Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 20

[p. 143]

Boeken over kunst.

Het komt mij voor dat het aantal boeken over kunstwerken, kunsttechnieken, kunstontwikkeling enz. enz. in de laatste jaren aanmerkelijk is toegenomen.

Moesten wij vroeger volstaan met de zeer kostbare en dikwerf zeer smakeloos uitgevoerde galerie-werken, groote mappen meest van Duitschen oorsprong, met afbeeldingen naar beroemde schilderijen uit bekende verzamelingen, thans wordt de kunst ons opgedischt in handiger formaat en op een wijze die haar binnen veler bereik brengt.

Niet alleen het formaat en het prijsverschil vallen ons echter op, trouwens er verschijnen ook nog wel omvangrijke en kostbare werken over kunst, maar vooral de wijze van bewerken, waarin dikwijls onbewust een zekere opvoedende geest zit. Het is alsof men het publiek niet slechts afbeeldingen wil laten zien om de schoonheids- of belangrijkheidswille, maar het tevens doen beseffen dat en dikwijls waarom die schilderijen of kunstvoorwerpen mooi en de moeite waard zijn, zelfs zonder het bepaald uit te spreken.

Het wil me wel eens toeschijnen, of het de geest van den tijd is, die kunst tot gemeen goed tracht te maken, en waartoe een ieder die er iets voor voelt, als onwillekeurig bijdraagt.

Wij moeten hier een uitzondering maken voor den heer Bremmer, bij wiens aesthetische studies wel degelijk een bepaalde ontwikkeling tot kunst op den voorgrond staat; maar toch, diens optreden, zoowel als de uitgave van serie-werken op kunst of kunstnijverheidsgebied, van populair geschreven kunstenaars-biografieën, van beknopte handboeken voor verschillende kunsttechnieken, het zijn alle verschijnselen, die er op wijzen, dat wij meer dan ooit leven onder het teeken der ‘Kunst’.

Van den heer H.P. Bremmer, die, opvoeder in kunst, als zoodanig een juiste afspiegeling van dezen tijd is, verscheen onlangs weder een nieuw boekje, dat beoogt het publiek ontvankelijker te maken voor de schoonheid in schilderkunst en kunstnijverheidsvoorwerp.

In deze ‘Praktische Aesthetische Studies’, wil de schrijver ons allereerst het verschil aantoonen tusschen een schilderij en een natuurafbeelding, ons duidelijk maken dat het den kunstenaar niet te doen is om een zuivere weergave van de werkelijkheid, maar wel om den indruk vast te leggen, die een stadsgedeelte, een landschap, de kleurcombinatie van een stilleven, op hem maakte.

Daardoor zullen enkele gedeelten, dikwijls meer domineeren dan op de fotografische natuurafbeelding, zal hij geneigd zijn details te verwaarloozen, om datgene wat hem vooral trof, goed tot zijn recht te doen komen.

Ook ‘echt en namaak’, niet alleen in aarden kruikjes, maar zelfs in schilderijen bespreekt de heer Bremmer in dit nieuwe bundeltje. Om dit te doen met behulp van autotypie lijkt mij, vooral waar het schilderijen betreft, een moeilijke zaak. De falsificaties zijn niet immer te beredeneeren, te definieeren dunkt mij; een kunstenaar voelt soms de namaak van een schilderij, van een kunstvoorwerp, waar de theoreticus zelfs een echtheid zou willen bewijzen.

Nu is het misschien wel eens goed zoo'n intuïtieve beoordeeling te gaan ontleden, maar ik geloof toch dat een pur sang schilder, die voor een valschen Bosboom gebracht werd, het zou ‘ruiken’ en er nooit toe komen zou het te definieeren. Hier is een scheiding tusschen den kunstenaar en den kunstgeleerde; maar Bremmers boeken zijn voor hen die onderwezen willen worden in kunst-begrijpen, -genieten, -waardeeren, en niet voor kunstgevoeligen, die, zij het ook zonder u het waarom te kunnen zeggen, de gave des oordeels bezitten.

Eveneens blijvende op het terrein van den kunstopvoeder, is J. Kuyper's boek over Heraldiek er een waaruit veel te leeren valt. Er bestaat weinig ten onzent, vooral uit een aesthetisch oogpunt bezien, over heraldiek, en al zijn de tijden dat men een groote waarde aan plaats- en familiewapens hechtte misschien eenigszins voorbij, toch komt èn in de bouwkunst èn in de versieringskunst meermalen de toepassing der heraldiek voor.

