Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 18

Boekbespreking.

Victor de Meijere, Langs den Stroom, Rotterdam, W.L. en J. Brusse, zonder jaartal.

Deze bundel, door de heeren Brusse in een wel wat overdreven ‘kloek’ formaat uitgegeven - het is eenigszins verbluffend; en waar moet men in vredesnaam met zoo'n ontzaglijk boek naar toe! - deze kloeke bundel dan bevat vijf verhalen en een studietje van stemming, Avondrust geheeten. De titels der verhalen zijn: De Meezenvanger, De Ontgraving, Janneke Kop, Labber-de-Zwie en De Giertij.

Het zijn zoogenaamde ‘dorpsverhalen’. Dit schijnt eigenlijk allesbehalve een typeerende benaming - niet waar? of de handeling eener vertelling nu in Brussel of op een of ander visschersdorp voorvalt, wat doet het er toe? Het komt er maar op aan wat en vooral hoe er verhaald wordt. De vurigst dweepende romantiekers zoo goed als de nuchterste realisten hebben van dorpsmenschen verteld. Men kan het naturalistisch, sensitivistisch of (min of meer)... humoristisch doen, het kan charmant zijn door folkloristische bizonderheden of door couleur locale, men kan het ook doen als een Stijn Streuvels, forsch-episch en breed-lyrisch, het dorps- of stadsverhaal opvoerend tot een plan waarop alle toevallig belang van plaats en tijd vervalt, alleen het ur-menschelijke spreekt, alle handelingen tot symbolen worden.

Toch heeft het wel eenigen zin, ook ter onderscheiding, van dorpsverhaal te spreken. Vergelijkt men het leven in stad en dorp dan ontdekt men verschillen die wel haast voor alle menschenkarakters opgaan, en dus ook wel eenigermate van dienst kunnen zijn bij het karakteriseeren van een werk dat zich met louter dorpelingen bezig houdt. Het leven ‘op den buiten’ (zooals men ‘ginder lage’ zegt) is niet alleen veel minder ingewikkeld en minder heimelijk dan in de stad, het is ook minder machinaal, staat ook nog dichter bij de natuur, vormt een duidelijker eenheid

[p. 143]

met lucht en licht, met velden en rivieren, met boom en beest. Ook dit is... maar schijn, dat spreekt van zelf; alles is natuur, ook de ingewikkeldste en meest verfijnde stadsmenschenziel; de eenheid bestaat overal, al is hij niet altijd gemakkelijk te ontdekken, maar zeker lijkt mij wel, dat althans de aantrekkelijkheid van dorpsmenschen voor litteraire behandeling gelegen is in dat (schijnbaar dus) meer natuurlijke, en in den inderdaad aanwijsbaren en begrijpelijken grooteren eenvoud en openlijkheid van het buitenleven. Hartstochten en gevoelens vertoonen er zich in naïever vorm, veel minder vervalscht en vernepen, veel minder verholen.

Daar zal nog wel bijkomen dat men het buiten de stad schilderachtiger vindt en prettigruimer om in te verwijlen met de scheppende verbeelding.

Redenen van dezen aard althans moeten, zoo stel ik mij voor, den stadsman Victor de Meijere bewogen hebben voor wat hij in proza, in verhalen te zeggen had, zijn onderwerpen niet in Antwerpen, stad zijner inwoning, maar in de omliggende dorpen ‘langs den stroom’ te zoeken.

Wie is de heer Victor de Meijere? Wij kennen hem sinds lang; al in den tweeden jaargang van ‘Van Nu en Straks’ komen gedichten voor, met zijn naam onderteekend. Toch weten wij nog maar weinig van hem. Hij schijnt geen man van 't luide woord te zijn, zich gaarne op den achtergrond te houden, en 'n weinig terzijde van 't geen men ‘de litteraire beweging’ noemt. Ook publiceerde hij, tot nog toe, maar weinig. Een paar bundels gedichten, en nu dit verhalenboek. Is er nog meer? Niet dat ik weet.

Over die gedichten sprekend heeft Karel van de Woestijne eens gezegd, dat er wel mooie bij zijn, maar niet zeer véél, dat hun schrijver een écht dichter is - die evenwel nog maar weinig fraaie gedichten heeft gemaakt.

Wat is er nu van dit proza, van deze dorpsverhalen? Mij dunkt, in de eerste plaats hetzelfde, wat Van de Woestijne zeggen deed: deze verzen zijn van een echt dichter. Ook in de Meijere's prozawerk is een dichterlijke geest te onderscheiden; echt gevoel wordt er zuiver in uitgesproken. Sterk is dat gevoel bijna nooit. Maar zuiver en zorgvuldig de uitdrukking bijna altijd. Ik had het, in ons vorig No., over een boek van zekeren Jan van der Moer en noemde ook dat zuiver, als klaar water zoo zuiver, maar zouteloos en onbelangrijk, zonder reden van bestaan. Met zulk een schrijver vergeleken wint het De Meijere met glans en eere! Zijn werk heeft veel meer ‘kwaliteit’ (zooals kunstkoopers van schilderijen zeggen). De reden waarom het werd gemaakt is overal volmaakt duidelijk, proef- en voelbaar. Ik durf zelfs gerust beweren dat De Meijere's werk tot de litteratuur behoort, zoo dan ook niet tot de superieure, de eerste rangs-litteratuur. Maar daarnaar bestond ook blijkbaar geen streven. Deze schrijver kent zijn krachten, en, vergis ik mij niet, dan gaf hij ons precies wat hij kon, niet meer, maar ook volstrekt niet minder. Hieruit volgt dat hij een ernstig en conscientieus werker is, en een die zijn lezers eert door hun zijn beste krachten te gunnen.

