Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 19

[p. 359]

Onderwijs in kunstnijverheid.

Wij leven tegenwoordig nu eenmaal onder het teeken der nijverheidskunst, ambachtskunst, kunstnijverheid of hoe deze nieuwe vondst heeten moge; geen wonder dus dat hare beoefenaars en hunne opleiding ons interesseeren.

En als wij ons nu eens terugdenken in den tijd dat er geen ‘officieele’ kunstnijverheid bestond, dat de handwerksman, die iets voelde voor zijn vak, zijn werk met hoe langer hoe meer zorg, liefde, toewijding ging maken, er zelf zooveel pleizier in had, dat hij van ieder ding, waaraan hij bezig was, graag iets moois maakte, dan vinden wij een hemelsbreed verschil tusschen de opleiding van dien ouden en de voorbereidende studie van den hedendaagschen kunstnijveraar.

De ambachts- en nijverheidskunstenaar van voorheen, de man die het mooie snijwerk maakte aan Gothische kasten en kisten, aan Renaissance meubelen, die het deurbeslag smeedde en het aardewerk beschilderde, leerde terdege zijn vak, vooral het technische gedeelte, trok van den eenen baas naar een volgenden, bij wien weer iets nieuws te speuren viel, en ontwikkelde zich zoodoende, al werkende. Dit is aan de voorwerpen te zien, zij verstonden hun vak, zoo zelfs, dat in latere tijden die kennis van het métier hun wel eens de baas was, en de handwerksman evolutiën ging maken, die buiten de juiste bewerking der grondstoffen vielen. Deze proeven van te ver doorgevoerd technische meesterschap, wij keuren ze af, en terecht; ieder materiaal behoort naar zijn geaardheid bewerkt te worden, de steen moet niet behakt, bekapt, bevijld en geslepen worden tot hij kantwerk lijkt, maar de menschen, die dat deden, kenden hun métier in ieder geval door en door, zij waren daarbij doorgaans ontwerper en uitvoerder beiden.

Vergelijken wij daar eens mede den hedendaagschen broeder in het gilde; hij behoeft geen proefstuk af te leggen om bevorderd te worden tot kunstnijveraar, en ik vrees bovendien dat de meesten het er droevig zouden afbrengen, zoo eenig praktisch bewijs van hunne kunst verlangd werd; want de opleiding dezer jonge menschen heeft een gansch ander uitgangspunt gehad.

Onze tegenwoordige kunstnijverheid is dan ook niet voortgekomen uit de kringen der vaklieden die hun ambacht met pleizier uitoefenden, maar uit de rangen der schilders, die, door hun geoefend oog, de mooie vormen van oude meubelen en huisraad wisten te waardeeren, het betreurden dat wat er gemaakt werd zoo leelijk en onbegrepen was, en zoodoende zich zelf er toe zetten... ontwerpen te maken voor betere meubelen, voor gebruikskunst etc. etc. om deze ontwerpen door vaklieden, onder hunne leiding zoo noodig, te doen uitvoeren. Gaat men ten onzent, zoowel als in het buitenland de rij der voormannen op kunstnijverheidsgebied na, dan blijken zij bijna allen van huis uit schilders te zijn geweest.

En de grondige kennis der praktijk, die, door de omstandigheden, deze menschen misten, die soms alleen enkelen zich door ernstige studie hadden eigen gemaakt, men meende ze overbodig voor de nieuwe kunstnijveraars, daar er een categorie was ontstaan van menschen die slechts ‘ontwierpen’.

Dit ‘ontwerpen’ werd langzamerhand eigenlijk alles, hierdoor werd de opleiding, de richting van het onderwijs bepaald. Men leerde en leert nog versieringen maken, zonder zich daarbij bewust te zijn in welke materie ze worden uitgevoerd, ten minste zonder het materiaal als grondslag of uitgangspunt te nemen, eenvoudig omdat men dit materiaal niet kent, het zelf niet kan bewerken. Men heeft dan ook den alomvattenden naam van sierkunstenaar uitgevonden voor hen die geen vak beoefenen, maar in vele vakken kunnen sieren.

Nu pleegt de sierkunstenar, zoodra het er toe komt dat zijn ontwerpen tot werkelijkheid worden, meestal, zoo hij verstandig is, wel eenig overleg met den uitvoerder, maar, zoo deze een goed vakman is, kan hij alles maken, ook dat wat minder logisch is zelfs, en zoo hij maar matig zijn werk verstaat, zal hij

[p. 360]

blijven hechten aan datgene wat hij steeds deed en voor onuitvoerbaar verklaren wat hij nooit zag noch maakte; onze ontwerper kan niet bewijzen dat zijn teekeningen wèl voor uitvoering vatbaar zijn.

