Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 17

[p. 112]

Op de hei
Brabantsche schets
door Marie Gijsen.

Ze was een groote vrouw met een plat, zonverbrand gezicht en kort geknipte haren die ruig omhoog staken; over 't voorhoofd langs de slapen gescheiden, plakten langere vlokjes die Zondags uit de muts te voorschijn moesten komen. Ze stond voor 't lage, vervallen boerenhuis en boende klompen in een tobbe water.

‘Allejennig, ge valt hier over de klompen,’ zei 'n opgeschoten jongen die van een aangebolderde hondenkar afsprong. ‘Hoeveul klompen?’

‘Nou is 't nie zooveul meer, moar d'r is ènen tijd gewèst dà 'k twee en twintig klompen af te boenen hà, toen 't kleinste 'n loopertje was en de grutste nog nie bij den burger woaren,’ zei ze met harde stem, gewoon weer en wind te overschreeuwen. Ze richtte zich met moeite op uit de gekromde houding en veegde 't opgespatte water met den arm uit 't gezicht.

‘Allejennig!’ zei de jongen nog eens en trok z'n hond in 't tuig, wiens tong beschuimd uit den bek hing. Hij duwde twee nauwgeboren, donswitte geitjes die onophoudelijk stonden te blaten op den kar terug. ‘Hedde 'n sloepke woater?’

Ze ging naar de witgepleisterde put waarvan de hefboom heel overgroeid was met klimop dat spiegelend opglansde in zonneschijn.

Gulzig dronk de jongen, met hoorbare slikteugen en gaf de rest aan z'n hond die met kar en al den wateremmer tegensprong zoodat de geitjes over elkaar tuimelden.

Op 'n verbrokkeld hek hing ze elken klomp waaruit ze 't water had laten weggeulen, met den neus in 'n spaak te drogen.

Aan de lage, breede deur stonden drie bestoven kinderen lachend te spelen met 'n jongen ekster die hen in de bloote voeten trachtte te pikken.

‘Vooruit 't bosch in en vat de kurf!’ beval moeder.

‘'t Is zoo heit,’ huil-klaagde er een.

‘Gaauwkes dan toch, moeder mot vuur oanmoake!’

‘Ben de van den merrege komme afzette? Hedde in 't durp niks van ons deurskes^*) gezeen?’

‘Dà mèn ik wel; zoo'ne rooi?’

‘O, da's ons Janna die wônt bij den boer, da's moar zoo'nen boerentrut, maar ons Dina en ons Stien....’

‘Niks van gezeen... wel hè 'k heure zegge....’

‘Goa de of goa de nie?’ snauwde ze de kinderen toe.

Ze stoven uit elkaar. 'n Klein ding met de schuwe rossigbruine oogen van 'n eekhoorn kwam de klompjes opeischen. ‘Gert zeit 't oan de burregemeister,’ dreinde ze met bloote voeten in natte klompen schuivend.

‘Dan motte moar geen gruun hout aftrekke, dôie takskes van den grond roape en dan, brèk ze moar kort en zurg dà ge Gert nie te zien krijgt; daar leg er dieë zak moar over en vooruit!’ riep ze 'n grauwe zak die voor schort had dienst gedaan losmakend en over den uitgezakten korf werpend waarmee 't drietal verdween.

De kinderen zeulden de groote mand voort door 't mulle zandpad dat tusschen zwaar dennegroen hooggeel in zonnegloeiing opkleurde; 't verschoten jurkje van Nelleke verhelderde in dien lichtbrand tot vonkelrood.

‘Wà hedde gij van heure zegge?’ vroeg de vrouw nog eens.

‘Dà oewe Bert wil trouwe.’

‘Van wie hedde dà?’ vroeg ze met de handen in de zij 't antwoord afwachtend.

‘Wel van Vergaai daar 'k de knijn en de geiter ophaal.’

‘Dà hebbe ze al zoo duk gezeed moar 'k geleuf er niks af.’

‘Joa moar,’ grinnikte hij friemelend in 'n tabaksbuiltje dat uit z'n zak kwam, ‘'t zal wel zoòver zijn.’

‘Dà lieg de toch!’ smeet ze d'r angstig tusschen-in... ‘trouwe met ène meid die geene cent weerd is. Hij zal 't wel late!’ Bert die zoo goed afgaf, en dan alle week d'r drie gulden missen, dà kon ze nie.

*) Meisjes.

[p. 113]

‘Dà tel de niks woar?’ lachte de jongen 'n tabaksdot in de mond stoppend, ‘maar ze bringe toch veul in oe onder kijnder?’

