Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 20

[p. 359]

Eigendomsrecht.

Kunstenaars zijn als groote kinderen. Veelal onbekommerd en onbezorgd voelen zij zich te midden van hunne medemenschen, maar niet zoodra weet een dezer partij te trekken van hun gebrek aan zaakkundigheid of zij merken zich benadeeld, maken groot misbaar en zijn vol over de onrechtvaardigheid in deze wereld en de weinige bescherming die hun werk geniet.

Onder den indruk van het geval zullen zij plannen beramen voor wettelijke bescherming voor het artistieke eigendom, zullen zij commissies in het leven roepen om voorstellen te formuleeren, zullen zij ik weet niet wat nog meer doen; maar is de zaak wat geluwd dan komt die onbezorgdheid weer boven, kalmeeren de gemoederen en... blijft de zaak zooals zij was

Vergis ik mij niet al te zeer dan hebben jaren geleden reeds, twee schildersgenootschappen wetsontwerpen, programma's enz. enz. in voorbereiding, om namaak, reproductie in welken vorm dan ook van beeldende kunst te beletten, ten minste te reglementeeren.

Tot dusverre is hiervan nog weinig tot vasten vorm gekomen.

Na de beeldende kunstenaars staken de kunstijveren de koppen bijeen en zouden plannen beramen tot bescherming van de door hen uitgedachte vormen. Zij voelden zich, en zeer terecht, dikwijls grootelijks benadeeld door firma's die hunne ontwerpen namaakten, zij het soms met kleine wijziging, en, die, hetzij door minderwaardig fabrikaat, hetzij door grooter productievermogen in staat waren, soortgelijk werk als dat van hen zelf aan de markt te brengen, tegen veel geringeren prijs. Zij voelden zich verongelijkt, ontevreden, hun werk vogelvrij; maar naïf als zij zijn, gingen zij op dezelfde wijze door, verzuimden veelal met den fabrikant, die voor hen het werk uitvoerde, eenige overeenkomst te sluiten, waarbij zij zich het uitsluitend recht over hun ontwerp voorbehielden.

Dat een dergelijke overeenkomst, al is die ook nog zoo weinig wettelijk opgesteld, van invloed kan zijn, bewijst de veroordeeling eenige jaren geleden van een fabrikant, die ontwerpen voor ‘De Woning’ uitvoerde en deze, iets gewijzigd, ook ten eigen profijte gebruikte.

Een dergelijk geval zou dunkt mij een aansporing zijn om van de kunstnijveren eenige actie te doen uitgaan.

Wel is er natuurlijk een commissie van voorbereiding dezer zaken, en heeft zij ook een enquête gehouden naar den toestand van ambachts- en nijverheidskunsten en zelfs eenige punten voor een concepts-wetsontwerp geformuleerd, maar daarbij is het gebleven.

Wil men in deze iets bereiken dan moet er telkens opnieuw de aandacht op gevestigd worden, dat de ontwerpen van teekenaars voor kunstnijverheid door een ieder overgenomen en ge-, en ook misbruikt kunnen worden.

Er zouden misschien bij bespreking van zoo'n concept aanmerkingen gekomen zijn van personen, die in bijzondere gevallen verkeerende, hun werk nog niet voldoende beschermd achten; van anderen, die de omschrijvingen duidelijker en meer begrensd wenschten maar toch was men dan weer iets verder gekomen.

Noch de beeldende kunstenaars, noch de kunstnijveren schijnen er echter haast mede te maken, en nu bereikte ons van gansch andere zijde, van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels, dezerdagen een: ‘Proeve van een wetsontwerp regelende het auteursrecht op de voortbrengselen van kunst en kunstnijverheid.’

Wij kunnen ons wellicht verwonderen, dat een dergelijke proeve van een wetsontwerp van bovengenoemde vereeniging uitgaat, maar moeten bedenken, dat velen der leden behalve boek- ook kunsthandelaren zijn, en als zoodanig met reproduceerende kunst, en bescherming hiervan, te maken hebben. En eenmaal samenstellende een concept-wetsontwerp voor beeldende kunst, lag het voor de hand hier ook de kunstnijverheid, de sierende kunst, in op te nemen; alleen hadde de medewerking van een enkelen vakman de commissie in deze misschien van nut kunnen zijn.

