Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 20

[p. 71]

Ornamentstudie.

Men wil er wel eens meer dan gewone waarde aan hechten wanneer hedendaagsche ornamentisten er zich op laten voorstaan, weinig of geen leiding bij hunne studie gehad te hebben. Men meent dan dat zij oorspronkelijker zijn gebleven, omdat zij ontkwamen aan den persoonlijken invloed van dezen of genen, maar dit is onjuist tenzij zij hun vak uitoefenden op een onbewoond eiland of in een zeer geïsoleerd dorp, immers het is tegenwoordig onmogelijk de inwerking te ontvlieden die daar uitgaat van musea, van tentoonstellingen, van bibliotheken met pracht- en plaatwerken. En de zekere bravoer die er in schuilt, te kunnen verklaren niets aan zijn leermeesters verschuldigd te zijn, en alles uit zichzelf te hebben, zij is niet geheel zuiver want al datgene wat men gezien heeft, en wat door bijzondere kwaliteiten de aandacht trok, zal onwillekeurig tot ontwikkeling van eigen talenten bijdragen.

Maar waarom, zouden wij willen vragen, zit er iets minderwaardigs in, een leermeester gehad te hebben, van wiens kennis wij profiteerden of te bestudeeren wat groote voorgangers maakten of in tijden van algemeenen kunstbloei ontstond.

Sir Joshua Reynolds zegt in de tweede van zijn ‘Discourses on Art’: Invention, strictly speaking, is little more than a new combination of those images which have been previously gathered and deposited in the memory: - nothing can come of nothing; he who has laid up no materials can produce no combinations,’ waaruit wij de conclusie zouden kunnen trekken dat, hoe meer vormenkennis de ontwerper in zich heeft opgenomen, des te uitgebreider z'n vermogen zal zijn, die vormen tot nieuwe samenstellingen te verwerken. Want zijn eigen gave, zijn talent schuilt in het rangschikken, in het groepeeren van lijnen en vlakken, en al wil men de wijze waarop dit behoort te geschieden wel eens in zuivere systemen vastleggen, steeds toch zal er, blijvende binnen de perken dier wetten en voorschriften, ruimte zijn tot ontplooing van eigen vernuft. Hoe meer men dus tenslotte in zijn mars voert, hoe rijker men zijn kan in eigen conceptie. En het wil mij nu wel eens voorkomen dat de nuchterheid, de armoede, de eenvoud, die kenmerken zijn van onze hedendaagsche kunstnijverheid voor een groot deel hunne oorzaak vinden in de weinige waarde die onze kunstnijveraars hechten aan ornamentstudie. Zij vreezen angstig hun oorspronkelijkheid te zullen verliezen, wanneer zij kennis nemen der ornamentvormen uit voorafgegane kunstperioden, bovendien acht men de tijden voorbij dat ontworpen werd in een of anderen stijl, en zoo dit eens mocht voorkomen is het werk voor kunsthistorici, voor dorre stijlgeleerden. Zij beseffen nog niet, dat minder noch de eigenaardige stijlverschillen, dan wel de vormengroei, de motievenontwikkeling in die verschillende kunstperioden hen steunen kan bij eigen ontwerpen. Zij leeren dikwijls als een noodzakelijk kwaad, en door hen veelal overbodig geacht, de bouwvormen in verschillende tijdperken en soms de daarmede samengaande uiterlijke versieringen, maar zelden brengt deze studie hun iets meer bij dan een zeer oppervlakkig begrip van eenige bouwperioden.

Wanneer wij het laatste verslag der Rijkscommissie tot het afnemen der examens voor M.O. teekenen naslaan, dan lezen wij hierin ten opzichte der stijl en ornamentleer: ‘De examens in de geschiedenis der bouwstijlen en in het ornament hebben ook dezen keer weder het steeds voorkomend verschijnsel kunnen aantoonen, dat de studie van die vakken over het algemeen stelselloos wordt beoefend.

Het bleef ook ditmaal weder bij zeer primitieve kennis van de geschiedenis der bouwstijlen.

