Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 18

[p. 143]

Kunst aan het volk.

In de laatste jaren is men, geleid door philantropische of door socialistische overwegingen, er toe gekomen, logementen, gaarkeukens, badhuizen in te richten ‘voor het volk.’ Naast deze, meer materieële stichtingen, beijverde men zich echter ook voor het geestelijk welzijn van den minder gefortuneerden in den Nederlandschen staat, en opende bibliotheken, hield lezingen, muziekuitvoeringen, tooneelspelen en tentoonstellingen, die ‘voor het volk’ bedoeld heeten te zijn.

Wij willen hier niet aan het mogelijk te idealistische in den opzet van een en ander tornen, slechts het feit constateeren dat, wat men gewoonlijk onder ‘het volk’ pleegt te verstaan, niet het grootste contingent van bezoekers en belangstellenden in een en ander vormde, en men in gaarkeukens, badhuizen, bibliotheken en tentoonstellingszalen meer studenten, jeugdige schrijvers en schilders, onderwijzers en kantoorbedienden aantrof dan de vertegenwoordigers van het ambacht. Dit resultaat nu, mogelijk afwijkende van de bedoelingen der stichters of van hen, die zich voor het tot stand komen van de een of andere zaak voorspanden, is echter op zich zelf ook nog niet zoo heel kwaad, want onder de vertegenwoordigers der bovengenoemde categoriën zijn velen, wie een goedkoope eet-, zwem- en leesgelegenheid zeer welkom is, en die een hoog entree voor muziek- of tooneeluitvoering, zelfs voor een tentoonstelling bezwaarlijk kunnen missen.

Deze aldus eenigszins gewijzigde uitkomsten van wat ‘voor het volk’ in het leven geroepen werd, zijn oorzaak, dat wij heel wat, dat als ‘volksuitgave,’ ‘kunst voor het volk,’ enz. wordt gekwalificeerd, in dier voege moeten verstaan, dat bedoeld worden uitgaven ten dienste van hen, die gaarne iets goeds of iets moois hebben, maar zich niet de luxe kunnen veroorloven hiervoor veel geld beschikbaar te stellen. Een niet gering deel in dezer uitgaven is aan kunst gewijd.

Voorzeker een dankbaar en aantrekkelijk terrein, dat der kunstuitgaven, maar daarbij vooral in de goedkoope edities, die door de zooveel grootere lezerskring een minder wetenschappelijk en meer populair karakter moeten dragen, slechts dàn voor het publiek begeerlijk, als ze ruim en goed geïllustreerd zijn.

Twee voorwaarden van ernstige overweging, vooral het laatste, want bij de vervolmaking der reproductie-technieken eischt men als plaat, het best bereikbare; waar men vroeger tevreden was met een interpretatie door houtsnede, daar verlangt men thans de beste Spitzertypie of autotypie met het fijnste raster, indien ten minste lichtdruk of wat daarmede verband houdt, niet in aanmerking kan komen. Ja de verlangens gaan zelfs, dank zij reclame en wat men er hier en daar eens van te zien krijgt, uit naar weergaven in kleuren, en zoo wordt het publiek, zelfs dat, voor de goedkoope uitgaven, hoe langer hoe moeilijker te voldoen, vooral daar het totaal geen rekening houdt met de mogelijkheidsvoorwaarden eener reproductie, noch met de talrijke elementen, die tot het verkrijgen eener goede uitgave moeten samenwerken.

Want waar het ten onzent nog niet gebruikelijk is, wat echter op den duur toch wel noodzakelijk zal blijken, dat een uitgever zich de voortdurende medewerking verzekert van hen wier werkkring het is zich met de technische en aesthetische zijde van het boek onledig te houden, daar rust thans niet alleen de uitvoerbaarheid van het plan, en de exploitatie, maar de algeheele uitdossing, met al wat daaraan vast is, op zijne schouders. Voorwaar geen kleinigheid, als men bedenkt dat de keuze van formaat, papier en letter, verluchting van boek en band, aard en kwaliteit van reproductie in verband tot een en ander, toezicht op het werk van den zetter, de plaatsing der cliché's, of op dat van den drukker, het behoorlijk toestellen, het aansluiten van meer kleurdrukken, enz. enz. van zeer veel invloed is op de uiterlijke aantrekkelijkheid van het boek; want hoe goed, degelijk en schoon ook den inhoud zij, het totaal aspect is van zeer groote waarde.

Deze kleine uitwijding leek ons niet overbodig tot beter begrip van wat er aan vast

[p. 144]

is, een uitgave te verspreiden als die van ‘De Schilderkunst van 1400-1800,’ door de Uitgevers-Maatschappij ‘Elsevier.’