‘Ons Janna is bij den boer, dà gèft nie veul en ons Kate het zat werk onder 't volk, die bringt nog meer binnen as ons ander deurskes onder 't heerenvolk, die krijge wel negentig gulden van ène huur maar d'r mot veul af. Vruuger was 't veul bèter, toen konne ze met d'r achste joar d'r al uit, 't mocht rechtaf nie, moar ben de gek zoo nauw zage ze nie. Erst bij den boer, dan bij den burger en dan naar den heer; moar nou, ze motte noar de scool tot d'r dertiende en 't scoolgeld kunde ok nog opbringe,’ pruttelde ze terwijl ze emmers water putte die ze met breede stralen in 'n tobbe liet verplassen.

‘'t Stoat er nie scon bij in oewen hof!’ smaalde hij 't afgeknaagde koolveldje overziende.

‘Joa zou de nie venendig worre as ge dà ziet: “Kèk 'r is oan,” en met 'n paar forsche stappen ging ze over 't dorre grasstrookje waarop, als 'n slecht aaneengesloten legkaart, wat stukken linnen te bleeken lagen, naar den kleinen hof vol afgeknaagde koolplanten. “Dàr, dat doen de haas en de knijn, kunde wel begrijpen die kommen op de moes af en ge meugt er nie eens ène strikke; we motte mè de winterdag hier op de haai ok ète mè zooveul man.”

“Nou, ik mot 'r weer op aan. Vooruit vlegel,” schopte hij den uitgemergelden hond die in 't mulle zand korte ademteugjes lag uit te hijgen. Met onderworpen vraagblik in 't uitgebluschte oog krabbelde 't dier op en schoof in 't tuig. Knarskrakend bolderde 't karretje met blatende geitjes over de ongelijke hei.

Nou was ze allènig, nou konden de jong d'r nie in de weeg leupe, want ze most veuran moake; 't was Zoaterdag. Ze droeg de lompe tafel en biezenstoelen 't erfje op en putte emmers water die ze met luid gerinkel en geplas door 't huis spoelde, dan zette ze alle deuren en ramen open en liet 't flink doortochten om te drogen. De ruitjes-gordijnen van raam en bedstee, wapperden als kleine vlaggetjes. 't Zou toch nie zijn dà Bert oan trouwen denken gink, 't zou maar kwoai proat van de minse zijn. As 't zoo nog 'n jaarke of wat fort duurde dan kwam ze uit de 're sculd en erremoei want erremoei had ze geleje ach, ach, wà had 't er genepe, wa had 't er toch genepe mè die nege kynder op dieë scroale haai; maar nou brachten ze alle in en zij en Janne ze hadde gearbeid as ploegpeerde d'r lève lank: mè twee kijnder aon d'r scortband uit errebeie in 't veld. Ach as Bert toch maar nie trouwe gink!... hij kwam 't avond mit ze, ne cente van 't botterfebriek en de're mins uit de zandpolder, moar die bracht nie veul in; hij was heelegansch verslète, koal verslète.... Kate jengelde maar om hemde en kouse; gister had ze met ene zoere mond d'r acht stuivers afgegève, hemde... en kouse... wel zèker; ze most 't hôi veur de koei nog betoale van veur-verléje joar... niks hemde’ en ze smeet en plaste water tegen 't bovenlicht onder 't rietdak dat 't kletterde. Een helroode geranium die in 't kozijntje stond kantelde en viel op 't stoepje; de pot stuk, de stengels geknakt. Ach, dieë Dina slépte ok altijd met dieë blum en wà hà ze d'r an?... Ze zou toch nôit nie klaarkomme, alles most nog gedoan: errepels uitdoen, flodderbône pôle, de stal boene, de kleer van 't mansvolk oplappe en al dieë kouse mè goater d'r in doar ge de vuist bekant doorstak; wà zou 't toch laat worre en merrege naar de vruugmis, half vijf op.

Ze keek naar buiten met de hand boven 't oog, in de verte naar 'n klein, dun kínd dat heel langzaam nabij kwam.

Niks geen haast; kum 'k d'r van daag nie, merrege wel. Joa, 't was Paauwke. Ze wenkte en riep met harde, ruwe stem, ‘Kom gaauw!!’ Toen kwam er wat meer beweging in 't schrale figuurtje.

‘Ik bin d'r toch vruug,’ zei Pauwke toen ze 't erfje over kwam en even leunde tegen 't krakende hek vol klompen. Ze droeg 'n krimperig getrokken blauw katoenen lijfje en 'n rossig zwarten rok. Een grof hardstijf stroohoedje stond kaal en nuchter op 't met trapjes geknipte haar. Ze was vaalbleek met diep omkringde, roodgerande oogen boven d'r ingezonken wangen.

‘Wà is 't toch 'n eind; 'k bin d'r muué

[p. 114]

af,’ zuchtte ze naar binnen komend, waar ze neerviel op 'n wipperigen stoel.

‘Nou kun de errepels uitdoen en flodderbônen plukke.’

‘Al 't volk gink ewèg toen kon 'k ôk goan... moar 'k het er den aard nie.’

