Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 20

[p. 359]

Japansche kunst

Langen tijd heeft men de kunst der Japanners beschouwd, als voor ons Westerlingen onbegrijpelijk en... ongenietbaar, tot dat mannen van smaak, als de Goncourt's er zich voor interesseerden en ten slotte verschillende Parijsche verzamelaars elkaar de zeldzame drukken van Harunobu's of Hokusaï's houtsneden gingen betwisten.

Gaandeweg kwam er zoodoende een belangstelling voor Japansche prentkunst zoowel als voor Japansche kleinkunst, die wij gerust een soort mode kunnen noemen, maar een mode die ongetwijfeld invloed heeft uitgeoefend op de onze Europeesche schilderkunst zoowel als op onze Westersche ornamentiek en waaraan wij bovendien verzamelingen als: Duret, Guimet, Cernuchi te danken hebben.

Dat de wijze waarop de Japanner de natuur beziet en weergeeft op zijn schilderingen, dat zijn gevoel voor evenwicht in een compositie, indruk gemaakt hebben op schilders als Manet, Degas, Whistler, Beardsley, Lautrec is onmiskenbaar en duidelijk in hun werk na te speuren, al zal men er nooit een zucht naar Japanzigheid in ontdekken.

Eerst later ontstond deze zucht, ging men, voor een titel of opschrift, letters onder elkaar zetten op zijn Japansch, versierden men zijn serre met waaiers, werd De Geisha vertoont en deed al dat Japan-gesnor zijn intrede in onze huizen. Wij werden overstroomd met lampionnetjes, parasols, nagemaakte kakemono's, leelijke vaasjes, kopjes en bordjes, prullerig bazar-gedoe, dat men hoewel het in zijn hart leelijk vindend, maar accepteerde, omdat Japansch nu eenmaal gesanctioneerd was als smaakvol, en de winkeliers dit als ‘direct-geïmporteerd Japansch’ aanprezen.

Nog zijn wij dezen zondvloed van Japan-rommel niet te boven, menige serre getuigt er van, en het is dan ook voor een gewoon sterveling die Japansch als mooi heeft hooren decreteeren, uiterst ontmoedigend nu hij zich eenige Japonaiseriën heeft aangeschaft, te moeten vernemen dat dit eigenlijk niet hèt Japansch is, en dat er ook ‘zooveelste rangs’ Japansch bestaat, leelijker nog dan de chromo's naar de Schuttersmaaltijd. Me dunkt, het is om tureluurs te worden; maar toch, het is noodig dat men zelfs over zijn Japansch eens gaat nadenken, dat men eens tracht te begrijpen waarom goede Japansche kunst mooi is en wat er mooi aan is.

Houtsneden, aardewerk, brons, cloisonné's van een vijftig-jaar terug zijn nagenoeg zonder uitzondering de moeite waard en wat verschillende veilingen in den laatsten tijd ons bieden, in de afgeloopen maand juist een tweetal zeer belangrijke te Parijs, de collectie Ikeda en de collectie Barbouteau, is doorgaans werk van vóór de tweede helft der negentiende eeuw.

Hieruit volgt echter nog niet dat, wat na dien tijd gemaakt werd, de eigenlijke bazar-rommel is. Een groot deel hiervan heeft nooit Japan gezien; maar wat tegen het einde der 19e eeuw daar wèl gemaakt werd mist toch de goede hoedanigheden van het vroegere. Wel is de Japanner genoeg werkman om aan alles een goed achevé te geven, doch de techniek overheerscht dikwijls hierbij den goeden smaak. Het evenwicht ontbreekt. Enkele import-firma's exposeeren dikwijls hedendaagsch Japansch werk naast het oude en willen dan doen uitkomen dat het eerste technisch nog geraffineerder is, maar juist hierdoor geven zij een bewijs dat de bekoring van een cloisonné, van een aarden potje hun ontsnapt, en zoo zal ondanks die volmaakte uitvoering een modern vaasje er weer toe bijdragen, dat men zich toch vreemd blijft voelen tegenover de uitingen der Japansche kunst. Men ziet nu de uitstekende technische verzorging, maar mist bij dit werk de samenhang van gedachte en uitvoering. Kleur, zoowel als teekening zijn niet in overeenstemming met het geheel.

De oorzaak hiervan ligt ongetwijfeld aan den Japanner zelf, die thans export-fabricaat maakt en rekening meent te moeten houden met Europeeschen smaak (?); maar niet minder heeft de importeur er schuld aan, omdat hij, in zijn soort kunst-handelaar zijnde, dit

[p. 360]

predicaat feitelijk onwaardig is. Ten slotte echter is ook het publiek mede verantwoordelijk voor al dat minderwaardige Japan-gedoe, omdat het maar koopt zonder te oordeelen, zonder te zien.