Het was duidelijk merkbaar, dat de meeste candidaten zich tot een zeer beperkte litteratuur op het gebied der kunstgeschiedenis hadden bepaald.

Ook gaven vele candidaten meermalen blijk van schromelijke onkunde omtrent den vorm der geschiedenis van gebouwen zelfs voorkomende in de stad hunner inwoning.

[p. 72]

De kennis van de ornamentiek afzonderlijk bleek meerendeels zeer oppervlakkig te zijn bestudeerd. Van een nationale periodieke indeeling van voorwerpen, behoorende tot de decoratieve bouwkunst hadden slechts enkele candidaten een meer dan oppervlakkige kennis.

Onkunde op het gebied van geographie en algemeene geschiedenis bemoeilijkt natuurlijk zeer de beoefening der ‘kunstgeschiedenis in het algemeen.’

Als men nu bedenkt dat de candidaten voor deze examens, meerendeels leerlingen der opleidingsscholen te Amsterdam, den Haag of Rotterdam, later voor een groot gedeelte in de gelederen der kunstnijveraars zullen treden, dan is er iets verontrustends in en vragen wij ons af, wat hiervan te verwachten is.

En al behoeven wij nu nog niet te verlangen, dat iedere ornamentist in staat zij, zonder eenige speciale voorbereiding, versieringen te maken, die de eigenschappen vertoonen van een bepaalde kunstperiode, toch mogen wij wel verwachten dat iemand die als ‘sierkunstenaar’ optreedt over eenige meerdere vormenkennis beschikt, dan wat hij meent dat thans gangbaar en ‘modern’ is.

Trouwens de bovengenoemde Commissie sclirijft waar het ornament-compositie betreft o.a.: ‘De meest elementare begrippen omtrent de samenstellende deelen eener ornamentale-compositie waren dikwijls geheel afwezig.

Dit bleek vooral uit het zinloos toepassen van meetkundige systemen.

Stelselloos werden daarop de motieven geplaatst, zonder dat daarbij rekening werd gehouden met de eigenschappen, maten en verhoudingen der te versieren vlakken of voorwerpen.’

Men ziet het, onze aankomende teekenaars hechten al bitter weinig waarde aan ornamentstudie, en toch zullen zij geroepen worden later ons huisraad, onze woningen te sieren. Dwaze ironie. Beseffen zij dan niet hoeveel zij voor hun eigen vorming kunnen leeren uit de ornamentatie van een Perzich tapijt, uit de vormencombinatie in een Oosterschen shawl?

Is het hun dan nooit duidelijk gemaakt dat evenmin als Algemeene of Vaderlandsche Geschiedenis bestaat in het van-buiten-leeren en onthouden van jaartallen, ornamentstudie alleen de kennis van een aantal motieven insluit. Of men de schelpvorm van Louis XV nu al herkennen kan, de Grieksche van de Romeinsche palmet weet te onderscheiden, Gothiek en Renaissance ten naastenbij uit elkaar weet te houden, het getuigt slechts van weten en niet van begrijpen.

Slechts dàn wanneer men duidelijk beseft waarom zoo'n vorm op een bepaald voorwerp zóó en niet anders is aangebracht, wanneer men inziet, dat een samenstelling als in Perzisch drijfwerk bv. tot iets schoons is gegroeid door een logischen opbouw der motieven, samengaande met den vorm van het voorwerp, met den aard van het materiaal, zoodra men iederen versieringsvorm leert beschouwen in zijn eigen verband, dàn is ornamentstudie méér dan het leeren van een tijdtafel, en zal het nimmer onzen aankomenden kunstnijveraars in den weg staan, als ballast van onnutte kennis, maar hen daarentegen steunen in eigen ontwerpen.

Zij zullen dan niet alleen de uiterlijke vormen van verschillende perioden u kunnen opnoemen, maar de innerlijke waarde dier vormen begrepen hebben, en deze kennis zal zich afspiegelen in hun werk, dat nu nog dikwijls zoo arm en nuchter voor ons staat.

R.W.P. Jr.