‘'t Zijn toch goei minse en gij bint ôk nie veul weerd; ge wast as ene koeistèrt recht noar omleeg. Ons Dina, en ons Stien dàs ene flinke meid, die werkt teuge 'n manskerel op; moar gij... en 't is 't er goed volk!’

‘Joa, moar 'k mot heelegansch alleen op ene grôte zulder sloape in zoo'ne bedkoets^*) en daar is ène pekzwarte koater en die is behekst... joa, da's woarheid; alle man zegt 't... ik ken d'r nôit nie sloape van den klaren angst en dan zie 'k 't zoo rooisig scijnen in die kwaaioogen, o zoo'n oarig geglim,’ huiverde ze, ‘en dan stritselt ze zoo zuutjes langs me'ne bedkoets....’

‘Kom, ben de gek, ge mot zoo tuttelig nie zijn. Dan, bid moar 'n Onze Voader.’

‘Da helpt nie, dat hèk al zoo duk gedoan,...’ huilde ze. ‘Neeë 'k ken er den aard nie krijge!’

‘Dan stèk den aard moar in oewen zak. Ge zijt toch geen kijnd meer, ge bint er bekant veertien. Ons Kate was er mit 'r achtste joar al uit.’

‘Kate leit 'r uit bij Stegermans!’

‘Wie het dà gezeed?’

‘Dà mins zelf... die hè gezeed da ze hemde en kouse gestole ha uit de're wasch en dà ze nôit ene vuut in d'r huis meer hoefde te zette, dà het ze gezeed.’

Kouse en hemde... 't rilde moeder even over 't lijf. ‘Zoo zou ze 'n meske ene kwaaie naam wille gève, dà lelik wijf!’ nou moar ze had geenen tijd om doarover te stoan tuttele. ‘Vooruit nou, en vat de riek en doe errepels uit.’

Achter 't hofje, over de hei, dwaalden de drie kinderen de korf achter zich aansleepend. Ze liepen langzaam hand in hand: drie kleine stipjes op de paarsrose hei onder 'n wijde, blauwe lucht.

Met groote, harde klomppassen was moeder bezig alles te ordenen, ze strooide zand op de vochtige plavuizen, bracht tafel en stoelen weer binnen en begon te plassen en te spoelen in de stal.

‘'k Bin toch net zoo dol in den kop,’ klaagde Pauwke toen ze later met 'n emmer zanderige aardappelen binnenkwam.

‘Ge het toch altijd wà, gij.... Veuls te min, ge kunt er nog gelijk zooveul bijrape. Veur ruim acht man. Dà besciet nie.’

‘Nou, dan zul de gaauw doar oe errepels heen zijn!’

‘Joa, en dan kun de henengoan en ze koopen want... genog mot er zijn.’

De kinderen kwamen binnen; moeder keek gretig in de mand waar versch dennegroen, doode takken en harsige pijnappels dooreen lagen.

‘Gèf me ène botteram?’ vroeg 't kleinste zeurig.

‘Joa effekes geduld.’

‘Ach dieë scon blompot van ons Dina!’ jammerde Fonske bij den geranium knielend die met ontbloote wortels in de zon te verdrogen lag.

‘Pôt 'm moar in den hof!’ riep moeder.

‘Wà spijtelijk, heelegansch kapot!’

‘Gèf me ène botteram?’ dreinde 't kleinste maar door.

‘Help Pauwke moar errepels uitdoen en pluk flodderbônen, gaauwkes!’

Fonske had den exter genomen, ging er mee op den drempel zitten en liet hem wormen pikken die in z'n klamzwarte handjes krinkelden.

‘Gèf me ène botteram!’

‘O die kijnder!’ pruttelde ze en kwam de staldeur uit, sneed een hompig stuk roggenbrood waarover ze 'n lik vet slierde en gaf 't aan Nelleke die haastig toebeet.

Op den drempel van de staldeur die in 't woonvertrek uitkwam stond Dina: 'n mooie, groote blonde meid in helder gesteven blauw kleed en wit schort. 't Zonlicht dat achter haar in den wijdopengapende staldeur scheen overlichtte haar fel tegen 't koel-donkere van 't woonvertrek.

‘Heb 'k me nie gespoeid? Ons mevrouw is noar de stad; 'k mocht henengaan tot merregen avond.’

*) Ledikant.

[p. 115]

Pauwke kwam terug met 'n boezelaar vol keiharde groote boonen die ze begon uit te doppen en die luid knikkerden in den blikken emmer.

‘Ach die ète wij as ze nog maar omtrènt zoo grôt zijn as 'n ert en dan met ène saus van bôtter en melk d'r over; veul lekkerder!’

‘Da zà wel; moar hier mot 't voeie en met errepels ondereen is 't toch 'n goei ète in oe lijf!’ zei moeder die 'n vuur stapelde van denneappels, dood hout en mastetakken dat door elkaar een harsige rook deed opkronkelen.

‘Hedde gij ok wa heure zegge van ons Kate?’

