Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 19

Herfstindruk
door
Constant van Buggenhaut.

Lijnrecht en grijs gezwollen, met 'n ongewoon uitzicht van dommelige verveling rekt het kanaal tusschen zijn lage kaaien naar ginds, alwaar 't versmelt met de even grijze, mistige lucht die zwaar over de stad hangt, zachtekens neermiezelend heur griezelige klamheid.

Er is geen einder. De omtrekken der dingen zijn wonder vervaagd en vervormd en alles lijkt meer verwijderd, doezelt onmerkbaar weg, verloopend in één grauwe tint waaruit nog heel ver 'n plompe massa - 't slachthuis - even opdonkert.

Links over 't kanaal en evenwijdig ermee, loopt een laantje: twee roten magere boomen met bij plaatsen afpellende schors. Jonge platanen zijn 't; als de grillige herfstwind temets met 'n snok in hun kruinen roefelt, pletsen ze het nat dat ze daarboven opvingen almeteens in dikke droppels neer en telkens dwerrelen dan nog enkele der weinige blaren die de vorige vlage hun liet, met breede zwenkingen heen en terug naar beneden waar ze slordig vlekken blijven - roodbruin of rossig-groen - op 't zwart van den kleverigen aardeweg. Tusschen den boord van 't laantje en de ijzeren leuning der vaart ligt de weinig begane straatweg. Af en toe trekken er in de richting van 't slachthuis kudden runderen langs; hun vette, warme rompen dampen in de vochtig-kille morgenlucht en soms als er één wat ruw tegen de ongelijke, hem vreemde kasseien schopt en struikelt, buddelt het klagelijk, den schuimenden bek naar boven, de oogen wild-star van onrust in den spierigen kop. Dan rekken seffens andere nekken en koppen omhoog en antwoorden met eender triestig geloei of jagen blazend geuten damp door de gesperde neusgaten, angstig snuivend, zoekend naar de goed-lauwige stallucht die ze missen. En daartusschen gaat luid het opjagend ‘hop!’ der geleiders en klinkt kortknappend de djak of de droge slag van 'n mispelaar op hoorn of heup der nakomers.

De loskaai van 't kanaal ligt al den overkant. Dáár staan de pakhuizen en werkplaatsen, met groote stapels hout of kareelen ervoor, en erachter, hoog en recht, pijlen de fabriekschouwen waarvan ééne met 'n roetkleurige reuzenpluim van rook die lijk in vaste kluwens eerst rollend voortschuift, dan stilaan uitzet en, langs om meer verijlend, daar hangt als een vuildonkere onweerswolk tot wijd in 't geluchte.

[p. 134]

Vóór de breedopenstaande poorten der pakhuizen liggen, met stijf-dikke trossen vastgemeerd aan de kaaipalen, de binnenschuiten - bakken - op de vaart te dommelen; naar voren lijken ze, verveeld maar domgeduldig, te staren uit hun ronde ankergaten alover 't groengrijze water dat de meer opstekende wind nu in stage rimpeling houdt en zienlijk luisteren ze naar 't zachte durend geklos ervan tegen hun flanken.

Van op hun dek naar den vasten grond zijn breede, dikke berden gelegd en daarover loopen de lossers met veerkrachtigen tred geregeld naar 't geleidelijk bewegen der plank die meegeeft bij elken stap onder hunne zwaarte. Met flinken haal tillen de vullers op 't schip de vrachten kool of graan hun in den nek en, lichtelijk gestopen, terten ze dan vlug over de smalle brug aan welks uiteinde de terugkeerende makker bereids wacht, den ledigen zak op den arm, het korte, blauwlinnen kieltje bollend in den wind. Anderen, met leeren schootsvel vóór, de knokige blauwbeprikte armen bloot tot over den elleboog, staan in keten van de boot naar de lage kareelkar aan den wal en werpen elkaar handig 'n blok baksteen toe, snel omkeerend om even buigend 't volgend blok op te vangen en weer den volgman toe te schieten met afgemeten, juist gebaar, altijd her en her. Zoo gaat heel 't levendig bedrijf hier onafgebroken zijn gang, matelijk als de slinger van 'n uurwerk: één rhytmisch beweeg van komen en gaan, beuren, buigen en torsen.

Als nu alopeens, daarievers in den omtrek, 'n heesche stoomfluit het sein geeft voor etenstijd, valt met 'n slag de drukke doening stille. De linnen maaltjes worden uitgehaald en half naar omlaag gestroopt om de groote sneden brood; en binst ze dan beurtelings daarin happen of korte teugjes zabberen uit hun blikken koffiepulle gaan de mannen zich neerzetten op 'n kaaipaal, op de karren of tegen 'n stapel of gevel op den grond, ál waar 't hun past, koutend of grof schertsend ondereen. Enkelen zakken wat verder de kaai af en scholen al etend saam vóór een der grootste bakken, zwijgend toeziend naar 't ongewoon gedoe op en om 't schip.

