Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 21

[p. 36]

Kramat, door J.G. Sinia.

Eenzaam lag de weg in late namiddagrust. Over de dikke roode stoflaag, die alle geluid dempte, gleed een spel van breede donkerviolette strepen, schaduwen der klapperboomen, wier stammen aan weerszijden van den weg gelijk even zoovele slanke zuilen omhoog schoten en nu, wijl het zeewindje door hunne kruinen ruischte, statiglijk heen en weer deinden.

De zwaar zoete geur van kembang cambodja (= bloem van den cambodjaboom) bezwangerde de lucht, gaf een onbedriegelijk kenteeken, dat hier in de nabijheid een Inlandsch kerkhof moest zijn. Boven den boschrand, die naar het westen den gezichteinder afsloot, kringelden rookpluimen naar boven en van uit die richting drong ook, zwakjes, het geluid van een sirene door. Daar lag Priok. Overigens geen ander geluid dan een eentonig ‘tok, tok, tok’, dat van verschillende kanten aan kwam zweven, nu eens in een vlug, dan weer in langzamer tempo, soms verschillend van toon, het eene oogenblik zwakjes als heel uit de verte, dan weer krachtig, helder opklinkend van zeer dichtbij, maar uit welke richting was steeds onmogelijk te bepalen, geheimzinnig, onbegrijpelijk.... Dat waren spechten, ijverige werkers, die van geen rust willen weten, voor het zonnetje zich voor goed achter de strandbosschen verscholen heeft.

Op eenigen afstand van den weg, in een modderpoel, de plompe lijven bijna geheel verzonken in de vieze grauwe brijmassa, waarden eenige karbouwen met lodderige oogen rond, terwijl op hunne koppen een viertal schitterend witte zilverreigers, wier kleed in deze grauwe omgeving nog eens zoo blank en stralend uitkwam, rustig stond te philosopheeren.

Aan het einde van den weg lag de Inlandsche begraafplaats, waarvan de cambodjabloemen hare bedwelmende geuren in wolken over de omgeving verspreidden. Bij een der graven lag een ‘hadji’ geknield en prevelde op vlug fluisterenden toon zijne gebeden, waartusschen nu en dan iets luider opklonk het ‘lâ ilâha illla llah’ (= er is geen God dan God) terwijl hij het hoofd devotelijk omlaag boog tot op den hardsteenen zerk van het graf. Tegenover het kerkhof, aan de overzijde van den weg, een missigit, oud, vervallen, omringd door eenig geboomte en een bouwvallig muurtje. De deur, welke den ingang tot de binnenruimte afsloot, kon eigenlijk geen afsluiting meer heeten, wrak en vermolmd hing zij nog aan een enkel verroest scharnier.

Gedurende eene oefening deze missigit voorbijgaande, had ik mijne nieuwsgierigheid niet kunnen bedwingen en eens langs het vermolmde deurtje naar binnen gegluurd. Toen had ik den ‘kramat’, het heilige graf, ontdekt, liggend in de schaduw der missigit en even eerbiedwaardig van uiterlijk als deze en kreeg ik de overtuiging, dat een tocht naar dit eenzame plekje, ver verwijderd van het rumoer der buitenwereld, nog wel eens de moeite waard zou zijn.

En zoo waren wij er op dezen achtermiddag op uitgetrokken, ik om een schetsje te maken, mijn vrouw om mij gezelschap te houden en.... nu ja, ook wegens het interessante van het geval. Denk eens aan: een oud, heilig graf, eenzame streek, de lucht bezwangerd met bloemengeur, geen ander geluid dan dat geheimzinnige ‘tok, tok, tok’ der spechten...., allemaal factoren, die wel op de verbeelding moesten inwerken en de nieuwsgierigheid prikkelen. Ik had het geval goed voorgedragen. Wij waren nog maar kort in Indië, hadden nog geen behoefte aan een middagdutje, voelden de intense warmte nog niet. Dat zou eerst later komen, over een paar maanden. Nu wandelden wij opgewekt en blij te moe door de roode stoflaag,

[p. 37]

bemerkten niet eens hoe deze, opgeschrikt uit haar rustige rust, zich wreekte op onze wit gesteven pakjes, verlangden slechts naar het einddoel van onzen tocht. Maar toen wij dit eindelijk bereikt hadden, gingen wij toch aarzelend naar binnen. Zou het ons ‘kafirs’ (= ongeloovigen) wel toegestaan zijn dit heiligdom te betreden? Onze spanning duurde niet lang. Uit een bamboehutje, dat op eenigen afstand van het graf lag, trad ons vriendelijk lachend en groetend een oude Inlander tegemoet. Wat hij ons vroeg of vertelde, geen van beiden begrepen wij er iets van, doch ik wist den man te beduiden, dat ik een ‘gambar’, eene teekening, wilde maken, waarop hij weer verdween om een oogenblikje later met een tempajan (steenen watervat) en een leeg petroleumblik terug te keeren. Na eenig gebarenspel wist hij ons aan het verstand te brengen, dat hij deze voorwerpen als zetels voor ons bestemd had.

heilig graf (kramat).

