maar er over heen waren gebouwd. Later zou het toeval ons brengen in een dier huizen en zouden we het aangrijpend tafereel zien van het smaragdgroene dal in die diepte en de zonnige hoogten der kleurige rotsen.

Het aspect van Toledo en Cuenca, welk een hemelsbreed verschil! Beide gelegen op rotsige hoogten, gelijkt het eerste op een onverbiddelijk heerscher, het tweede op het beeld van een woonplaats, die door een tooverroede was aangeraakt en sinds jaarhonderden vreemd en grijs stond boven de absolute, maar bekoorlijke eenzaamheid.

Toch heeft ook Cuenca haar jongen bloei gehad, haar tijden van grooten handel, van fijne beschaving; een bloeiende universiteit lokte er jonge mannen van beteekenis. Doch die tijden zijn zeer lang voorbij, het Cuenca van tegenwoordig ligt als vergeten op zijn hooge rots. Van die rots tot aan de overzijde van het nauwe, diepe dal nabij het klooster San Pablo was eenmaal, door de Romeinen, op 40 M. hooge pijlers een brug gebouwd van 106 M. lengte. Nog zijn enkele aanwijzingen waar dit kolossale gevaarte stond. Eerst onlangs werd het afgebroken en vervangen door een hoogst nuchtere brug in ijzer-constructie, die echter aan alle roekeloosheid een einde maakte. Immers, minachtend alle gevaar, gingen Cuenca's bewoners over de bouwvallige bogen, met de duizelingwekkende diepte onder zich. Ze gingen over het weggekorrelde vlak, waar geen borstwering eenig denkbeeld van beschutting gaf. Ze gingen er beladen met vrachten, of achter hun ezel, terwijl toch telkens steenen konden loslaten, of men het evenwicht kon verliezen, wanneer een voetstap grooter moest zijn dan gewoonlijk. Men ging over de brug, gezeten op ezels, in troepjes dikwijls, schertsend en beladen; totdat de overheid er een einde aan maakte.

[p. 108]

Geen bekoorlijker landschap is denkbaar dan Cuenca's omgeving. Ver weg van de wereld doolt men hier tusschen de rotsen, wier puntige, hoekige, vaak doorvreten en wonderlijke vormen een Oosterling onmiddellijk vol angst zouden doen nederknielen. Versteende gedaanten met opgeheven armen, reusachtige hoofden, vreemd gevormde monsters loerend tegen de kammen der bergen, telkens opnieuw ontdekt men andere ontstellende vormen en daartusschen klateren hel-óp de twee kleine, blijde riviertjes, de Jucar en de Huercar, en waar zij gaan, staat sappig, welig, zwaar en diep groen geboomte en tegen de bergen staan ernstig de dennen. Hier zijn voor een deel nog de bosschen, waarom Cuenca eenmaal beroemd was. Overal aan de hellingen der rotsen staan kleine woningen, een vroolijke wingerd beschaduwt den ingang, vaak loopt een geheele booggang voor het huis. Men bereikt dat langs de in de rotsen uitgehouwen treden. Kleine zonnige, moezerijen lagen soms op de aardrijke plekken tusschen de rotsen. Vroolijke kinderen sprongen van steen op steen in het heldere licht en plukten wilde bloemen.

Zoo doolden we klimmend en dalend, soms op paden, waar de voet weinig plaats had om voort te gaan, terwijl loodrechte rotswand naar omhoog en loodrechte afgrond omlaag het pad nog smaller deed gelijken. Hooger gekomen en verder van de stad, wordt het eenzamer en waar geen kleine, vriendelijke huisjes meer aan de hellingen gebouwd zijn, wordt de natuur ernstiger. Op gelijke rotshoogte tegenover Cuenca zagen we, achter het silhouet der stad, de oneindige ruimte. Nergens, dachten we, imponeert de ruimte zoozeer als in Spanje. Star en straf lijnt zich weer de bergenreeks, in golving na golving. Eenzaamheid is daar in de verte; geen mensch bouwde er ooit zijne woning of trachtte er den bodem vrucht te doen dragen, of groef er naar schatten in de aderen der rotsen; niemand waagt in die geweldigheid een olijvenhof te planten. Het Cuenca aan den hoogen rotswand boven de kleine rivieren, hier ziet men het over het hoofd, het is als verdwenen; het bekoorlijke dal, verdwenen ook lijkt het; rondom in sombere, diepe, roode, en violette kleuren ligt zwijgende, zware eenzaamheid. Het menschelijk kunnen geleek hier ondergeschikt, alleen de dalende zon was in evenwicht met de majesteit en de heerschappij der stilte hierboven.