[p. 360]

Hoe het zij echter, en in afwachting van proeven van wetsontwerpen door beeldende kunstenaars en kustnijveraars in elkaar gezet, hebben wij hier voor ons een overzicht van de wettelijke bescherming in andere landen, en twee en twintig artikelen waarin deze commissie, bestaande uit de heeren K. Groesbeek, W.P. van Stockum Jr., Mr. Tjeenk Willink en Mr. C.H. van Zeggelen, meent dat bescherming ten onzent te vinden is.

Voor zoover het de kunstnijverheid betreft, zal het bij eventueelen namaak moeilijker zijn uit te maken in hoeverre het nagemaakte voorwerp een herhaling, een omwerking van het origineel is, dan wel of het door opvatting, door uitvoering slechts in de verte hieraan herinnert, misschien wel dezelfde grondgedachte heeft, maar toch door den nieuwen maker tot een geheel oorspronkelijk ding is geworden.

Wij denken bijv. aan het geval dat een hoofdvorm, wat in onze hedendaagsche (moderne) kunstnijverheid nog wel eens voorkomt, is afgeleid van een bestaanden vorm uit een voorafgegane stijlperiode, zonder dat de bedoeling is een voorwerp bepaald ‘in stijl’ te ontwerpen.

Immers aan ons aardewerk en ons koperwerk zijn de vormen der Japansche en Perzische kunst niet vreemd, onze meubelmakers laten zich meermalen inspireeren op de zeventiend'- en achttiend'eeuwers.

De commissie bovengenoemd acht het deponeeren van een model bij het Bureau van Industrieel eigendom het beste middel om de eigendomsrechten van iemand op een of anderen vorm of voorwerp te kunnen nagaan; maar ik vrees dat wij hier te veel op het terrein der ‘kunstindustrie’ zullen geraken, daar kunstnijveren dikwijls slechts enkele voorwerpen van eenzelfden vorm maken en zelfs op dien vorm weder variaties aanbrengen.

Van meer belang lijkt mij daarom het tot stand brengen en geregeld bijhouden van de zoo uitgebreid mogelijke fotografiëncollectie van alles wat er op het gebied der kunstnijverheid gemaakt wordt. Een dergelijke collectie op naam en op jaar gecatalogiseerd zou, dunkt mij, uitstekend materiaal leveren bij eventueele gevallen van namaak; terwijl zij dit, zij het ook zijdelingsche, nut kon hebben, later een overzicht te geven van de ontwikkeling der hedendaagsche kunstnijvérheid.

Men zou hier een bureau en een museum kunnen combineeren, twee zaken die voor onze kunstnijveren en onze kunstnijverheid van zeer groot belang zijn en waar tegelijkertijd het publiek bij gebaat ware.

Het publiek zou hier kunnen leeren, want wij stellen ons voor, dat, van een dergelijk bureau en museum, publicaties, lezingen kunnen uitgaan, dat bescherming van het artistiek eigendom niet alleen het finantieel belang van den betrokken kunstenaar op het oog heeft, maar dat wel degelijk aesthetische overwegingen op het spel staan; dat het den kunstenaar niet onverschillig is hoe er van zijn ontwerpen gebruik gemaakt wordt, nòch dat anderen deze zonder zijn medeweten verknoeien.

De wijze waarop een dergelijk bureau zou werken valt in zeker opzicht buiten de punten waarin een wetsontwerp geformuleerd wordt.

Alleen het bestaan van een dergelijk bureau, o.i. om laatstgenoemde reden afgescheiden van het bureau van Industrieel eigendom, zou geformuleerd moeten worden, en naast dit bureau een permanente commissie van arbitrage.

Wanneer er van regeeringswege een plaats is waar geschillen op de meest eenvoudige wijze kunnen worden onderzocht, wanneer een commissie van deskundigen bestaat om vast te stellen òf, en in hoeverre, er van artistieken diefstal sprake kan zijn, dan zou dit een zeer groote steun zijn voor onze kunstnijveren, en tegelijkertijd een voorlichting voor de rechtbank.

Maar wil men in deze iets bereiken dan zullen kunstnijveren en beeldende kunstenaars zelf ook eens van zich moeten doen hooren, en er niet mede tevreden zijn dat een andere corporatie reeds voor hunne belangen is opgekomen.

Zeer waardeerende dat de Vereeniging tot bevordering van de belangen des boekhandels in deze het initiatief genomen heeft, behoeven de schilders- en kunstnijverheids-vereenigingen de zaak daarom nu niet te laten rusten. In actie dus!

R.W.P. Jr.