Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 18

Dilettantisme.

II.

Het Handelsblad, in zijn nummer van 9 April, de vorige aflevering van Elsevier's Maandschrift besprekende, maakte ten opzichte mijner betooging tegen dilettantisme in zake kunstnijverheid, de niet geheel juiste bemerking, als zoude ik de concurrentie door liefhebberende dames, vakmenschen aangedaan, het ergste vinden.

Daar het mogelijk is, dat ook andere lezers dan de Handelsblad-redacteur dit uit mijn vorig artikel hebben opgemaakt, zoo acht ik het noodig nog even uiteen te zetten, dat het minder gaat om het werk, dan wel om de grenzelooze arrogantie, waarmede juist zij, die niets kunnen presteeren, zich verbeelden een oordeel te mogen vellen, en dit luide te verkondigen.

Dat dilettantistisch gepruts onvoorbereiden wel eens van de wijs brengt is helaas waar, maar dit werk straft op den duur zich zelf en de makers. Deze laatsten toch kennen niet anders dan den uiterlijken schijn der dingen en trachten dezen na te bootsen. Bij gebrek echter aan begrip, vakkennis, en eigen vinding zullen zij uit den aard der zaak in herhalingen vervallen, die aanvankelijk anderen vervelen en ten slotte ook hen zelf, waardoor het einde is, dat zij hun werk niet meer aan den volke vertoonen; het sterft alzoo zijn eigen dood, het einde van een ondegelijk bestaan.

Aan het werk zelf trouwens is het geliefhebber, door hen die meer der zake kundig zijn, gemakkelijk te bespeuren, vandaar ook dat dilettanten steeds met een blik van bescheidenheid, die zelfvoldaanheid moet verbloemen, het excuus ‘uit liefhebberij’ klaar hebben.

Waar eigen arbeid hen dus verraden zou daar weten zij zich, door hun weinige kennis, door het te pas en onpas plaatsen van eenige vaktermen, met een zeker waas van belangrijkheid te omhullen, waardoor zij zich autoriteiten voelen, och armen!, en het publiek zullen voorlichten.

Het zou mij niets verwonderen als uit een dergelijk milieu de zonderlinge begrippen ‘artistiek’, ‘modern’, ‘nieuwe richting’ enz.

[p. 359]

enz. waren voortgekomen. ‘Modern’ doende juffers hoorde ik meermalen spreken van ‘stijl’ornamenten (?), van ‘moderne stijl’-japonnen (?) van ‘nieuwe’ lijnen (?) van qua dìt en qua dàt, zonder dat zij den onzin er van beseften. Maar deze caricaturen, menschelijke papagaaien, zij voelen zich koningen in het land der blinden, zijnde hun eigen côterie en wat er voor onergdenkends daar buiten wandelt.

Door dit gesnater nu ontstaat er een verwarring, die in de allereerste plaats ten nadeele is van het kunst- en kunstnijverheidsbegrip van het publiek en daarna meestal ten koste der appreciatie van het goede werk onzer hedendaagsche kunstnijveren.

Aangezien wij nu echter eenmaal leven in een land, waarin het een ieder vrij staat zijn opinie ten beste te geven, te laten drukken en uit te kraaien, zullen wij hier lijdelijk in moeten berusten; alleen lijkt het ons doenlijk, door meerdere kunstontwikkeling, het publiek zelfs iets verder te brengen, opdat het ook in deze kome tot de kennis des onderscheids.

Het geliefhebberij in kunst zal hier niet door verminderen, vermoeden wij, er zullen immer jongelingen komen die liever ‘in de kunst gaan’ (en verongelukken) dan een ambacht leeren, en juffers die het ‘zeer modern’ vinden, zich uit tijdverdrijf met kunst bezig te houden en tjanting, weefgetouw of iets anders hanteeren, al naar de mode of het jaargetijde dit aangeeft; maar men zal dàn geleerd hebben dit geknutsel op zijn juiste waarde te schatten.

