Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 17

[p. 143]

Aesthetiek in drukkunst.

Gangbaar is nog steeds de meening, dat drukken een zuiver technisch bedrijf is, en goed drukwerk slechts daarin bestaat, dat het er zoo precies en accuraat mogelijk uit ziet, wat wij strak zouden kunnen noemen. In de oogen van het publiek is dan ook die drukkerij de beste waar men van de nieuwste uitvindingen op zet- of drukgebied geprofiteerd heeft, waar het grootst mogelijk aantal persen draaien en zetmachines in beweging zijn, waar men spoedig kan leveren, en zonder veel fouten de meest onleesbare kopij zetten.

Dat er voor den drukker nog iets van aesthetiek bestaat, ik geloof dat velen het betwijfelen, misschien verklaarbaar, daar ook de eigenaars van drukkerijen dit dikwijls beschouwen als iets buiten hun sfeer liggende. Trouwens, evenals in vele zaken, is de eigenaar, of de directeur eener drukkerij uitsluitend voor het administratief beheer. Hij is de zakenman en staat dikwijls geheel buiten het essentieele van het vak. En praat men soms van schoonheid in hun bedrijf dan vinden zij dit meest gelijkluidend met technische virtuositeit. Het passen en goed aansluiten van randen uit kleine stukjes saâmgekoppeld, het hierin drukken van een andere kleur, zóó dat het zuiver binnen de vakjes blijft, het juist toestellen van een autotypie enz. enz., dit is het, wat door vele drukkers als het mooiste in hun vak wordt aangemerkt. Niet dat wij de belangrijkheid van goed-cliché-drukken, nòch van zuiver kleurinvoegen willen onderschatten, maar voor waarlijk goed drukwerk stellen wij onze eischen hooger, hiertoe is niet alleen accuratesse noodig maar ook smaak, aesthetische ontwikkeling.

Wij willen de aaneengesloten boekpagina, thans buiten bespreking laten, daar de aesthetiek van het drukkersbedrijf voor oningewijden meer uitkomt bij het kleine drukwerk, bij adreskaarten, uitnoodigingen, programma's, menu's, titels enz. enz.

Bij dit soort werk toch, waar de zetter te maken heeft met regels, ongelijk van lengte niet alleen, maar ook ongelijk van belangrijkheid, sommige immers moeten boven de andere den aandacht vragen, waar vignetjes of filets het geheel moeten veraangenamen, daar wordt meer van 's mans capaciteit gevergd dan men oogenschijnlijk vermoeden zou, ten minste indien hij zijn taak goed opvat, en niet al de verschillende lettertypen ter drukkerij aanwezig maar onder elkaar zet, wat eenigen tijd terug, nog zeer gebruikelijk was, in een dergelijk geval.

Vele voorwaarden moeten hier samenwerken: het papier zoowel als de inktkleur, en beide weder geheel in overeenstemming zijn met het gekozen lettertype, dat, gezet tot regels, een vak moet vormen, goed van verhouding en verdeeling.

Meer echter nog dan kleurtegenstelling, zit het goede en slechte van een zetseltje, in de wijze, waarop de regels verdeeld zijn, in de lengte ervan ten opzichte van de geheele drukspiegel, in de tusschenruimten en ten laatste in de juiste toepassing van ornamentaties, in verband met de zwaarte van de letter.

Het zijn vooral deze dingen, waarop vroegere meester-drukkers acht hebben geslagen. Hunne persen mogen niet zoo volmaakt geweest zijn als men thans heeft, hun papier niet zoo'n onberispelijken druk geven als het kunstdruk- van heden, hunne letter niet zoo zuiver van snede zijn, als onze gieterijen ze tegenwoordig leveren kunnen; maar wat zij met hunne hulpmiddelen bereikten zag er vrij wat aangenamer uit, dan wat men ons in dezen tijd meestal voorzet.

Voor de herbloei onzer boekkunst, geloof ik dan ook, dat men niet beter kan doen, dan het werk der groote voorgangers uit vroeger tijden, te bestudeeren. Deed ook Morris, de man der Kelmscott-press niet alzoo? zocht hij geen steun bij de meester-drukkers van Venetië uit de laatste helft der vijftiende eeuw, waren niet Nicolas Jenson en Jacobus Rubeus zijn geestelijke vaders? Het is hier echter geen nabootsing der vijftiend' eeuwsche resultaten, die wij willen prediken, maar een bestudeering ervan, om weer te komen, door het begrip van evenwicht en verhouding tot de noodzakelijke voorwaarden voor schoonheid.