‘Dà ze d'r bij Stegermans uitleidt... dà wijf het aan alle man gezeed dà ze kouse en weet ik al wà gestôle het.... Nou ze het nog werkhuizen genog.’

‘Joa moar de proat; as ge 'n kwaaien noam krijgt, wil niemans oe meer.’

‘Ons Kate is toch geene steeldief?’ vroeg Nelleke met langzaam ontwakende verwondering.

‘Neeë, neeë, ons Kate is geene steeldief,’ zoo stelde Dina 't kind gerust. Haauw dà dink vast; 't pikt me in m'n kleed,’ waarschuwde ze Fons die z'n exter had laten glippen. ‘Ach dan toch me'ne graanium die 'k van ons mevrouw gekrège hà.... Wie het dà gedaan.... Kèk nou toch heelegansch geknakt... en hij waste zoo scôn en 'k zag 't blumke toch zoo geer!’

‘Joa, mè gloaze wassche is ie gevalle, we hebbe hier ok geenen tijd veur dieë blum. Fons mot 'm moar in den hof plante,’ zei moeder klompklotsend van den eenen hoek naar den anderen.

‘Ach doar wast ie nie, in 't klare zand,’ huilde ze, de geknakte bloedige trosjes in de hand bekijkend.

Moeder ging zitten met wijd-breede schoot; ze schelde aardappelen die ze wondervlug liet draaien door de eeltige, ruwgeschuurde handen.

Er kwam wat meer wind; alles bewoog, danste en deinde spelend. De goudgele, te vroeg gevallene bladeren stritselden over de stoepsteentjes en onder grimassige sprongen stoeide 't klein katje er mee. De wind kwam in 't al te wijde flodderbroekje van Fonske dat bol op geblazen werd, waarover de kinderen schaterlachten.

‘Nou, ge kunt ok wel is oanpakke; stop de kous van de kijnder maar’

‘Doar hè 'k niks geene zin in; 't avond as de lamp op is.’

‘De lamp... as 't er moar bronolie is,’ bedacht moeder.

‘Nou 'k goa ons Stien een eind tège.... Moar heur is effekes; 'k mot 'n nieuw katoen kleed van oe hebbe... ons mevrouw het 't me al wel zes keer gezeed en anders ga 't ten kwaaiste.’

‘Ge het er toch twee,’ zei ze nijdig 'n aardappel in 't water plompend.

‘Joa, kèk moar da's nie genoeg om alle maandag 'n proper oan te hebbe.’

‘Ge hoeft ok zò scon nie te zijn. Alle man zal zegge: Loate ze erst is de're sculd afbetoale.’

‘Joa moar as ons mevrouw 't toch wil, ge mot denke; ze gève veur niks de're negentig gulden voor ène huur nie.’

‘Ge het toch oewe profijte nog?’

‘Nou dar hè 'k ène poffer veur gevat.’

‘Da hoefde nie; d' ander waar nog bekant nieuw.’

‘Nieuw, nieuw; 'k scaamde m'n eige om ze op te zette; da's waarheid!’ pruttelde ze friemelend in haar rokzak.

‘Maak me den boel nou nie weer vuil,’ beknorde ze Fonske die met z'n natte vingers 'n ‘scilderijke,’ op de deur lijnde waartegen de kleintjes droog zand wierpen dat op de lijnen van Fonske bleef plakken.

‘Dàr hedde scôn printjes,’ zei Dina wat opgezamelde reclameprentjes te voorschijn brengend uit haar zak, die bol uitstond.

‘Hedde niks meer?’ vroeg Nelleke 't handje ophoudend, de bolte van de zak bekijkend.

‘Daar dan; drie peerkes; de man ène,’ hè 'k van ons mevrouw. Maar 'n nieuw kleed mo 'k hebbe, as ge dà maar weet,’ hield ze vol.

‘Dan motte 't avond as ge afgewerkt bint, moar breie veur den winkel van vrouw Rille; dà telt af op 't rèkeningeske.’

‘Joa moar as ge heel den dag hard gewerkt en oe eige goed gemaakt het dan....’

‘Zoo hard zul de gij doar nie werke meske.

[p. 116]

Vrouw Rille het gezeed dà ge veul meer breie kon moar dà ge 't avond te veul aan den weeg bint.’

‘'k Mot bôdscap doen da sprèkt,’ beweerde ze scharrelend aan den band van haar boezelaar. ‘In d' overweek goa 'k 'n heeleganschen dag uit, noar de stad.’

‘Toch nie mè dieë Frans Broat?’

‘Toch wel; 't is zoone goei jong, hij mênt me goed en hij wil goan trouwe en...’

‘Ben de gek hij verdient gelijk zooveul as onzen Bert... en da prakkezeert moar over trouwe, van Berte goat de proat òk al.’

‘Joa, nou 'k bin d'r al lank een en twintig.’

‘Het mevrouw oe dà veurgeproat?’