Dit toch is in opvatting geheel wat wij kunnen verstaan onder ‘kunst voor het volk’; eene, voor wat men krijgt, zeer goedkoope uitgave, met ontelbaar vele afbeeldingen, en een bevattelijken, slechts verklarenden tekst; een en ander geheel gebazeerd op wat een groote lezerskring, waarin tal van verschillende elementen, kan eischen.

In dit verband zullen wij ook Max Rooses' arbeid en die der uitgevers moeten beschouwen. Het is geen wetenschappelijk werk met gedocumenteerde kunsthistorische onderzoekingen, maar geheel een boek voor den leek, die in deze tijden, waarin veel over kunst gesproken en geschreven wordt, wel eenige notie wil hebben van de schilderkunst in hare verschillende uitingen, in verschillende landen en tijdperken. Geen beter middel in deze dan een overvloed van prenten, die evenals de projecties bij lezingen over een dergelijk onderwerp, hier als verduidelijking van den tekst zijn, en de uitgave in niet geringe mate aantrekkelijk maken.

We kunnen dan ook, de reeds verschenen eerste afleveringen bewijzen het ons, veilig aannemen dat dit de opzet van het werk geweest is. De illustraties moeten den leek langs de historie van de schilderkunst heen voeren, en de gemoedelijk verhalende tekst van den heer Rooses wijdt hem in over de voorstellingen, vertelt hier en daar bijzonderheden van de schilders. Het is als een leerzaam prentwerk, waardoor men eenig begrip krijgt van den invloed van dezen of genen schilder op het werk van den ander, en zich een denkbeeld kan vormen van de verschillende opvattingen in de opeenvolgende perioden, van het religieuze overwicht in enkele tijden, kortom een blik krijgt in de geschiedenis der schilderkunst, zooals die ons inziens op iedere Hoogere Burgerschool onderwezen behoorde te worden. Voor hen die intusschen niet het voorrecht genoten hebben, van in hunne jeugd door eenige voorlichting tot meerder kennis der historie van de schilderkunst gekomen te zijn, voor die is de bedoelde uitgave ongetwijfeld een aangenaam en nuttig bezit. Zij heeft vele en goede kwaliteiten, die haar in dit opzicht geschikt maken kunst ‘voor het volk’ te geven.

Bij echter die vele en goede kwaliteiten, mogen wij niet verzuimen te wijzen op enkele tekortkomingen, deels van technischen, deels van aesthetischen aard die, indien hersteld, het werk zeker ten goede zouden komen.

Zien wij slechts naar de buitenzijde, zoo als men het boek in winkelkast en op tafel te aanschouwen krijgt, dan ben ik overtuigd, dat er wel een betere kleur, een juistere plaatsing van vignet, een fraaiere verdeeling en vorm van letters denkbaarder ware, dan wat ons thans geboden is. En hoe gering men dit achten moge het geeft cachet aan een uitgave, het bewijst smaak, zorg en overleg, die goede verwachting geeft voor den inhoud.

Wat ons een fout, of laat ons liever zeggen een overbodige luxe in deze uitgave toeschijnt is het gebruik van drie-kleuren-autotypiën voor schilderijen-reproductie.

Vooralsnog, en wij betwijfelen zelfs voorloopig de mogelijkheid, is een schilderij in dit procedé niet goed weer te geven, daar gelaten, dat dèze drie-kleurdrukken niet die zorg gehad hebben van den drukker welke vereischt is. En nu moge een kleurtje voor het groote publiek aantrekkelijk zijn, bij een zoo ernstige zaak als weergave van kunstwerken, ware het beter niet de smaak van het publiek als maatstaf te nemen. De herinnering aan de Rembrandt-platen moge in deze als een waarschuwend voorbeeld dienen.

Waardeerden wij zoo even de veelheid van platen, zij brengt ter andere zijde niet alleen de moeilijkheid mede, van goede plaatsing op de pagina, maar geeft daardoor te veel op één of liever beide pagina's, wat behalve een onrustig aspect, beslist den indruk van iedere plaat verzwakt en goede beschouwing onmogelijk maakt.

Deze overwegingen die oogenschijnlijk iets buiten den opzet van de uitgave vallen, mogen toch niet over het hoofd gezien worden, zij zijn niet minder belangrijk, dan opzet zelve, dan inhoud en wijze van exploitatie; zij betreffen hoofdzakelijk de technische en aesthetische uitvoering van het boek, waar men reeds te langen tijd geen aandacht meer aan geschonken heeft.

R.W.P. Jr.