Want er komt ook wel goed werk uit handen van den tegenwoordigen Japanner, vooral wanneer hijzelf naar de houtsneden, naar de vazen en bronzen van z'n groote voorgangers heeft gekeken.

De prenten hebben nog wel niet die zelfde prachtige kleurcombinatie der oude, de aniline deed zijn intocht in het Rijk van den Chrysantemum; maar tal van moderne houtsneden uit den laatsten tijd bewijzen dat de Japanner over den export-tijd heen raakt.

Van de Japansche firma Ken-Hoshino uit Tokio, die thans te Londen een filiaal van hare zaak heeft (New Courts Chambers 57 en 58 Chancery Lane) ontving ik dezer dagen een serie door haar uitgegeven Japansche houtsneden die waarlijk naar de bekoring der oude streefden. De kleur is nog wat hard en het papier niet zoo soepel als wij dat gewend zijn, maar toch kunnen deze platen, waarvan er voor enkele een groot aantal verschillende kleurplankjes noodig was, bewijzen, dat, mits men zelf maar uit z'n oogen ziet, onder het hedendaagsche Japansch wel goed werk te vinden is.

Daar zijn lange paneeltjes; een avondlandschap met opkomende maan, en een nacht op de rivier, waar tegen de kleur van het water zich een schuit donker afteekent, en alleen het licht uit de ruitjes even opflikkert in dit stemmige geheel, die doen denken aan die avondgezichten van Hiroshigé. Naast deze impressies van het landschap, zijn er dierstudies die, zij het nog niet geheel in gevoeligheid van druk, toch in teekening de goede oude nabij komen. Een kraai op een tak, vliegende ganzen, watersnippen, een arend, een uil, zij zijn allen uitstekend in hun karakter geobserveerd en met een eenvoudigheid weergegeven, die ons de dieren van een Sosen in herinnering brengen; en de plantstudies, bloeiende takken van de kers, de appel, de wysteria, zij doen voor de dierenteekeningen niet onder.

Waar men tegenwoordig veel ijvert voor eenvoudige versiering in scholen en kinderkamers, daar zouden deze vogel- en plantstudies, waarvan de prijs tusschen 1 sh. en 2 sh. varieert, goede diensten kunnen bewijzen.

Sprekende over Japansche kunst, kom ik vanzelf tot een uitgave die mij onlangs bereikte, en, al geeft zij dan ook maar een zeer beknopten indruk van Japansche schilderkunst, toch niet onvermeld mag blijven.

‘L'Art Japonais’ heet een deeltje der serie die, in het Duitsch en Fransch verschenen, voor Nederland en Koloniën onder den titel ‘het artistiek schoone’ door den uitgever C.L.G. Veldt in den handel gebracht wordt.

Het is een uitgave waarvan zoowel de illustraties als de tekstdruk er bijzonder verzorgd uitzien, en die in het vrij korte bestek een aardig beeld geeft van een kunstperiode of van een enkelen kunstenaar. Het spreekt van zelf, dat, waar het zoo'n uitgebreid veld betreft als ‘L'Art Japonais’ men bezwaarlijk met een ruim vijf en twintigtal wijdgezette pagina's volstaan kan; maar toch krijgt men zoowel door de uitstekend gereproduceerde afbeeldingen als door de schets van Lawrence Binyon eenig begrip van de verschillen tusschen het werk der Kano-school en dat der Ukiyo-yé, tusschen de groote schilderschool en die der houtsneden in het bijzonder.

Behalve dit deeltje over Japansche kunst, verschenen er monografieën over Félicien Rops, Hogarth, Degas, Boehle, Delacroix, Rossetti, Hodler en de Zwitzers, Oberländer en Schwind, Constantin Guys en over oude Engelsche meesters.

Deze laatste aflevering is gewijd aan het werk van Reynolds, Romney, Turner, Gainsborough en andere Engelsche portretkunstenaars.

Een aardig nummer met zeer geslaagde reproductiën, maar ook weer wat heel erg beknopt.

Een essay over één kunstenaar in één enkel nummer lijkt mij, de plaatsruimte in aanmerking nemende, al voldoende.

In het najaar zal in deze serie een afzonderlijke aflevering verschijnen over Jozef Israëls door den heer C.L. Dake.

R.W.P. Jr.