‘Ons mevrouw? O neeë die zegt al moar da 'k mot spoare dan hà'k nog 's wat as 'k ging trouwe.’

‘Mevrouw het scôn proate. Is 't nou uit mè dà smèrige zand!’ riep ze de kinderen toe, die opnieuw met 't ‘schilderijke’ begonnen waren.

‘Kèk moar is!’ zei ze, en heel ver achteroverwippend met den stoel bracht ze van achter de schouw 'n vergroezeld papier te voorschijn; ‘kèk moar is effekens wa 'n scôn bidprintje 'k hier heb,’ spotte ze, de rekening vertoonend, ‘da's van vrouw Rille, allegaar katoen kleed en wit scort; veur ou en veur Stiene's. Ik zal 't mevrouw wel is efkes vertelle!’ zei ze met 'n geweldigen aardappelplons.

‘'k Het er den aard niks nie,’ zeurde Pauwke; ‘'t spòkt er op zulder.’

‘Ben de gek... aauwwijvenproat! Kum 'k goa ons Stien 'n eind tège den klinkerweg op,’ zei ze de deur uitwippend.

't Grijs katje had zich met uitgestoken poot achter de deur teruggetrokken om den exter te verschalken die argeloos aan kwam hippen op 't stoepje.

‘Loat ze goan, loat ze goan,’ lachte Fons de weg effenend voor de poes.

‘Neeë, dan vat ze ze en da wil 'k nie,’ lachhuilde Nelleke die den exter in gevaar en de kat in d'r malle sprongen bespiedde maar op 't kritieke moment zegevierde Fons toch met z'n exter hoog buiten bereik van 't kattenpootje.

Moeder was zuchtend opgestaan, had buiten 't bleekgoed opgenomen en aan lijnen gehangen, Pauwke deed boonen en aardappelen in een pot, plaste er 'n emmertje water in en zoo werd het te vuur gehangen.

Op de voet gevolgd door moeder stapte 'n lange slungelige jongen binnen, klingelend met geld in z'n handen. Hij liet drie gulden tollen over de tafel: ‘Doar, rond zijn ze en droaie motte ze!’

Moeder griste ze weg. ‘'k Het leleke dinger van ou geheurd,’ smaalde ze.

‘Nou ja... jonk zijne we en trouwe motte we!’

‘Joa trouwe motte ze... da's grôte scand!’

‘Niks geene scand as we d'r gaauw ène trouw van moake; dan goan we bij d'r ouders inwone dan kost 't nie veul.’

‘'n Meid die nog geene cent waard is!’ schimpte moeder.

‘'t Is ène goei meid,’ beweerde hij en met eene handgreep nam hij z'n harmonica uit de bedstee, met de andere z'n poes en ging dan gehurkt zitten op 't drempeltje in de deuropening om z'n deuntjes te spelen terwijl 't katje hem telkens sloeg op de vingers die toetsen in beweging brachten.

Schril, hooguit klonk op 't erfje giechelgelach van jonge meiden. Ze stikten haast in hun onbedaarlijk lachen over de aan lijnen gespannen hemden die door de wind boldik opgeblazen waren.

‘Doar komme we met twee man aangetreeje,’ lachten ze nog buiten adem met gloedroode wangen en verwaaide haren.

‘Joa dieë stoel is proper,’ ge kunt er wel op zitten met oe gestijfseld kleed meske,’ zei moeder aan Stiene die de stoel met haar schort wat afsloeg.

‘Joa, moar bij de're mevrouw, dàr het ze op ieder toafeltje en op elk stoelke 'n kleedje en op dà kleedje nog 'n kleedje en op dà kleedje 'n scoalke en op dà scoalke 'n knupke....’

‘Haauw de mond toch gek jong!’ riep ze onder 't gelach van Dina.

De kinderen stonden luisterend om den harmonicaspeler geschaard: ‘Wà dà toch scôn is? wà onzen Bert dà toch goed ken,’ vond Nelleke!

‘'k Zou wel meziek kenne bloaze as 'k

[p. 117]

moar ène grôten hoorn hà,’ beweerde Fonske.

‘Nou moeders kum moar over mè 'n poar zachte petoffels, meneer hè gezeed: 'k zou oan moeder vroagen om zachte petoffels, hij heurt zoo nôi, dà 'k op de scoen leup.’

‘Woarum zijn dieë scoen dan nie goed? Wa mekeert er an? Pas nieuw, motte nog betoald worre bij Gillekes.’

Stiene trok de lacherige gulle zoenlippen wat bij elkaar. ‘Ja, petoffeltjes mot 'k hebbe zooas ons mevrouw 's merregens oan hed.’

‘Nou moar ge krijgt ze nie,’ weigerde moeder, nijdig stampend in de pot waar boonen en aardappelen in begonnen te prutsen. ‘Ken nog wel wà woater bij Paauwke,’ zei ze 't hoofd gebogen over den pot, heel weg in de opgolvenden damp die benauwend door 't vertrek walmde. ‘Kom de koei mot uit de bocht vooruit; wie hoalt ze?’

