Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 19

[p. 215]

Het boek.

Zou het louter toeval zijn dat in de laatste dagen van verschillende zijden de aandacht op ‘het boek’ gevestigd wordt, en wel in het bijzonder op het uiterlijk? Is men het er zoo aandoenlijk over eens dat nu ons meubelair een herleving tegemoet gaat, er telkens fabrieken verrijzen die u beter aardewerk zullen leveren, men het metaalwerk in deugdelijker vormen tracht te verwerken, en het kunstnaaldwerk naar betere patronen smacht, ook het uiterlijk van het boek eens danig onder handen genomen behoort te worden? Wij willen het hopen, want noodig is het. Weinig boeken toch van de vele die verschijnen zien er eens ‘aangenaam’ uit; slechts zelden wordt er rekening gehouden met het aspect van een pagina, met de overeenstemming tusschen letterbeeld, regellengte, letterspiegel en papier. De eischen van zuinigheid in de eerste en van techniek in de tweede plaats, beheerschen alles.

De zuinigheid dwingt tot veel op een pagina, en daardoor weer tot een lichte, versmalde letter, en de techniek, ja die is er dikwijls om de vakmenschen, die niet gaarne van hunne sleur afwijken, de hand boven het hoofd te houden, en andersdenkenden door tal van zoogenaamd technische bezwaren af te schepen. Want het is waar, niemand is zoo conservatief als de vakman, die daarbij krachtens zijn vakkennis (welke doorgaans zeer gering is en men beter met routine zou kunnen aanduiden) gaarne geneigd is het inzicht van een buitenstaander met eenige geringschatting te begroeten.

En blijkt ten slotte, dat die zwaarwichtige technische moeilijkheden, bij een weinig nadenken en overwegen, gemakkelijk te overwinnen zijn, dan komt in hoogste instantie ‘het publiek’ dat naar men zegt, aan het leelijke zoo de voorkeur heeft.

Het kan zijn, ‘het publiek’ heeft waarschijnlijk weinig onderscheidingsvermogen, maar op gevaar af, dat de zakenman om mijn leekenoordeel zal glimlachen, zou ik toch willen beweren dat wanneer het goede maar zóó was, dat het alle gedachte aan expresselijke mooidoenerij, aan zucht tot nieuwe-richting-achtigheid buitensloot, het wel ingang zou vinden, ja men het zelfs dankbaar zou aanvaarden.

Terugkeerende tot ‘het boek’ zou ik er op willen wijzen en hierbij het uitstekende werken der Doves-press tot voorbeeld nemen, dat juist zonder eenige extra fraaiïgheid zelfs zonder boekteekening, iets bereikt kan worden, waarvan dadelijk opvalt, dat het goed is.

Zoo onderscheidt, om iets te noemen dat mij dezer dagen gewerd, het nieuwe omslagje van den derden jaargang van het tijdschrift ‘de Boekzaal’ onder redactie van Dr. H.E. Greve, zich gunstig bij dat van het vorige jaar en toch is het ditmaal simpel zetwerk, waar het vroeger naar een teekening uit een bureau van sierkunst geclicheerd was. Wij willen er de betrokken artieste niet hard over vallen, alleen de onderwijsinrichtingen er op willen wijzen, hunne leerlingen niet voor te spiegelen dat zij na drie, vier-jarig bezoek zichzelve kunnen vestigen en in hun werk eenig loonend bestaan vinden. Primo zal dat loonend bestaan zeer gering zijn en secundo komt dán m.i. eerst de tijd om onder leiding van iemand die de eischen, de voorwaarden en moeilijkheden overwogen heeft, te gaan werken, en dus in stede van te produceeren te gaan leeren.

Men zal dit duidelijk inzien zoodra er sprake is van een vak waarbij de technische kennis een hoofdvereischte is, laat ons noemen het maken van meubelen, het maken van aardewerk. Maar er zijn andere vakken, die niet zoo dadelijk doen beseffen dat men op de hoogte van het materiaal behoeft te zijn, om er iets voor te ontwerpen en onder deze vakken is ‘de boekkunst’ bijzonder bevoorrecht. De cliché-maker reproduceert tegenwoordig iedere teekening hetzij in vaste pennelijnen, in ruige krijthalen, in gewasschen tinten, dus... als men teekenen kan is men klaar voor ‘het boek.’ Dit schijnt klaar als een klontje, ook voor de Internationale Vennootschap ‘The Graphic Arts’ in Utrecht. In eene circulaire van de directie der genoemde maatschappij lezen wij:

[p. 216]

‘Waar helaas in Nederland de Grafische Kunst bij andere naties ten achter staat (de graf. kunst, die bij naties ten achterstaat, lijkt mij wat zonderling R.W.P. Jr.) zullen wij met inspannende krachten de grafische vakken op hooger peil trachten te brengen.