Langs de vroolijke, met groen omzoomde oevers der Jucar en Huercar is de mensch meer in équilibre met de natuur. Een breede weg ligt parallel langs hun zoom. Op onze wandelingen bij Cuenca zagen we voor het eerst de mooie nationale kleederdrachten. De hidalgo's gezeten op kleine paarden of ezels, de muts of den breedgeranden hoed diep in de oogen, de plaid omgeslagen of diep er in gehuld, droegen gele schoenen, lichtblauwe kousen, witte kniebedekking, donkerbruine, strakgesloten korte broek, langs het dijbeen vastgeregen met linten, wier einden fladderden in den wind, geel of oranje vest, breeden lichtblauwen gordelband, donkerbruin kort jak, doek om 't hoofd waarvan de einden in den nek afhangen. Ziet men ze komen aangaloppeeren dan gelijkt elk strak en lijnrecht te paard gezeten figuur een edelman. In geen enkel land, geleek ons, kon een boer op muildier zoo grandioos, nobel, fier en trotsch een uiterlijk hebben als in de provincie Castilië in Spanje.

De vrouwen, ook veelal reizend op ezels, dragen een nauwsluitend kleurig keurs, het haar in vlechten rondom het hoofd; de wijde rok van zwaar wollen stof is sterk gekleurd, groen met breeden gelen, of blauw met rooden rand, oranje afgezet met paars; alle kleuren zag men gecombineerd. Wanneer plotseling scherpe wind rondom een berghoek scheert of wanneer tegen den avond de koude doet huiveren dan wordt de bovenrok over het hoofd en geheel rondom het lichaam geslagen, onder die rok draagt de spaansche vrouw uit het volk dan weer een ander wollen kleed: helder geel, rose, goud-

[p. 109]

bruin, vuurrood en wederom is een breed boord van afwijkende kleur daar opgelegd. Gehuld in die prachtige tonen, wiegend op haar ezel die ter weerszij de beladen korven torst, is zulk een geheel van vrouw en ezel een oogenfeest.

buiten cuenca, een vervallen stadspoort.

Cuenca heeft een mooie Kathedraal wier toren weggezakt was door bouwvalligheid en nu gerestaureerd werd. En Cuenca heeft, door hare bosschen, een vrij aanzienlijken houthandel. Wanneer men de stad ziet aan de zijde van het station vanwaar het hout wordt verzonden, dan gist men niet dat aan de tegenovergestelde zijde der stad de gapende afgrond is en eeuwenoude huizen er als droomend over heen hangen. Haar houthandel is Cuenca's proza en we bedachten of toch het hout niet weer roekeloos mocht worden neergehaald, zoodat ook Cuenca over enkele tientallen jaren een dorre rotsomgeving overhoudt. - Nu nog is de breede heirweg die over de bergen loopt een weelde van lommer, we zagen er telkens troepjes reizenden. De meest woest uitziende mannen die aan roovers deden denken wenschten ons steeds zoo vriendelijk ‘goede reis’ of ‘goeden avond’ dat ons de huivering om in Spanje te veel buiten de bewoonde wereld te dolen bijkans belachelijk toescheen. Heel de bevolking in Cuenca geleek ons vriendelijk en eenvoudig. Niet alleen wenschte men ons op den weg een vroolijk: ‘buenos tardes’ of ‘buenes noches’, niet alleen was onze waard, zijn zoontjes, zijn knecht van onnavolgbare voorkomendheid maar zelfs een onzer tafelgenooten liet zich voorstellen, noodigde ons op zijn kamers met dezelfde naïve vroolijkheid en eenvoud die ons reeds zoovele malen in Spanje's bewoners getroffen had. Hij deelde zijn mooie foto's uit alsof we zijn vrienden waren, toonde ons het portret van zijn aanstaande, we voelden ons in het eenvoudig milieu en werkkamer en daaraan-

[p. 110]

grenzend slaapvertrek ongedwongener dan bij menig hollander die we jaren lang kenden.