‘Ik nie met me'ne katoenen japon oan.’

‘Pauwke, voort, kom!’

‘Ze koste zoo duur nie!’ riep Stiene; ‘meneer is van de week nog zoo kwoad gewurre: 'k liep de trap op en hij riep uit 't kantoor: ‘“Hé gaat daar 'n koe naar boven!”’

‘En wà hedde toen gezeed?’ vroeg moeder met de handen in de zij, en iets uitdagends in houding.

‘'k Hè gezeed... 'k hè gezeed: “ge het”... neeë... u heeft abuis menheer,’ verbeterde ze zich.

‘Joa, joa... da motte dad zò zegge,’ beaamde Dina.

‘'t Is nog zoo wijd,’ klaagde Pauwke, die nog altijd met 'r stijfhard hoedje rondliep. ‘La Kate 't moar doen as ze kumt?’

‘Joa die kumt nie gaauw.’

De zon was ondergegaan; violette schemering waasde over de hei: 'n koele, verschfrissche tint tegen het branderig oranjegoud waar de zon in verzonken lag. De wind bedaarde; 't werd kalmer.

Bert speelde zijn deuntjes al zachter en weeker. Vleermuizen glipten van onder den dakrand weg en doorschoten de lucht.

‘Ben de nou nog niet weg om de koei; vooruit dan toch!’

‘'t Wordt al donker... 'k durf nie!’

‘Ge hoeft nie te bange dà ons koei behekst is,’ lachte Dina.

Daar kwam vader binnen, met 'n gemompel van ‘Dag saam.’ Hij gooide met 'n zwaai de kruik van z'n rug en 't gereedschap in den stal, smeet de klompen uit en ging achter 't vuur zitten. Hij had 'n zandkleurigen jas en broek aan, de haren bezijden z'n pet flosten van onder wijd uit als zandkleurige kwasten, en heel 't gezicht lag ruw en ruig onder 't verstoppelde baardje.

‘'k Het gedoan gekrège!’ bromde hij somber en keek rond met angstig knipperende oogen.

‘Wà... wà zeg de nou toch?’

‘Dà 'k gedoan gekrège hè.’

‘God allemachtig!... Woar mot 't dan heen... Leg doar nie te gekken,’ verbood ze de lachende meiden.

‘'k Ken verduld nie meer uit de weeg; dieë vuut klapt altijd um as 'k mè me'ne kruiwagen oan mot treeje over de goater,’ beweerde hij de trillende grofgesokte linkervoet omhoog brengend; ‘woensdagge-merrege ben 'k bekant in zoo'ne diepe slooier gekanteld.’

‘'t Is me nog al niks,’ verzuchte moeder.

Hij voelde zich pijnlijk, stram en doodop nadat ie neergevallen was op die plaats achter 't vuur, hij keek hulpeloos van den een naar den ander. Stumperig en vernietigd zat ie daar weggedoken, want langzamerhand kwam 't besef over zijn suf, verdoezeld denken dat 't uit met hem was, dat nu 't jonge volk 'm van z'n plaats zou dringen, dat ie zou moeten eten uit hun ingebracht geld. Neeë nou was ie niks meer weerd, nog veul minder as Pauwke die dà altijd moar heuren most, geene cent was ie meer weerd; ze zouwen 'm trugdringe dà sterk jonk volk dà inbracht, ewèg van ze'ne ploats oan 't vuurke, ewèg uit de vuut as ene hond die nie -meer trekke kon, of as ene afgegète koolsplant op de mesthoop zouwe ze'm gooie.... Lieve God nog toe.... Doar had ie nôit nog zoo over geprakkezeerd. Zeuven en twintig joar lank had ie nou in dieë zandpolders gearbeid en nou ineene... ineene... was 't uit, was 't gedoan, hoefde ie nôit meer trug te komme... wà most ie

[p. 118]

nou? Doar zat ie nou in de weeg. Och wà was toch ene mins die verslète waar, net zoo lief was ie dood, net zoo lief.

‘En Berte die mot trouwe!’ verzuchtte moeder.

‘Watte?’

‘Dat onzen Bert mot trouwe!’

‘Da mekeert er nog oan, dà mekeert er nou nog moar oan!’ Da's toch grôte scand!’

Bert speelde vervaarlijk hard, al harder en luider om maar niets te verstaan van die verwijtingen.

In fluisterend gesmiespel waren Stien en Dina naar buiten gegaan, nu en dan proestten ze 't uit in hard gelach. Dina troonde op de waterput en Stien was er tegen geleund.

Pauwke was door moeder weggeduwd om de koe te halen, maar ze bleef pal tegen 't verhavende hek staan; ze wilde niet.