De noodzakelijkheid dat dus een ontwerper het vak waarvoor hij teekeningen maakt door en door kent blijkt hieruit duidelijk genoeg, dunkt mij, maar waar en wanneer moet hij die vakkennis opdoen. Men bezoekt een kunstnijverheidsschool en vestigt zich na drie jaren als kunstnijveraar, en op onze kunstnijverheidsscholen wordt ‘geteekend’ in hoofdzaak. Men leert er de geschiedenis der kunstnijverheid, de aesthetiek ervan, de principen der versieringskunst, het ontwerpen van ornament en wat niet al, en vormt de jonge lieden tot algemeen ontwikkelde aesthetische ontwerpers,.... die echter geen vak kennen.

Op onze ambachtsscholen wordt, wat men er overigens tegen in moge brengen, het grootste gedeelte van den beschikbaren tijd besteed aan de practische beoefening van het vak, terwijl de overige uren voornamelijk met de aesthetische ontwikkeling verband houden, en aan de kunstnijverheidsscholen waar de verdere uitbreiding van het ambachtsonderwijs tot kunst-ambachtsonderwijs op hare plaats zou zijn, is geen enkel uur (behoudens bescheiden pogingen op een paar scholen) voor de praktijk van het vak uitgetrokken, wordt evenmin praktische kennis van eenig vak bij de toelating van een leerling geëischt. Dat hier een leemte bestaat is dus duidelijk, men ontwikkelt in theoretische richting zonder fond van practische bekwaamheid te eischen, noch practische studie aan theoretische kennis te verbinden. Van deze onderwijs-inrichtingen nu komen weder onze aanstaande kunstnijveraars, wier handen dus verkeerd moeten staan, en die zich, zoo zij waarlijk iets in hun vak willen praesteeren, met zeer veel moeite, langs andere wegen, de kennis van het métier moeten eigen maken, zoo dit nog mogelijk is.

Voor onze jonge kunstnijverheid is er echter nog een ander gevaar verbonden aan deze opleiding der jeugdige gildebroeders en wel dit dat zij slechts leeren zien, denken, ontwerpen... op papier. Hunne vormen, hun versieringen zijn uitgedacht, met meer of minder smaak en schoonheidsgevoel; zij zijn niet gegroeid, ontstaan, terwijl het voorwerp gemaakt werd, en dit is een fout die ongetwijfeld de gezonde ontwikkeling van onze kunstnijverheid zal tegenhouden.

Ieder materiaal eischt een eigen bewerking, en nauw met die bewerking verbonden zijn de verschillende vormen, de versieringen die men in dat materiaal kan uitvoeren; zoo bepaalt dus de stof waarin men werkt ten deele reeds den vorm, en zal, om een voorbeeld te noemen, een beeldje in hout, in marmer, in brons, verschillend van opvatting dienen te zijn, hoewel juist in dit geval het doenlijk is precies hetzelfde in ieder dezer verschillende stoffen te doen uitvoeren. Slechts hij echter die juist de geaardheid van hout, zoowel als van brons of marmer kent, zal voelen dat iedere grondstof zijn eigen werkwijze voorschrijft. Zoo wijst iedere techniek hare beoefenaars zelf reeds eenigszins den weg, en juist hoe meer iemand zelf van de techniek op de hoogte is, hoe minder zijn ontwerp het aanzien van ‘geteekend,’ ‘uitgedacht’ zal dragen. Iemand die borduurt en meester is van de naald, zal met aangeven van een hoofdverdeeling, een hoofdrichting, kunnen volstaan, en al bordurende haar versiering zich doen ontwikkelen; iemand die zelf den beeldhouwershamer hanteert zal een ontwerp maken in klei en gips, maar al hamerende, al hakkende, zijn ontwerp wijzigen, uitwerken naar mate de techniek dit aangeeft.

Maar voor al deze dingen is noodig dat men bij het onderwijs voor onze kunstnijveraars, een plaats, een zeer voorname zelfs, inruime voor praktische oefening; dat men als vereischte voor toelating stelle, bijv. een einddiploma eener ambachtsschool en eenige jaren praktijk, of een practisch proefstuk; en dat men op onze kunstnijverheidsscholen naast de teekenzalen, naast de theoriezalen, werkplaatsen inrichte voor de beoefening der verschillende kunstambachten. Dit zal niet alleen de jongelieden zelve ten goede komen, maar is onmisbaar voor de ontwikkeling onzer hedendaagsche kunstnijverheid.

R.W.P. Jr.