Wat verder den aard van de Meijere's verhalen betreft, ze zijn realistisch, doch... hij zou wel geen Vlaming zijn, als de romantiek er geheel vreemd aan gebleven ware. ‘Buiten huilde de wind en een boomtak sloeg met verschrikkelijk geluid op de ruiten’, zoo lezen wij al in het eerste verhaal - als Ward, de Meezenvanger, zelf in 't gevang, zijn trouwen uil vermoordt, uit deernis en jaloezie (zuiver gedacht en gevoeld lijkt mij ook deze daad volkomen) - en dat geweldige windgehuil blijft ons, wel eens een beetje te onpas, vervolgen het boek door. Maar is er niet een aantrekkelijke naïeviteit in dat doen aanrukken van de elementen tot versterking van het effect? En het wat àl te naïeve, wat ongecultiveerde, 't werd hier vergoed door de inderdaad zeer intelligente, streng logische en smaakvolle schrijfwijze. Ook psychologische opmerkingen van ontwijfelbare juistheid worden gemaakt en keurig-precies neergeschreven. Als Jef Manders, de timmerman, gestorven is, lijkt het mij voortreffelijk zijn zoon Neel te laten voelen en peinzen aldus: ‘Neel ook voelde zich veranderd. Hij zou voortaan de plaats van den doode innemen. Hij ging nu in eens, in rechte lijn, naar den dood en er was daar

[p. 144]

niemand meer, vóór hem, in een eerste rij. Hij zag nu den dood vóór zich, met twee gloeiende oogen in een beenderig gelaat en een groote zeis in de hand. Hij ging er recht op af.

‘Beiden (zijn moeder en hij, H.R.) dachten aan den dood, maar dierven er niet van gewagen; zij dachten er aan met andere gepeinzen. Hunne droefenis ook was anders. Zij voelden het wel, en daarom scheen hun ongeluk des te grooter. Onze grootste droefenissen moet men aan anderen verbergen, omdat niemand ze in hun geheelheid kan meevoelen noch begrijpen.’

Deze laatste, algemeene opmerking van den schrijver moge hier min of meer misplaatst zijn - als niet direct tot het verhaal doende - ik denk niet dat eenig ‘menschelijk’ criticus het over zich zal kunnen verkrijgen er den heer de Meijere hard om te vallen.

Het Gulden Boek voor de Tuberculeuse Kinderen, uitgegeven door de Vereeniging tot Bestrijding der Tuberculose, te Rotterdam, bij W.L. en J. Brusse, 1908.

Ter beoordeeling werd mij dit boek gezonden, doch uitgaven als deze beoordeelt men niet. Men koopt ze en beveelt anderen aan ze te koopen, om het doel; de inhoud is niet vatbaar voor critiek. Hoogstens de ‘done up’, zooals de Engelschen zeggen, de typografische verzorging kan men beoordeelen, ofschoon ook deze een rechtaf onmogelijke taak had, n.l. uit zóóvele (té vele zou ik wel meenen) en zóózeer verschillende bijdragen iets als een eenheid te fabriceeren. Werkelijk, het ware unfair ook ten dezen opzichte aanmerkingen te maken. Wie billijk zijn wil vergelijke het ‘Gulden Boek’) met de eerste pogingen in gelijke richting gedaan, met Paris-Ischia of Holland-Krakatau. Hoeveel bewuster en bezonnener ons handelen, sinds de uitgaaf dier fraaie werken, ook op dit gebied geworden is, het zal hem ten duidelijkste blijken.

Inderdaad, wanneer iemand - behalve natuurlijk de aanstichters zelven - een woord van waardeering toekomt voor deze uitgaaf, dan zijn het de typografische verzorgers, de heeren Veldheer en Van Heukelom, de uitgevers Brusse, en de drukkers (die het ook van dit maandschrift zijn) Ellerman Harms & Co. De inzenders waren stellig meerendeels spoedig genoeg gereed (sommigen waarachtig wel wat al te spoedig!), maar men denke zich in het werk der redactie (want zoo mag men het wel noemen!), der rangschikking en der verzorging van iedere bladzijde. Men begrijpe hoeveel proefjes en revisies verzonden en geordend moesten worden, welk een toegewijde en nauwlettende samenwerking der genoemde heeren daartoe absoluut noodig geweest is. En men bedenke dat al deze arbeid, zooal niet belangeloos, dan toch zonder eenige hoop op ‘winst’ moet zijn geschied. Al zou het geoorloofd zijn iets anders te onderstellen, men zou het niet kúnnen, immers dit boek, bijna 200 bladzijden groot, vol met prentjes, op duur papier gedrukt, en keurig gebonden, is ontegenzeggelijk véél en véél te goedkoop. Wie zich een gewoon exemplaar aanschaft zal zich waarlijk niet mogen beroemen het zijne tot de bereiking van het nobele doel te hebben bijgedragen! Hij heeft meer dan ‘waar’ voor zijn geld, hij heeft meer gekregen dan hem toekwam. Doch er is ook een luxe-uitgaaf, er zijn exemplaren van f 10 en van f25. Laat ons hopen, en verwachten, dat deze, spoedig nog in prijs verhoogd, in handen zullen komen van hen die wat meer missen kunnen, en ook wat meer over hebben, dan een daalder, voor de arme tuberculeuse kinderen, wien de opbrengst van Het Gulden Boek ten goede komen zal.

H.R.