Als wij de lijst der onderwijsvakken eens nagaan op een Hoogere Burgerschool, een Gymnasium of een school voor meer uitgebreid lager onderwijs, dan behoeft het ons niet te verwonderen, indien wij er van alles op vinden, maar zelden of bijna nooit kunstgeschiedenis, aesthetica of hoe men het zou willen noemen, en toch zou dit van zeer veel nut kunnen zijn.

Ik weet, dat op enkele meisjes-hoogere-burgerscholen en enkele instituten er een uur voor gereserveerd wordt, doch dit zijn uitzonderingen en daarenboven wordt dit uur dikwijls alleen nog gewijd aan de geschiedenis der bouw-stijlen, wat op zichzelf zeer leerzaam kan zijn, maar daarom nog geen algemeene begrippen omtrent kunst en kunstnijverheids-uitingen waarborgt.

Interessant is zeker de kennis der verschillende Grieksche tempel-vormen, het onderscheid tusschen Dorische, Ionische en Korinthische zuilen, de verschillen tusschen lotus- en papyrus-kapiteelen in de Egyptische bouwkunst, maar wij zouden in deze de voorkeur geven aan een aesthetische opvoeding, die zich meer aanpast aan de praktijk van het leven, die..... den smaak ontwikkelt.

Want waarlijk dit is noodig; smaak, laat ons dit noemen gevoel voor iets moois, waait iemand toch heusch niet van zelf aan. Het is een feit, dat de eene mensch onbewust meer gevoel voor schoone lijnen, kleuren of klanken heeft dan een ander, wij zouden hier in het algemeen op Oostersche volken willen wijzen, maar dit gevoel zal ook ontwikkeld kunnen worden. Men kan door vergelijking iemand wijzen op goede verhoudingen, op mooie harmonieën, op juiste, rationeele vormen, op logisch ontstane, en zuiver aangebrachte versieringen, op technische schoonheidsvoorwaarden, enz. enz. Op die wijze lijkt het mij doenlijk leerlingen, waaruit later het publiek zal groeien, ontvankelijk te maken tot het begrijpen der stroomingen op het terrein der versierende kunsten, opdat zij met juister inzicht de opinie van deze of gene zullen kunnen toetsen aan hunne eigene inzichten.

Voor meisjes, die later als vrouwen des huizes, zich dikwijls de meening zien opgedrongen van behanger of stoffeerder, die wand- of vloerbedekking in ‘nieuwen stijl’ willen aanraden, of van winkeldames, die ‘zeer gezochte’ patronen recommandeeren, voor deze acht ik, laten wij het simpel weg ‘smaakontwikkeling’ of schoonheidsbegrip noemen, waarlijk geen overbodige luxe.

Maar ook voor de heeren der schepping, al zullen zij later hun leven slijten op kantoor of in een zaak van den meest alledaagschen aard is een weinigje notie van wat mooi en leelijk is, van het hoe en waarom der dingen niet onnoodig. Zij zullen toch mede meubelen uitzoeken bijv., en hebben thans, tien tegen een, het idee, dat ‘de nieuwe stijl’ alleen rechte pooten, om maar iets te noemen, voorschrijft. Zij zullen dit òf heel leelijk

[p. 360]

vinden, òf niet erg mooi en toch eraan mee willen doen, maar een juist oordeel missen zij. Zij zullen bijv. niet een meubel van Penaat, van Berlage, van Mol, van Van den Bosch, Cachet, Dysselhoff of Nieuwenhuis van elkaar kunnen onderscheiden, laat staan de deels op deze vormen gebaseerde ‘nieuwe stijl’-meubels der tweede-hands woninginrichtingen.

Hun ontbreekt het aan opmerkingsgave, zij noemen alles wat niet oud, of ouderwetsch is, ‘modern’ en hun smaak is niet voldoende ontwikkeld om hen op dit pad der nieuwe richting, waar het vol ligt met voetangels en klemmen, veilig den weg te wijzen.