Bij dit al, zal men wèl doen, rekening te

[p. 144]

houden met de eischen van den tegenwoordigen tijd en gebruik te maken van de hulpmiddelen thans geboden, nota nemende van de stroomingen, in het buitenland vooral, die reeds naar iets beters heenwijzen.

De thans, tot 1 September, in het Kunstnijverheid-Museum te Haarlem gehouden tentoonstelling van modern buitenlandsch drukwerk biedt hiertoe gel genheid. Naast boekpagina's, die door goede verhouding van letterspiegel tot omringend wit, door goede lengte van regel tegenover grootte van letter enz. enz. onze aandacht vragen, zijn er van verschillende drukkerijen en scholen proeven van veelal op zeer simpele wijze in elkaar gezette titels, invitatie- en adreskaarten en meerder klein drukwerk, dat juist door zijn eenvoud, zoo goed doet zien, de hoofdvoorwaarden, die men in acht moet nemen, om in dergelijken arbeid, de zoo noodige eenheid te betrachten. Heeft men te doen met lettertypen, initialen en versieringen door een zelfden kunstenaar ontworpen, zooals de Duitsche gieterij van Klingspor die in den handel brengt en de Fransche van Peignot, dan vergemakkelijkt dit zeker de opgave, en in een zetsel uit Peter Behrens' ‘Schrift und Schmuck’ of uit dat van Otto Eckman, Heinrich Vogeler, Eugène Grasset of George Auréol zal van zelf reeds eenig verband zitten, maar de meeste dezer letters zijn te weinig eenvoudig om in vele gevallen gebruikt te kunnen worden, of zij dragen, zooals de beide eerste een te nationaal karakter om elders dan in, Duitschland toepassing te kunnen vinden.

Dat echter met gebruikmaking van op iedere drukkerij steeds aanwezige lijnen, in aansluiting met kleine blokjes, sterretjes, stipjes als versieringsmotieven, bij een zuiver mooi lettertype goede resultaten bereikt kunnen worden, bewijzen o.m. de inzending van de Kunstgewerbeschule te Zurich, en het werk der leerlingen van de Academie fur Grafische Künste und Buchgewerbe te Leipzig. De beide scholen maar vooral de eerste toonen dat het gebruik van bordures, koplijstjes, vignetten, sluitstukken enz. niet het meest noodzakelijke is om goed uitziend typografisch werk te verkrijgen. Is een enkele maal een vignetje toegepast, dan is dit steeds in volkomen harmonie met de bijbehoorende letters, in zwaarte zoowel als in verhouding, maar meestal heeft men zich bepaald tot, door hoofdlijnen, het te bedrukken vak aardig te verdeelen, de snijpunten met kleine verzwaringen iets accentueerende, en binnen dit kader een mooi geheel te maken van enkel letters.

In deze richting is natuurlijk een oneindigheid van variaties te vinden, en al is het ten slotte ook weer mogelijk hierin iets leelijks te maken, het lijkt mij in ieder geval toch een der wegen om tot meerder schoonheid in typografie te komen.

Ook de Zweedschen drukker Waldemar Zachrisson, wiens Boktryckeri-kalender als een specimen van zijn arbeid beschouwd mag worden, geeft hier goed werk te zien.

Zijn jaarboek is ditmaal met koplijstjes en initialen versierd, die de sterke kleuren en de ornamentatie van den scandinavischen nationalen aard verraden, en geeft evenals het drukwerk van verschillende titels het bewijs van overdacht en met zorg gedaan te zijn.

Er is overwogen welke kleur van inkt het beste met het papier of linnen overeenstemde, welke grootte van letter men kon gebruiken, bij de gegeven pagina-maat, kortom men ziet hier de man die iets voelt voor zijn werk.

Het is in deze kolommen niet op zijn plaats een bepaald tentoonstellingsverslag te geven, ons doel was slechts, hen die met het drukkersvak iets uitstaande hebben, drukkers, zetters, uitgevers, teekenaars voor typografische doeleinden, op deze expositie te wijzen. Niet om er voorbeelden op te pikken, wat wij even verkeerd, zoo niet verkeerder achten dan het nabootsen van oud-drukwerk, maar om te zien wat de collega's in het buitenland reeds bereikten als aansporing tot eigen arbeid, die de aesthetiek in het drukkersbedrijf weer verklaarbaar maakt.

Naast onontbeerlijke technische kennis zullen zetter en drukker ook het gevoel voor het schoone moeten hebben om goed werk tot stand te kunnen brengen; en dit gevoel voor het schoone kan men niet beter ontwikkelen dan door het zien van goede voorbeelden.

R.W.P. Jr.