Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 18

[p. 287]

Van de kunst en de boterham.

Er heerscht een zonderling denkbeeld, dat kunstenaars van den wind kunnen leven, en deze opvatting bestaat niet alleen bij de menschen die gaarne gratis van andermans arbeid profiteeren, maar, curieuzer kan het al niet, bij kunstenaars zelve. Velen toch beschouwen zich zoo graag als iets heel bijzonders; niet dat zij hunne gaven of talenten waardeeren, maar ook hun persoon, hun levensbeschouwing en opvatting, hun doen en laten, hun kleeding, hun gang, alles moet duidelijk laten zien dat zij geen allerdaagsche stervelingen zijn.

Zij voelen zich, en het zijn heusch niet alleen de jeugdige académiciens, als van bijzonder hout gesneden, niet instaat, of eigenlijk te hoog verheven, om zich met de nietigheden van het leven in te laten. Tot een van die vele nietigheden nu, rekenen zij de boterham. Niet dat zij deze versmaden, ganschelijk niet, zelfs, behoorlijk belegd wenschen zij haar, maar zij geven er de voorkeur aan, dat een ander er voor zorgt. Hunne kunst mag niet in eenige verwantschap met den materieelen mensch gebracht worden. Slechts mindere menschen werken om den broode, doch de kunstenaars alleen om hun ideaal na te jagen, en hun werk is slechts voor enkele begenadigden, die hen begrijpen. En indien deze begenadigden niet met aardsche goederen gezegend zijn, en iets van deze stoffelijke welvaart afzonderen in ruil voor de onderscheiding hun toegekend, dan komen de artisten met al hun idealen ten slotte zoo ver van de boterham af, dat zij hier en daar bij goede vrienden, bij kennissen aanlanden, omdat hunne portemonnaie bedenkelijk den bodem laat zien.

Het zij verre van ons, om iemand af te raden zijn goede vrienden te helpen, maar eilacy deze kunstenaars, die zich zelven eigenlijk te verheven achten om voor den broode te werken, zij vinden u en een ander er wel goed genoeg voor, dus bedekt of niet bedekt eigenlijk een graadje minder. Zij willen alleen leven voor hun kunst en zouden zich geneeren indien zij werkten voor hun levensonderhoud, en het hoogst waarschijnlijk kwalijk nemen indien hun een of andere werkkring werd aangeboden. Ik ken er velen die de neus optrekken voor tijd- en studiegenooten, die, omdat zij het eervoller vinden voor zich zelf te zorgen dan van de goede gaven van anderen af te hangen, werk doen, zij het ook met minder hooge aspiraties, dat hun een geregeld inkomen verschaft. Op een toon van geringschatting spreken zij over iemand die les geeft, of teekent voor een of ander industrieele onderneming.

Nu zou ik in geenen deele kooplieden in kunst van hen willen maken, zooals sommige buitenlandsche portrettisten zijn, die, naar een vakblaadje berichtte, de aanvragen om door hen geschilderd te worden, door een secretaris laten behandelen en hunne cliënten op nummer af helpen. Prefereert dan iemand eenige nummers op te schieten zoo brengt dit verhooging in prijs mede. Doch eenige meerdere overeenkomst met gewone stervelingen zou ik ze gaarne toewenschen. Ik geloof, zoo zij zich zelf iets meer als een gewoon mensch beschouwden en minder als een soort halfgod, zij wel tot de conclusie zouden komen, dat om te leven een boterham noodig is, en om deze te krijgen zij noodzakelijker wijze er voor werken moeten. Een fond van die zelfoverschatting zit nu wel eens in ijdele familieleden, die, om met Conscience te spreken in hun Fransken, dra een Wabbes en Rubbes meenen te ontdekken, maar ook in de kunstenaars zelven, die zich bij voorkeur een brevet van onhandigheid geven, waar het geldzaken betreft, en het aangenaam vinden indien een ander deze voor hen in orde brengt.

Het is waar, kunstenaars gaan dikwijls geheel op in hun eigen werk, of zijn zulke slechte financiers, dat het beter is, indien een ander hunne zaken behartigt; maar dit euvel hebben andere stervelingen ook wel en feitelijk doelden wij meer op hen, die, niet omdat zij het niet zouden kunnen, doch uit een zekere hoogmoedigheid, zich zelf te goed oordeelen, om geldzaken te behandelen.