‘Ze zullen oe nie wegstèle deurske zooveul ben de gij nie weerd!’ riep moeder haar na.

De kleintjes joegen achter den exter die opgevangen moest worden; 't dier had zich verscholen tusschen 't klimop aan de put. Onverwacht trok Stien met 'n ruk aan den hefboom en de vogel wipte de hoogte in onder huilend geschreeuw van Nelle en Fons die niet tot bedaren raakten vóor 't dier weer veilig in hunne handen was.

‘Doar hedde Kate al met de koei die het ze onderweeges opgedoan!’ riep Stien. Een mager afgemelkt koetje schonkte de stal binnen en Kate rustte even op de waterput. Ze zag grauwbleek en flets nevens de blozende gezichten van Stien en Dina; 't haar steeds blootgesteld aan zon en regen was uitgebeten en wankleurig.

‘Heeè!’ zuchtte ze, de streeling van rust even aanvoelend als 'n zaligheidje.

‘Leg de d'r uit bij Stegermans?’

‘'k Het nog errebeidshuizen zat,’ zei ze onverschillig. ‘Van de merrege he 'k veur oe gescrève,’ zei Dina, een rose couvert uit hare zak nemend.

‘Ach, wà 'n scôn brievenzak!’

‘Van ons mevrouw en ruik toch is,’ zoo duwde ze 't papier onder Kate's neus.

‘Joa, wà lekker 't ruikt!’

‘“Zeker 'n brief aan je aanstaande,”’ zei ons mevrouw; ze kwam gelijk in de keuken toen 'k screef.’

‘En wà hedde gij toen gezeed?’ vroeg Kate.

‘'k Zei zoo: neeë toch nie, 'k scrijf voor me zuster, die wil de're vrijer wat doen wète moar scrijve ken ze nie.’

‘Vond ze 't geene scand?’

‘Toch nie. ‘“Het moeder 't er dan nie leere late?”’ vroeg ze.

‘Leere, leere.... 'k was er mèt m'n achtste joar al uit, dan kun de nie veul leere! Ken die nou alles wète en goed lèze?’

‘Joa 't staat er goed, kèk maar is Stien, wà zegde van mijn gescrift?’

‘Scôn! Witte 't van onzen tweeën. Wij goan trouwe!’ riep ze in de handen klappend. Ik mè Harrie van Hendrien en Dina mè Fraans,’ en ze sprong jolig op; hare lippen weer in dien gullen zoenplooi trekkend.

‘Ben de gullie nou!’....

‘'t Is geene flaauwe klets, geene gekheid... mè suntemethijs!’

‘'t Zal me wà worre!’

‘Joa we doen 't!’ riep Dina, ‘want ge kunt geen kleed, geen scoen, niks kun de krijge van thuis en noît nog ène cent in oe hand; alle drie moand kumt moeders de cente ophoale bij ons mevrouw.’

‘Nou ik ken bekant nie meer op de been stoan,’ zuchtte Kate zich uitrekkend. ‘Alle doag aan de waschkuip en dan 's merregens dà eind en 's avonds weer dà eind. Gisteren merrege kwam 'k mè drijfnatte kleer bij Sculle en doar sjouw de dan moar mee vort de heeleganschen dag.’

‘Gij mot ok trouwe! mè Toon!’

‘Hij ken d'r nog nie oan denke!’ riep ze naar binnen gaande, waar ze op 'n stoel neerviel en al spoedig suf, dommelig insoesde.

De drie kleinen kwamen guitig lachend om haar heen staan, trokken haar bij de mouw en de rok terwijl ze doezelig om zich heen sloeg.

‘Verdulde jong la me mè vree!’

‘Kate, Kate sloap toch nie, d'r is geene bronôlie. Goa effekes hoale, ène liter.’

‘Nou 'k ken nie, 'k ben bekant dood,’ pruttelde ze 't suf gezicht even opheffend.

‘Wà is er van die kouse en van die

[p. 119]

hemde?’ vroeg moeder met 'n oliekruik in de hand haar even aanschuddend.

‘Nou joa... 'k ken toch nie mè de bloote vuut uit errebeie gaan! Laat Paauwke bronôlie hoale.’

‘Die zuukt in donker de weeg nie op te gaan. Vooruit ik ken geen licht moake!’

‘Had in de veurmiddag de kijnder loate goan!’

‘Toen hà 'k nog geene cente van onzen Bert, 't hà niks. Gaauwkes 't wordt heele gansch donker,’ zuchtte ze, maar Kate knikkebolde weer, hoorde of zag niets; 't hoofd viel over den arm die op den stoelrug gesteund lag.

Licht most er zijn. Ze had d'r eige zo duk beholpen mè dá vettig goed uit 't fleschke van Paauwke; al die fleschkes die meneer dokter gaf, da hielp toch niks nie en ze kreeg ze toch veur niemendal. Ze vulde 'n klein kokerlampje met levertraan en dan spetterde een rood, goor vlammetje stinkend op.

