Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 18

Dilettantisme.

I.

Halve wijsheid is erger dan volslagen onkunde. Op schier ieder gebied wordt door leeken wijsheid gedebiteerd, waar een vakman gewoon versteld van staat, en is deze kennis nu zóó, dat de vermakelijke onzin er eenige duimen dik op ligt, och dan is ze van vrij onschuldigen aard; maar dikwijls geeft een tintje van waarheid en veel aplomb er een bedenkelijk karakter aan.

Het is waar, de geest van onzen tijd brengt mede, dat men van alles verstand moet hebben, dat een welopgevoed mensch moet kunnen praten over politiek, over letterkunde, over muziek, over schilderkunst, over tooneel, over de jongste uitvindingen, over de nieuwste medische onderzoekingen, en wat niet al, maar ga nu eens na hoe onbeduidend weinig de betrokken persoon dan eigenlijk van ieder onderdeel dezer noodzakelijke algemeene wijsheid in zich kan hebben opgenomen, als daar jaren en jaren van studie noodig zijn voor hen, die zich op een of ander terrein eenigszins vertrouwd willen voelen.

[p. 287]

Nu wil ik geen sterveling zijn algemeene ontwikkeling onthouden, en zelfs erkennen dat er een goede kant is, of ten minste kan zijn, aan een opvoedingssysteem, waarbij een bekendheid met tal van verschillende wetenschappen en kunsten op het programma staat, maar late men bij die opvoeding dan in vredesnaam er tegelijk op wijzen, dat dit kleine, aldus verkregen beetje begrip, bij lange na nog niet wettigt het uitspreken, of neerschrijven van eenige critiek, nog minder het beoefenen van een of andere tak van wetenschap of van kunst.

De wetenschap over het algemeen wordt nog al met rust gelaten, men moge al eens een opinie hebben over het werk van dezen of genen geleerde, dat men niet beoordeelen kan, of medische experimenten op zich zelf en anderen trachten toe te passen, dikwijls met twijfelachtige gevolgen, en heimelijke vrees, die voor voortzetten er van doet huiveren; maar kunst is nu eenmaal allemans gading. Men doet aan kunst, men praat en schrijft over kunst, alsof dit de eenvoudigste zaak ter wereld was, alsof dit alleen maar een kwestie was van... smaak, die men nu eenmaal heeft, of niet heeft (dit laatste zullen weinigen willen toegeven) maar... waarover niet te twisten valt (?)

Laten wij van de verschillende kunstuitingen ons eens beperken tot die welke meestal onder de ‘beeldende’ gerangschikt worden en dan hierin eens het dilettantisme nagaan.

Verbaasd staat men bij het doorloopen van tentoonstellingszalen, hoe ontzaglijk veel er ‘geschilderd’ wordt, terwijl men kan veronderstellen dat het ‘geweigerde’ eveneens een niet gering aantal vertegenwoordigt. Dikwijls genoeg wordt hierop gewezen, maar eenige ‘aanleg’ op de lagere school is veelal met welwillende tantes, ijdele ouders en onoordeelkundige onderwijzers, de oorzaak, dat het pad der kunst bewandeld wordt. Meermalen krijg ik teekeningen onder de oogen, die soms wel eens een aardige wijze van opmerken, iets persoonlijks van doen verraden, dat de vaders en moeders der jeugdige artiesten dra doet besluiten van hun zoontje een ‘kunst’schilder te maken. En wanneer ik hun dan aanraad het ventje liever een of ander ambacht te laten leeren, waarbij zijn kunstzin even goed van pas kan komen, tien tegen een dat zij ontevreden heen gaan.

Naast de categorie echter dergenen, die kunst willen beoefenen als een vak, wat velen echter nog doet verzuimen het ‘metier’ grondig te leeren, bestaan er menschen, die uit liefhebberij aan kunst doen, en dezen zijn in mijn oog, zoo zij hun liefhebberij-werk ten minste niet voor zich zelf en enkele adorateurs houden, nog ongenietbaarder.

De eerste groep zal bij gebrek aan succes, in dit geval finantieel succes, langzamerhand het dwaze van hun werk inzien, nog pruttelen tegen de menigte, die hen niet genoeg op prijs weet te stellen, zich miskend achten, maar ten slotte eindigen met iets anders uit te voeren, en er misschien eindelijk toe komen, waarlijk eens een vak te leeren.

De tweede groep is echter al tevreden met waardeering, die in eigen omgeving meestal voorhanden is, en wordt hun werk eens ernstig beoordeeld, dan staat het excuus dat het maar ‘uit liefhebberij’ gedaan wordt dadelijk klaar. En men meent heusch hiermede gedekt te zijn. Stel u eens voor, dat iemand, omdat hij iets gelezen of gehoord heeft van het organisme van het menschelijk lichaam, uit liefhebberij voor zich zelf of een ander medicijnen ging klaarmaken, men zou hem dra als kwakzalver kwalificeeren; maar iemand die met penseel doek en verf omspringt, zonder het vak van schilder ernstig beoefend te hebben of zelfs te willen beoefenen, die heet verontschuldigend een schilder(es) uit liefhebberij, voor pleizier.

Waar nu in de latere jaren het ruime terrein der versierende kunsten, der kunstnijverheid voor ‘het geliefhebber’ er bij gekomen is, daar wordt er hierop haast nog meer geknoeid en gespeeld dan elders.