[p. 288]

Door deze voorstelling, uitgaande van kunstenaars zelven, heeft het publiek ook langzamerhand de voorstelling gekregen, dat iemand die schildert, teekent, boetseert, houtsnijdt - wij bepalen ons uit den aard der zaak tot de beeldende kunsten, als deze van meer nabij kennende - dit doet louter voor zijn amusement.

Het is waar, in de meeste gevallen vindt men zijn werk genoegelijk, en zal men er zich nooit toe zetten als een daglooner, wien het onverschillig is wat hij doet, als het hem maar zooveel penningen per uur of per dag oplevert, maar daaruit volgt niet dat het geen waarde vertegenwoordigt, en dit wordt maar al te vaak verondersteld.

De kunstenaar zelf acht het beneden zich, zijn werk in gèld om te zetten, maar ook het publiek acht den kunstenaar zoo hoog (?) dat het, waar het diens werk geldt, niet van geld durft spreken, en er stilzwijgend op rekent alles voor niets te krijgen.

Ik geloof dat er niemand feitelijk zoo geplukt wordt als een kunstenaar, en men hem dadelijk minder artiest acht indien hij er niet van gediend is. Wij willen nu poëzie-albums, die, met een lief lachje, door aardige meisjes worden aangeboden, er buiten laten, maar hoe dikwijls hooren wij niet: ‘och om even een teekeningetje hier of daarvoor te maken is voor u een kleinigheid, u teekent immers toch,’ en als wij dan bescheidenlijk opmerken dat ons teekenen en schilderen, ons beroep, ja wij durven het haast niet uitspreken, onze broodwinning is, dan valt dit zoo koud op het lijf en vindt men het eigenlijk heel gek dat iemand die aan kunst doet, deze ook in geld tracht om te zetten.

Een Fransch tijdschriftje gaf onlangs eens een overzicht van wat een schilder van eenige reputatie en connectie eigenlijk jaarlijks cadeau moet doen aan fancy-fairs, verlotingen, tentoonstellingen, uitgaven voor een goed doel, enz. enz., daargelaten nog de tijd dien hij moet geven om tableau-vivants te arrangeeren, tentoonstellingen voor te bereiden, zalen een feestelijk aanzien te geven; altemaal dingen waar een artiest de aangewezen man voor schijnt te zijn. omdat hij het zoo bij uitstek goed kan en omdat het altijd buiten bezwaar van den schatkist om gaat.

Men zou er niet aan denken al dergelijke diensten, in hun kwaliteit, te vergen van een advocaat, van een dokter, van een professor, menschen die zoo men wil evenmin tastbaren arbeid leveren. Een advies van een rechtsgeleerde, van een geneesheer, van een hoogleeraar, het kan in zeker opzicht gelijk gesteld worden met de voorlichting van een kunstenaar, en toch zou men vreemd op zien indien de laatste een vast tarief voor zijn spreekuur had, of er een papier in zijn werkkamer hing ‘consult van vijf tot tien gulden’. En waarom, ìs zijn tijd niet even belangrijk en kostbaar als die van den ander, of is zijn werk, en zijn raad minder waard? Men denkt er geloof ik nooit bij. Kunstenaars vinden het buiten hunnen weg liggen er zich mede te bemoeien, vandaar dat de kunsthandel als tusschenpersoon is opgetreden, waardoor het publiek echter nog meer in de meening wordt gesterkt dat de kunstenaar zich niet met geldzaken kan en mag bezighouden en men hem hiermede dus volstrekt niet moet lastig vallen, indien men een dienst van hem vergt.

Wij wenschen volstrekt niet den kunstenaar tot een volbloed zakenman te metamorfozeeren, tot iemand wiens tijd van minuut tot minuut zijn geld moet opbrengen en wiens geringste arbeid vergoeding eischt; nog minder is het onze bedoeling te vergen dat een schilder bij ieder doek dat op zijn ezel staat, dadelijk en alleen aan de hiervoor bedongen of te verwachten contanten denkt, maar dat kunstenaars en publiek eens over de meening heen kwamen dat het heiligschennis is hun werk in eenig opzicht gelijk te stellen met andermans arbeid, dit leek ons niet ondienstig.

En het wil mij toeschijnen, dat naarmate de kunstenaar zelf beseft dat zijn werk in zeker opzicht ook zijn boterham geldt, het publiek ook langzamerhand de gedachte zal laten varen dat men van die zoo onpraktische kunstenaars met eenige beminnelijke vleierij wel alles present kan krijgen.

R.W.P. Jr.