Met een koelverschen tochtstroom kwamen Stien en Dina binnen, waar etenslucht, harshoutrook, pijpendamp en olieblaak dooreen walmden.

In de stal balkte de koe, schoof ongeduldig met de horens tegen 't beschot.

‘Ze wil drinken of mot ze varsch strooi hebbe?’ vroeg vader.

‘Wij zullen wel bronôlie hoale; wij met onzen tweeën.’

‘Neeë dà wil ik nie; dà zul de nie!’ stribbelde moeder tege, want ze wist 't; de vrijers woaren aan 'n hoekske en 'n koantje op den uitkijk en dan zag ze ze veur tienen nie trug. ‘Alla Bert, kom, ga dan, veur ou is 't niks om effekes de weeg op te goan. Giel helpt er oe oan mè twee cent d'er op.’

Heel voorzichtig zette Bert z'n harmonica op de bedsteeplank, gaf 't klein katje aan Fonske en ging met de oliekruik.

‘Wij gaan gelijk mee as onzen Bert er toch bij is!’ riep Stien.

‘Neeë dà zul de toch nie, neeë,’ zoo hield moeder hen terug. Ze wist 't wel; dan gave ze onderweeges Bert ‘ene goeie’ in ‘Den hoas aan de ketting,’ as ie ze ne mond hield over de vrijers.

‘'n Klein eind; 't is zoo locht buiten en hier is 't toch zoo dompig!’, maar Bert slungelde al heen met z'n kruik en trok de deur achter zich toe met 'n stompruk.

De drie kleinen stonden weer om Kate heen; Nelleke had 'n bos roggearen en stak die een voor een in Kate's haarwrong.

‘Kèk nou toch is, nou trekt ze op ene verrekensdas,’ lachte ze joelend en klauterend tegen den stoel.

‘Wà 'n rooisig licht, foei toch’, mopperde Stien.

Moeder scharrelde in den stal met een emmer, vader rookte z'n pijp achter 't vuur, Dina schoof stoelen om de tafel, Kate snurkte en Stien bekeek de reclameplaatjes bij 't oliepitje.

't Flakkerend vlammenlicht van 't vuur teekende dwaasgevormde, groote zwarte schaduwen tegen 't muurwit. Pauwke werd bleek van angst, 't waren gelijk duvels op de muur. Kwam Bert toch moar met ze'ne bronôlie, dan kwam d'r licht en dan gingen die duvels van de muur eweg.

‘Nou, ge kunt alvast bidde; de potoasie is kloar’, en eerst nadat Bert terug was, schepte moeder op. Ze bad ‘onze vader,’ en de kinderen brabbelden rammelend 't slot van 't gebed. Kate werd nijdig aangestooten. ‘Da's alle avond net zoo, kum, as ge jast^*) dan sloap de nie.’

Kate versuft om zich heen kijkend met lodderige oogen sloeg naar de joelende kinderen en trok met 'n wijfelenden greep de roggehalmen uit 't haar.

Alle zaten aan; Stien en Dina lachten weer geheimzinnig.

‘Zeg de gij 't moar,’ fluisterde Dina haar ruw met den elleboog aanstootend.

‘Neeë, neeë gij mot 't zegge!’ ze proesten 't weer uit. ‘Neeë... zeg moeder, zeg vader, zeg alleman....’

‘Wà mot dàt nou?’ vroeg moeder geergerd.

‘Nou, zeg moeder, zeg vader, alleman’, zei Stien, met de dikke lippen weer in 'n zoenplooi. ‘Wij, Dina en ikke, wij gaan trouwe mè Suntemethijs... nou wète 't. Ikke mè Harrie van Hendrien en Dina's mè Fraans!’

*) Eet.

[p. 120]

‘Ben de gek, scèlt 't oe hier?’ wees moeder naar 't voorhoofd.

‘Ge zel zoo zot nie zijn,’ smaalde vader.

‘Het stoat vast!’ riep Dina beslist.

‘Zoo stoat 't vast! riep moeder. ‘Begin de te bange dà ge te loat kumt? Ze verdiene gelijk d'r eige kost nie dieë jong!’

‘'t Stoat toch vast!’ beweerde Stien.

‘Zoo... nou moak moar gaauw veuran heur de, spoei oe moar, leup d'erremoei moar tège... dan zul de oe lache wel late.’ Ze stond verslagen, bewegenloos, vastgeschrikt, liet 't eten zooals 't was want daar zag ze in 't verschiet de armoe weer hongeren en naaktspoken, ze voelde kou en ellende weer nijpen.... Ach Heeregod nog toe waar most 't nou heen: 't huis uit, 't koeike verkeupe, 't verreke afmoake, de hei op as koale ratten.

Bert had z'n harmonica weer opgenomen en speelde leutig: Trek maar aan 't touwtje en de wieg zal gaan.