Wij hebben dan ook geen kosten ontzien, om in deze te bewijzen wat op grafisch gebied hier te lande onder aesthetische leiding kan worden gepraesteerd.

Onze inrichting is er dan ook speciaal op berekend om H.H. uitgevers, fabrikanten, etc., in de uitgave van kunstdrukwerk te steunen, van advies te dienen en de algeheele leiding daarvan op ons te nemen.

Van deze zijde zal er dan ook groote waarde gehecht worden aan dit album, waarin tal van illustraties voorkomen die een richtsnoer kunnen zijn voor boeksierkunst etc.’

Meer zal ik maar niet aanhalen, men merkt wel, dat deze firma haar licht niet onder een korenmaat steekt en met een flux de bouche, een advertentie-colporteur waardig, de halve wereld wil veroveren.

Zien wij na deze, van niet geringe ingenomenheid met zichzelve getuigende circulaire, het bijbehoorende monsterboekje dan moeten wij toch heusch ietwat lachen om dit ‘boeren, burgers en buitenlui.’ Het omslag alleen reeds is geen omslag, maar... een met plooien-en-al kunstig nagebootst opgevouwen servet en bezien wij het boekske verder dan vragen wij verbaasd, hoe het mogelijk is, dat men heden ten dage nog dingen, die geboetseerd schijnen en dan ook autotypiën naar boetseersels zijn, als boekversiering wil proclameeren. Zijn dan de meest elementaire begrippen omtrent versiering in overeenstemming met het te versieren ding de directie der Graphic-Arts geheel vreemd gebleven, of is ‘het publiek’ dat dit werk ‘vraagt’ weder de oorzaak?

Sympathieker dan het denkbeeld dezer firma, die wil doen zien wat onder aesthetische leiding gepresteerd kan worden, was ons de oproep van een aantal menschen die, in navolging van de Belgische in 1906 opgerichte vereeniging ‘Musée du Livre,’ alhier een vereeniging ‘Het Boek’ wilden stichten.

Geheel op de Brusselsche leest geschoeid wilden zij een tijdschrijft, een bibliotheek, tentoonstellingen en wat niet al, om belangstelling te wekken voor ‘het boek’ ook hier weer in het bijzonder voor het uiterlijk.

Maar eilacy het heeft niet mogen zijn. De mannen van het initiatief, die, dit zij terloops opgemerkt, in hunne voorloopige besprekingen nòch aan een uitgever nòch aan een boekversierder gedacht hadden, zij stelden zich reeds als bestuurderen der op te richten vereeniging beschikbaar, hadden statuten en reglementen gereed, doch helaas toen een en ander in een vergadering van belangstellenden (zoude misschien belanghebbenden beter zijn) ter sprake kwam, bleek men het niet eens te kunnen worden, zag menigeen meer naar zich zelf wat hij er bij te winnen of te verliezen had dan naar ‘het boek,’ wilde een ieder iets te zeggen hebben in den gang van zaken, en de vele zinnen die in de hoofden schuilden, zij konden bezwaarlijk samen gaan.

Het is jammer dat op deze wijze een vereeniging die goed had kunnen zijn, die goed had kunnen doen, op niets is uitgeloopen en eigenlijk... omdat men vermoedelijk te weinig aan ‘het boek’ dacht.

Het is niet alleen noodig, dat men in eenig opzicht, door zijn werkkring, zich aanverwant acht aan het boek, men moet er iets voor voelen, hetzij voor den band, voor den druk, voor de versiering of voor wat ook; dán eerst is samenwerking mogelijk met anderen tot een herleving der ‘boekkunst’ en dan behoeft ook een vereeniging als ‘het boek’ geen utopie te zijn.

R.W.P. Jr.