Er wordt niet gewerkt hier. Af en toe komen schippers van omliggende schuiten aan: vlaandersche gasten met breedgeklepte petten op en gouden ringetjes in de oorlellen; ze lijken, midden dien werkdag, wat gedwongen en linksch in hun zwarte zondagspak. 'n Breede brug van drie berden, bestrooid met frischwit zand, leidt naar het schip en eer ze die opgaan kloppen ze met kleine slaagjes hun steenen pijpken leeg, steken het omzichtig weg in hun borstzakje en treuzelen nog 'n wijle als onbesloten, entwat schikkend aan 't hemdsboordje of 't veelkleurig halsdoek; dan stappen ze over.

Op het dek terten ze recht naar de deur der kleine kajuit waarvan de zijluikjes dicht zijn en daar nemen ze hun pet af en kijken naar binnen met ernstige, dubbende wezens. Ze blijven, met als iets verlegen in hun gebaren, er wat talmen en gaan ten leste de hand drukken aan 'n reeds bedaagden vent die lusteloos ineengedoken achteraan bij den roerboom zit en afgetrokken met 'n naam of 'n enkel woord hun groet beantwoord, seffens weer vóór hem uitturend ver weg naar dingen die hij-alléén maar speurt. Dan verlaten ze, meer verlicht, de schuit en troepen bij kleine hoopjes saam op de kaai. Ze spreken er ingehouden stil, overhands omkijkend naar den bedrukten man daar bij 't roer, en altemets klinkt duidelijk, hoog-uit boven hun gevezel het luide woord van 'n dooven oude die staag hervraagt, het hoofd schuin gerokken naar de omstanders om 't gezegde beter te vatten en binst hen vlak in 't gelaat loerend of ze soms wat vertellen dat hij niet hoort.

Medeen is 't weer aldoor aan 't verslechten. De mist is allengs uiteen gewaaid maar er valt een fijne smokkelregen nu, als stuifsel heel traag neerkomend naar den grond, bijwijlen met slagen wind op- en rondgezweept naar alle gewesten. 'n Heimelike vlage die haast geen water neergiet zoodat de dakgoten rijzekens lekken, maar die 't alles omdoomt met 'n wolkerige nattigheid en menschen en dingen verraderlijk naar alle zijden doorweekt.

Weer klinkt heesch het sein en de lossers trekken af naar hun schepen; 't geregeld labeur herbegint. Groepjes schippers gaan 't naaste drankhuis binnen, 'n reden vindend in 't natte gewaai; anderen komen weer buiten, steken den kraag van hun buizen omhoog tegen 't om-

[p. 135]

stuivend vocht, blijven, de handen in de broekzakken, uitkijken den kant der stadspoort op.

Als 't wat aanloopt verschijnt daarginder 'n zwart gerij dat traag rollend nadert: de voerman, onder zijn zwarten gewasten regenmantel als één blok met het voertuig, stijf op den bok, het koppel oude zwarten ervóór met hangende koppen, als metend elken stap van hun lijzen, makken gang, zonder haaste; ernevens op het gaanpad, dicht achter elkaar en scherend langsheen de huizen gaan twee mannen in zwarte, met zilver omlegde frakken. Aan de schuit zwenken de paarden en brengen den wagen vóór de plankenbrug; de zwarte mannen werpen al achter de slagdeur open en wachten.

Nu komen van den kant waar de lijkkoets aanreed ook priesters aan; hun witte alben wuiven in de windvlaag waartegen ze half gestopen ingaan en ze houden de vlakke hand op 't kalotje dat hunne kruin dekt, gedrukt. 'n Koorknaap, rood en wit, volgt, zich bergend achter hun breedere lijven, het zilveren kruis op den langen, zwarten staak als 'n spade over den schouder geworpen, onverschillig, zich half omdraaiend soms om te kijken naar 'n hond of naar 'n jongen die hem aangaapt en struikelend eens aanbotsend tegen den koster die in 't witte koorkleed nevens hem gaat en hem nijdig terugstoot.

Aan de poortbrug houdt de stoet een oogenblik stil en vormt zich processiegewijs. De knaap gaat vooraan; hij heeft het lastiger nu met 't opgestoken kruis, het lange kleed dat hem gedurig tusschen de beenen flapt en 't wilde haar dat los rechtop waait en kriebelend op zijn voorhoofd gaat hangen waarvoor hij dan staag den kop achterover schudt.

Aangekomen neemt het groepje wachtend plaats vóór den doodenwagen. De bedienden hebben de berrie uitgehaald en stappen gevolgd van 'n priester, over de loopbrug naar de kajuit; al de schippers zijn nu buiten en scharen saam, stille, de drie mannen naoogend. Plots rukt weer slierend de windvlaag aan; de handen gaan met één zwaai omhoog naar de petten en medeen klinkt schril 'n vloek van den oude die gehaast naar voren dringt.