We doolden veel in Cuenca's omstreken. Terzijde van den grooten weg schitterde op enkele plaatsen de grond en liep men als over glazen platen; kleine groeven geleken gletschermassa die kristalhelder straalt in het zonlicht. Niet vermengd met leem of aarde, maar in gave, doorschijnende lagen ligt er het mica van bruinachtigen glans tot de helderheid van bergkristal.

Langs de riviertjes doolden we op een dag dat de schaduw kwam en ging, brokken zwaar gestapelde wolken telkens schoven en traag gleden voorbij het licht, terwijl dan weer de oude stad schaterde in blijde kleuren en enkele oogenblikken later als verdoft aan de rotsen hing, kleurloos; terwijl we aan geen tijd of weersgesteldheid dachten, bracht opeens een zwaar grauwe wolkmassa fellen hagelslag. Scherp zwiepte een gierende stormwind; als in grauwe flarden hingen de wolken; in een tooverslag waren we te midden van sneeuw, hagel en winter. We gingen moeizaam den rotsweg omhoog naar huis. Bij het binnenkomen der oude stad werden de elementen zoo geweldig dat we schuiling zochten binnen de kierende deur van een soort bergplaats of ingang tot een woning. Waarschijnlijk op het geluid onzer stemmen zagen we in het schemerduister een tegenover ons staande deur opengaan en twee kindergezichtjes er langs heen gluren. Ze verdwenen weer onmiddellijk. Na korten tijd kwam de jonge moeder in de deur en noodde ons binnen. Nat en beslijkt als we waren sloegen we eerst het aanbod af, maar de jonge vrouw bleef aanhouden en weldra zaten we in een klein, sober gemeubeld vertrek rondom een knappend houtvuur. Eer we het konden beletten wierp de mooie, jonge vrouw nieuwe, groote blokken op het vuur, zeggende dat we verkleumd zouden zijn en we het vuur wel noodig hadden. We prezen haar twee vroolijke kleintjes gehurkt bij het vuur, haar helder vertrek; ze glimlachte en wenkte ons in een andere kamer. In een ruim bed met helder witte gordijnen lag een engel gelijk kindje in diepe rust. Dit vertrek was groot en geriefelijk, de wanden versierd met platen en snuisterijen. We zaten nog een poos rondom het vuur en toen de bui was voorbijgedreven, schoof onze gastvrouw het luikje los van een klein zijraam; we kwamen nader en staarden in duizelingwekkende diepte, we stonden boven den loodrechten rotswand, we waren door toeval in het huis, dat ons boven allen ijzingwekkend toeleek om te bewonen. Half vermolmd had het ons toegeschenen, van binnen was het, ofschoon oud, zindelijk, ofschoon armoedig vriendelijk en onvergelijkbaar het heerlijk landschap door de kleine omlijsting. De zon brak het grauw en schitterde op de sneeuw, het fluweelig groen leek er te dieper door en de lijnen der bergen langs het dal geaccentueerd door het wit, geleken te grilliger. Wanneer Cuenca woonplaats moest zijn, zou men op deze plek willen wonen.

Slechts noode pakten wij 's anderen daags onze koffers om naar Madrid te gaan. Cuenca met haar bekoorlijke riviertjes, met hare trotsche, wijdgekruinde noteboomen en eeuwenoude, slanke peppels, met haar intieme woninkjes in de bergen, met haar vreemde rotsen, Cuenca gebouwd als zwaluwnest aan de rotsen, met rondom haar grootsche eenzaamheid, was ons zeer lief geworden.

In den vroegen morgen werden we met onzen wagen, getrokken door vier muildieren, naar het station gebracht door onzen waard. Meester en dienstknecht schudden ons met een addio hartelijk de hand. We verlieten het vriendelijk, het vergeten Cuenca, om te gaan naar het moderne Madrid.