Sinds het batikken als versieringstechniek door enkele kunstnijveren gebruikt was, trachtte men zich de tjantings aan te schaffen, informeerde hoe het ging, nam des noods les, en sloeg aan ‘het batikken’. Niet om voor eigen werk een vaste en deugdelijke uitdrukkingswijze te vinden, wat bij Dijsselhof, Cachet e.a. voorop had gestaan, maar om mee te doen, om ‘modern’ te zijn. Bleek

[p. 288]

na eenige pogingen dat, om waarlijk iets te kunnen maken, niet alleen het ontwerp als uitgangspunt goed moest zijn, dat er veel oefening en technische kennis toe noodig was, dan ging men op iets anders los, liefst iets, dat weinig moeite kostte en veel vertoonde. Het is een feit, dat ik ergens zag staan: ‘Bloemen schilderen, Amerikaansche methode, in vier lessen te leeren.’

Merkwaardig is de onbenulligheid waarmede men veronderstelt, een vak, een ambacht te kennen, als men de handgrepen weet; en dit voornamelijk onder de liefhebberij-kunstnijveren, zoowel dames als heeren.

Op het oogenblik bijv. gaat het batikken, als te omslachtig zijnde, plaats maken voor het weven, dat ingang gaat vinden. Nu zou er ongetwijfeld reden zijn zich hierover te verheugen; weven toch is een waarlijk mooi ambacht, waar iets goeds mede bereikt kan worden; het is een bij uitstek vrouwelijke bezigheid en zou dus velen, die thans met hunne leegen tijd geen raad weten, die naar ‘een doel’ zoeken, bezigheid kunnen verschaffen. Maar vraag nu eens hoe velen, hoe weinigen laat ik maar zeggen, dit serieus zullen beoefenen, hierin zullen werken, evenals zij dit in een ander vak of ambacht zouden moeten doen. Hun aantal zal nog geen tien bedragen in het geheele land. Men wil weven, omdat het aardig staat, zoo huiselijk(?), zoo knus; in vroeger dagen zat men aan het spinnewiel, nu aan het weefgetouw, zoo 's avonds na het eten, inplaats van aan de piano of bij het Nieuws van den Dag. Is het niet treurig op die wijze een ambacht te ridiculiseeren, het tot een modesnufje te maken?

En op dezelfde manier verprutst men ook andere vakken. Men snijdt in hout, men brandt, men etst, men borduurt, ontwerpt meubelen en wat al niet, liefst alles te gelijk, en alles even oppervlakkig. Bij voorkeur moet er nog een modern tintje aan komen, en hiertoe wil men dan wel eens les nemen of voorlichting hebben in ‘ontwerpen.’ Ook dìt liefst in eenige maanden. Met een beetje onderscheidingsvermogen, een goed geheugen, en veel brutaliteit gelukt het ook nog wel eens iets te maken, dat, herinnerend aan den uiterlijken kant van andermans werk, aan de ledigheid van veel ‘modern’, waarlijk op de menigte den indruk van serieuzen arbeid maakt.

Komt dit werk nu in handen van fabrikanten, die op deze wijze een billijk ontwerper(ster) kunnen engageeren, dan wordt de verwarring hopeloos, en het aantal prullaria in de galanterie-winkels weder vermeerderd, thans met ‘nieuwe richting’ artikelen, de margarine van de goede kunstnijverheidsvoortbrengselen.

En zij, die hun werk niet in den handel brengen, maar voor zichzelven of verjarende tantes houden, zij worden autoriteiten, zij kunnen uit ervaring spreken, aanvankelijk in eigen kring, bij gemis aan zelfcritiek, en gevoel van eigen belangrijkheid, ook later daarbuiten.

Waar zij, bij toonen van eigen werk allicht de kans liepen, een vergelijk met ernstiger arbeid niet te kunnen doorstaan, daar geeft een aantal vaktermen hier en daar te pas gebracht al een denkbeeld van wonderveel kennis en degelijke studie.

En juist deze categorie voorlichters(sters), die handigheid bezitten om met het weinigje dat zij opgepikt hebben, zich nog op een standpunt te plaatsen, brengen onwetenden geheel van de wijs. Zij kennen zelf niets, weten weinig en parasiteeren ten koste van hen die werken, en wier studie geleid heeft tot een omvangrijke kennis van hun vak.

Het oppervlakkige werk zal op den duur zich zelf wel veroordeelen, maar oppervlakkige kennis, mits met eenig autoritair gezag verkondigd, met een zekere reclame-handig-verspreid, wordt maar al te dikwijls door het publiek voor goede munt aanvaard.

Een ontwikkeling van het publiek, opdat dit zelf eenig onderscheidingsvermogen krijge, zou dan ook niet ondienstig zijn, wanneer die leiding althans in de goede richting geschiedde. Zij zou zóó moeten zijn, als die van een onzer zeer begaafde hedendaagsche landschapschilders, die een middelmatige leerlinge ten slotte zoover bracht, dat zij inzag beter iets anders te kunnen doen, dan te schilderen; maar hij had haar oog geopend voor het mooie in de natuur, haar ontvankelijk gemaakt voor het begrijpen van de schoonheid in schilderkunst.

Op die wijze kan kunstopvoeding waarlijk ontwikkelend zijn.

R.W.P. Jr.