[p. 144]

De heer Kuyper, die in het afgeloopen jaar, in eenige cursusavonden, uitgaande van de Vereeniging Architectura et Amicitia, de toepassing der heraldiek, hare voorschriften en vormen uiteenzette, heeft thans deze lezingen in een boekje bijeengebracht en door tal van teekeningen verduidelijkt.

In zijn inleiding wijst de schrijver er op, dat er zoo weinig aandacht geschonken wordt aan de historische versieringsvormen; en daar dit wonderwel aansluit bij wat wij de vorige maand betoogden, mag ik er door een enkele aanhaling zeker nog wel even den nadruk op leggen.

‘Om het zoekende versieringsinstinct te voldoen,’ zegt de heer K., ‘behelpt men zich in de hedendaagsche bouwkunst gemakshalve met het heilige kwadraatje of het alleenheerschende driehoekje. Eischen van materiaal en techniek worden daarbij genegeerd en zoo kunnen wij dagelijks waarnemen, dat buiten het gebied van historisch ornament, het abstracte geometrisch ornament dienst doet voor textielstoffen, voor graniet, zandsteen, hout en metaal, een universeel ornament, passend voor alle gelegenheden.’ En iets verder:

‘Persoonlijke opvattingen en inzichten op het gebied van decoratieve kunst hebben zeer zeker reden van bestaan, wanneer daaraan voorafgaat voldoende kennis van historische siervormen. Tot die historische siervormen behooren allereerst de vormen der wapenkunst’.

De toepassing der heraldiek in de versieringskunst zal dan ook ongetwijfeld tot rijkere vormen-samenstellingen aanleiding geven, maar de heraldiek is aan vaste regels en wetten, aan bestaande voorschriften gebonden, en die zal men dienen te kennen, wil men zelf iets concipieeren dat niet alleen mooi, maar ook goed en juist is.

In dit verband is 's heeren Kuypers boekje opgevat. Het is een practisch handboek voor hen die de wapenkunde in ornamentiek willen toepassen. Het geeft geen voorbeelden om na te volgen, maar doet zien wat in de heraldiek wel en wat niet mag, geeft hoofdstukken over schildvormen, helmen, helmdoeken, schildhouders, diervormen in de heraldiek, enz. enz., juist wat onze ornamentisten noodig hebben te weten; de verwerking der motieven is aan hun eigen smaak en vernuft overgelaten.

Een wegwijzer dus op dit weinig gekende gebied, een welkomen gids zouden wij het kunnen noemen.

* _* *

Op ander gebied, voor onze kunstnijveren echter niet minder leerzaam is de catalogus die de heer C.W. Lunsingh-Scheurleer van zijne verzameling Egyptische, Grieksche en Romeinsche oudheden heeft samengesteld en doen uitgeven.

Hoewel een dergelijke verzameling over het algemeen hare grootste belangrijkheid aan de archeologische waarde der voorwerpen pleegt te ontleenen (waaruit onze sierkunstenaars dan de conclusie trekken, dat oudheidkundige en ethnografische musea niets van hunne gading bevatten) meenen wij juist, dat voor de studie van versieringswijzen, voor de vormenkennis van gebruiksvoorwerpen men niet beter kan doen dan bij hen ter schole te gaan, die bewezen hebben, dat vorm, gebruik en versiering van een voorwerp in zeer nauw verband tot elkaar staan. Als vanzelf wenden wij ons dan tot Egyptenaren, Grieken en Romeinen. Wat dezen catalogus, die een zeer groot aantal afbeeldingen bevat, bovendien belangrijk maakt, is een historische inleiding, die - zij moge dan geen volledig voorbeeld geven van de geheele ontwikkeling der Grieksche kunstnijverheid (zooals de heer L.S. in zijn voorbericht zegt) - toch ongetwijfeld tot beter begrip, tot juister waardebepaling der voorwerpen zal bijdragen. Een catalogus als deze is dan ook meer dan een loutere inventaris-beschrijving, zij wekt belangstelling voor een verzameling die de verzamelaar zelf met liefde en zorg heeft bijeengebracht, en deze toewijding van den eigenaar, zij spreekt tot ons zelfs uit zeer korte notities bij ieder voorwerp, en doet ons zoodoende iets gevoelen voor die schatten van kunst en historie. Die overblijfselen van vroegere cultuur worden daardoor tot levend studiemateriaal voor hen die de schoonheid en de belangrijkheid ervan leeren verstaan. Mochten alle catalogi van onze openbare verzamelingen op een dergelijke wijze uitgevoerd worden.

R.W.P. Jr.