- Verdomme!... Pak...

Hij wordt door zijn maats aangestooten. Een jonge gast buigt, door 'n tweede vastgehouden, over 't water, vischt de pet op en zwiept, met leuke bedoeling zorgelijk doend 't zijpende nat eruit. Men reikt ze den oude dan over die de ingehouden pret op de aangezichten leest en grommelend 't bemorste hoofddeksel om en om draait, nog even boosweg, halfluid pruttelend:

- 'n Nieuwe klak,... milledië...

Binst sjouwen ginds op de boot de twee mannen het kajuittrapje op met 'n lichter dien ze dan op de berrie plaatsen. De priester knielt er bij neer en op de kaai volgen de schippers hem na en ontblooten het hoofd; op de omliggende schuiten heeft 't werkvolk even den arbeid geschorst en kijkt toe. 'n Vreemd-eenige stilte hangt nu almeteen wachtend om het schip en om de groep van gebogen, roerlooze koppen waartusschen 't geflodder van de punten der halsdoeken in den wind àl 't beweeg is dat men speurt. Dan, óver 't kanaal, buddelt er traag 'n koe, en nog eene, zachter, droef gerekt; de vele hoeven der voorbijtrekkende kudde plodderen pletsend door 't slijk en achter 't laantje, veraf, tjinkelt ongedurig de tram, nadert, tjinkelend maar aldoor luider zijn eentoonig gelui, en snort voorbij dof ronkend op de natte reels.

De priester staat nu op en komt achter de beide mannen die de berrie tillen en voorzichtig over de loopplanken schrijden, aan wal. Dan volgt ook de oude schipper. Uit zijn verweerde gelaat dat meer getaand nog lijkt onder den dichten, zilverigen haarbos staren van tusschen de rood ontstoken leden z'n kleine oogjes maar aldoor ver weg, de kist langs nu, en als temets zijn vage blik bij deze haperen blijft en er dan 'n moment op rust, snokt zijn kop met 'n zenuwtrek naar zijn rechter schouder toe, en van om zijn mond die licht verkrampt en even de zwart-bruine tanden ontbloot, glijdt vlug 'n slecht bedwongen, haast gekke grijns over 't stom-klagend, gerimpeld wezen. Na hem komen z'n beide zoons, stoere kerels, gladgeschoren en met dezelfde zwakke, rood-omboorde oogen; ze loopen bedremmeld, niet wetend hoe houden hun groote, linksche lijven onder al de blikken die ze van de kaai op zich gericht voelen.

Als de berrie met den lichter op heur

[p. 136]

plaats gerold is en met hollen slag de deuren dichtklappen, komt seffens de heele stoet in beweging. De priesters gaan voorop, stappen vlug dóór om te eerder uit 't ellendige weer te komen. Aan de brug slaan ze hun psalmboeken open en beginnen te zingen, om beurten elkander aflossend, hoog houdend hun boeken tot voor den mond. Weer loeit het vee aan den overkant en rinkelt er de tram; en met bruuske stooten zoeft de wind door de kruinen der platanen en rijt bij poozen den eentonigen deun der priesters in brokken die dan klinken - dof en sleepend - elk afzonderlijk als de moeë, onduidelike roep van een of anderen leurder.

Links, 'n paar honderd schreden de brug voorbij, ligt de straat die van de kaai naar de kerk voert en nu de stoet ze nadert wordt 't schier 'n loopen om uit den tocht langsheen de vaart veilig tusschen de beschuttende huizen te geraken. En vlug voortschuivend - net de zichten uit 'n kijkspel - zwenken, afgedeeld, één voor één de groepen en verdwijnen om den hoek: de zingende, blankwuivende priesterschaar, de lijkkoets met den stijf-ingedoffelden voerman en ernaast de onverschillige zwarte mannen, dan, het hoofd moedeloos neer, afgezonderd in zijn weemoed de droeve vent tusschen zijn beide zonen, en, in een dichten zwerm opeen loopend de schippersgasten, allen het korte buis spannend toegeknoopt, de pet diep in de oogen gedrukt.

Achteraan komt nog - alleen - de doove oude aangestrompeld die den radden gang der anderen niet bijhouden kan. Als de laatste reek mannen om den hoek verdwenen is, blijft hij even midden den straatweg stilstaan en neemt de besmeurde klak van het hoofd; hij strijkt er, geraakt nog mommelend in zijn eigen, rondom zorgzaam met den elboog over en binst speelt de wind met 't kuifje lange witte haren dat voren op z'n kalen schedel bleef staan en doet het als gek overentweer flodderen. Na 'n wijle poetsen houdt hij de pet op armslengte voor hem, bekijkt ze aan alle zijden en zet ze, half voldaan maar, op. Dan slaat hij, strambeenend, zijn maats achterna de straat in.

1908.