De goede man had niet anders; had hij er een ‘salon’ op na gehouden, ik ben er van overtuigd, dat hij zijn beste meubelstukken voor ons naar buiten gedragen zou hebben. Het was maar een heel eenvoudig man, deze Inlander, een ‘boertje’ zou men hem in Holland genoemd hebben, maar een ‘boertje’, dat zijn' Europeeschen confrater, wat betreft wellevendheid en beleefdheid, verre de baas was. En toen ik later in meer nauwere aanraking gekomen was met verschillende rassen van Inlanders, toen voelde ik eerst welk een hemelsbreed verschil bestaat tusschen den doorsneê Inlander en den gemiddelden Europeaan, een verschil, dat waarlijk niet altijd ten gunste van dezen laatste uitvalt. Men heeft wel eens beweerd, dat de Inlander, en dan speciaal de Javaan, kruiperig is. In zekeren zin is dit waar, doch aan wien de schuld? Behalve aan de stelselmatige en jarenlange onderdrukking door hun eigen Hoofden, toch zeker ook voor een groot deel aan het gedrag van den hoogmoedigen Europeaan, die, zelf vaak tot niets nut zijnde, den Inlander niet begrijpend of niet willende begrijpen, steeds met zekere geringschatting neerzag op ieder, die niet van dezelfde huidkleur was als hij, die door zijne wijze van optreden zelf kruiperigheid opwekte. Gelukkig begint de toestand in den laatsten tijd te verbeteren; verouderde begrippen maken plaats voor meer moderne en

[p. 38]

ook de Inlander heeft getoond, dat hij, bij goede opleiding, in kunde zeer zeker niet voor den Europoeaan behoeft onder te doen.

Maar genoeg, wij hadden dus zetels gekregen en al waren die nu al niet van de gemakkelijkste soort, wij zaten, konden onze omgeving eens rustig opnemen. En onderwijl babbelde onze vriendelijke gastheer maar voort, wees ons verschillende zaken aan en deed zijn uiterste best om ons al het merkwaardige, hetgeen aan dit graf verbonden was, aan het verstand te brengen.

Helaas, wij begrepen er niets van, doch aan de talrijke offers, die hier en daar verspreid lagen, konden wij wel bemerken, dat het al een zeer heilig man geweest moest zijn, die hier begraven lag. Daar ik het druk had met mijn schets, richtte hij zich voornamelijk tot mijn vrouw, die ieder volzinnetje van hem maar steeds beantwoordde met een stereotype ‘saja’, het eenigste Maleische woord, dat zij tot nu toe kende, doch waarmede zij het gesprek vrij wel gaande hield en ons ook nog aan een koelen dronk hielp, want plotseling, tot onze groote verbazing, verdween het manneke weer, om een oogenblik later met twee jonge klappers terug te keeren, die wij met ‘totoksche’ onbeholpenheid, zoo goed en zoo kwaad als het ging, leegdronken.

Intusschen had ik mijn schets voltooid en werd het, met het oog op het invallen der duisternis, tijd om huiswaarts te keeren. Tot aan den uitgang van zijn gebied deed het manneke ons al buigende uitgeleide.

Dit was mijn eerste bezoek aan een heilig graf, later kwam ik in de gelegenheid meerdere van deze graven te bezichtigen. Zij hebben altijd eene eigenaardige bekoring op mij uitgeoefend. Waardoor die bekoring ontstond, is mij zelf dikwijls een raadsel geweest, want grootsch van bouw of sierlijk van lijn waren in de meeste gevallen de monumenten niet, die deze graven versierden. Wellicht was het juist die soberheid, die mij aantrok, maar meer nog de vereering, de eerbied voor den afgestorvene, die hier uit alles sprak. Jaren en jaren waren voorbijgegaan sinds deze dooden afscheid genomen hadden van het leven, doch vergeten waren zij niet. En meen nu niet, dat men dien eerbied voor de dooden alleen vindt bij de graven van hen, die reeds gedurende hun leven bij de bevolking in hoog aanzien stonden; hetzelfde ontdekt men ook bij de graven der eenvoudige kampongbewoners. Ook op die graven verschijnen op gezette tijden de offers, zijn er altijd handen, die den overweldigenden tropischen plantengroei beletten op dit terrein vasten voet te krijgen.

Welk een verschil met menig oud Europeesch kerkhof!

Vaak heeft men hier moeite noch kosten gespaard om grootsche gedenkteekenen voor zijne afgestorvenen op te richten, alsof men hiermede te kennen kon geven hoe groot de liefde, de eerbied voor deze dooden geweest was! Zou er niet dikwijls een tikje menschelijke ijdelheid bij gekomen zijn? Wie weet? - Ik denk hierbij aan het beroemde kerkhof, het Campo Santo, van Genua; grooter kermis der ijdelheid is bijna niet denkbaar.

Na een betrekkelijk korte spanne van tijd zijn de graven vervallen, dikwijls geschonden en niemand kijkt er meer naar om, tot eindelijk de wildernis er zich over ontfermt en alles met haar groen kleed bedekt.

Zoo zag ik het te Bantam, zoo zag ik het later ook te Muntok en wie weet hoeveel van dergelijke kerkhoven er nog in onzen Oost zijn, vergeten, weggevaagd uit de herinnering.

Breda, Maart 1910.