Zij zullen zich dan ook moeten laten raden door hun ‘inrichter’, en voelen zich van deze dan ook dikwijls zóó afhankelijk, dat zij zich geen kleedje, geen vaasje durven aanschaffen zonder diens goedkeuring. Ja ik heb het bijgewoond, dat iemand zich een paar Japansche houtsneden aanschafte, omdat dit hem door zijn architect-interieur was aangeraden, hoewel hij er zelf niets voor voelde, niets van begreep. Zijn eenigste voorwaarden bij den leverancier waren dan ook de door zijn adviseur aangegeven lijstmaat, en wat hem zelf betrof, de bedinging, geen voorstellingen te krijgen, waarop vuurspuwende bergen of geesten, als zijnde deze al te griezelig.

In een dergelijk geval, ge zult me toegeven, zou waarlijk eenige aesthetische vorming geen overdaad geweest zijn.

Het wil dan ook wel voorkomen, dat menschen in den tegenwoordigen tijd hun eigen huis niet begrijpen.

Vreemd lijkt het allicht, maar het is waar, zij beseffen dat er een zekere eenheid in een kamer moet heerschen, dat men niet alles bij elkaar kan zetten, ieder ding feitelijk zijn eigen plaats moet hebben, maar missen het vermogen om hierin te kunnen oordeelen, en laten het zoodoende geheel over, doch zijn ten slotte met deze regeling toch niet geheel content. Geschiedenis der bouwstijlen, noch algemeene of vaderlandsche geschiedenis der schilderkunst zou hun hier gebaat hebben, maar wel ontwikkeling van hun schoonheidsgevoel, van hun smaak. Wanneer hiervoor op onze middelbare scholen een uur werd vrijgemaakt, zoo zou dit velen ten goede komen.

J.E. Jasper. Liefhebberen op het gebied der Inlandsche Kunstnijverheid, E. Fuhri & Co. Soerabaia, 1908.

Bovenstaand hadden wij juist gereed, toen wij Jasper's boekje ontvingen, waarin deze volijverigen controleur te velde trekt tegen hen, die, zij het dan ook met goeden wil, de Inlandsche Kunstnijverheid voor Europeesch gebruik willen pasklaar maken.

Het is bekend dat de Inlandsche kunstnijverheid, dank zij den invoer van Europeesche marktartikelen in vele opzichten niet meer op die hoogte staat, waarop zij gestaan heeft, dat goedkoope import-artikelen den inlander zelf dikwijls deden besluiten, zijn eigen moeizamen arbeid te staken, en zich bijv. te contenteeren met een gedrukten in plaats van gebatikten sarong.

Dat er velen zijn die dit betreuren behoeft geen betoog en dat de pogingen, den Inlander aan het werk te zetten, lofwaardig zijn, zal ieder beseffen die iets voelt voor Indische kunst; maar - en hier rijst de groote moeilijkheid - slechts met de grootste omzichtigheid kan hier aan het werk gezet worden, kan hier leiding gegeven worden.

Het is niet de eerste maal dat wij dit punt bespreken, en hoe verdienstelijk wij het streven eener vereeniging als Boeatan vinden, zoo kunnen wij bezwaarlijk het stelsel goedkeuren in Indië dingen te laten maken voor Europeesch gebruik, waarvan de Inlander niets begrijpt: wayang poppen te laten snijden op visiteboekjes, tea-cosy's te laten bebatikken enz. Erger wordt het nog, indien zooals de heer Jasper ons met een voorbeeld aantoont men den Inlander door ‘modern ornament’ wil opvoeden.

Het wil mij toeschijnen dat wanneer men waarlijk respect heeft voor het schoone in Indische versieringskunst men er niet toe komen zou, iets ‘moderns’ aldaar in te voeren, noch te laten maken. Deze ‘opbouw’ van Indische kunstnijverheid wekt bij mij altijd de gedachte aan een mislukte ‘restauratie’, die niet is een behoeden voor ondergang, maar een poging om iets nieuws te maken met gebruik van het bestaande. En dit lijkt mij niet juist.

R.W.P. Jr.