Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 17

[p. 27]

Deensch-aardewerk
door R.W.P. de Vries jr.

De tijden van herleving der kunstnijverheid kenmerken zich niet alleen door een zoeken naar nieuwe en aller-nieuwste vormen, maar ook door een spieden in de werkplaats des buurmans om daar ten eigen profijte iets op te pikken, en dit te verwerken als een uiting van eigen vinding. Nu zit er iets vleiends in om op deze wijze tot voorbeeld te kunnen dienen, maar de materieele schade die bijna altijd aan de zijde is van hem, die zijn geest, zijn tijd en moeite heeft gegeven om tot iets goeds te komen, is niet weg te cijferen. Men moge al werken voor het goede doel, om een of andere techniek weer in eere te herstellen, of om het publiek te beschaven en op te voeden, of zelfs, zonder eenige bijgedachte, alleen om iets moois tot stand te brengen, onaangenaam blijft het toch voor het minst genomen, indien men kort daarna een tweede meestal niet ‘verbeterde’ uitgave van zijn eigen arbeid, met eens anders naam geteekend, te aanschouwen krijgt. Zelf merkt men dra de fouten en tekort-komingen die een onbegrepen navolging, een imiteering van den uiterlijken schijn, aankleven, maar het publiek voor wie het bestemd is, ziet er niets van en is tevreden met surrogaat vooral wanneer dit met het echte nog al in prijs verschilt. En deze negeering van geestelijken eigendom, brengt nog andere gevolgen met zich, waarvan zeker in het bijzonder, het te loor gaan van een bepaald karakter, hetzij persoonlijk, hetzij plaatselijk of nationaal, aangemerkt moet worden.

Wie zich eenigszins verdiept heeft in de opbloeiende aardewerk-techniek uit de laatste jaren zal hiervan voorbeelden genoeg vinden. Laat ons slechts even nagaan, hoe het aardewerk van Colenbrander te Rozenburg, na het ophouden zijner bemoeiingen aldaar, behalve in de fabriek zelve ook in tal van andere op min of meer gelukkige wijze navolging vond. En die ontbijtserviezen met de groene vierkantjes en cirkeltjes, hoevele fabrieken leveren zij niet, terwijl zij toch zeker door één man, voor één fabriek ontworpen werden. Talrijke voorbeelden zouden bij eenig naspeuren in deze lijn te vinden zijn, en duidelijk blijkt dit op kunstnijverheidstentoonstellingen, waar men dan door vergelijking meestal wel in staat is het oer-ontwerp aan te wijzen.

apen, ontworpen door chr. thomsen.

Waar dergelijke toestanden veelvuldig voorkomen, daar treft het altijd als iets zeer bijzonders, wanneer wij voorwerpen zien die zoo sterk een eigen cachet dragen, dat alle namaak uitgesloten schijnt.

Soms is dit het geheim van het technische procédé, soms van de ongemeen artistieke kwaliteiten, die voor navolging een even groot kunstenaar eischen.

Het wil ons toeschijnen dat beide eigenschappen de oorzaak zijn, dat tot dusverre de Koninklijke Kopenhaagsche aardewerkfabriek nog het privilege bezit van de, voor haar zoo kenmerkende, dierstatuetjes.

Niet dat het onder-glazuur geschilderde porcelein een eigen karakter mist; men zal het spoedig herkennen, die planten en vogels

[p. 28]

in grijze, blauwe en teêrbruine kleuren op schotels en vazen geschilderd, maar zóó persoonlijk als die beestjes, is dit niet.

beer, ontworpen door e. nielsen.

Het heeft wel een eigen type, deels gebazeerd op de weinige kleuren, waaraan het door de hooge ovenhitte gebonden is, een type, dat reeds in Duitschland navolging gevonden heeft, en een kom door den leider Prof. A. Krog geschilderd, of een schotel van miss B. Nathanielsen of miss M. Høst, zij dragen één zelfde grondgedachte, die ze dadelijk als Kopenhaagsch-aardewerk of daaraan verwant, doet onderkennen; maar zij vertegenwoordigen ons inziens toch niet zóó de koninklijke Deensche fabriek als de ijsbeertjes van Bonnesen en Engelhardt, het olifantje van Chr. Thomsen of de hondjes van E. Nielsen. En al zijn deze beestjes door verschillende kunstenaars ontworpen, één zelf de opvatting spreekt eruit; wel bepaalt het materiaal ten deele den graad vanacheveering, maar zooals hier, is het niet alleen het materiaal, doch wel een vooropgezet bewust zoeken, om in groote eenvoudigheid het karakter der dingen weer te geven.

katten, ontworpen door e. nielsen.

Het is opmerkelijk hoe dìt alles beheerscht, en het fel-glanzende, gladde glazuur niet hindert zelfs bij het weergeven van pluizige dierenvachten; de katten, de aapjes, het beertje zij hebben evengoed hun vlokkige pels als de olifant zijn in plooien hangende leer-huid, of de zeehond zijn druipnatte vel.

Het is dan ook het type, waarop zich hier alles geconcentreerd heeft; de houding en stand, de eigenaardigheden der beweging, het meest marquante in uitdrukking, is als het ware samengenomen tot eenige eigenschappen, die, vereenigd, den volmaakten indruk van het beest geven, afgescheiden van kleine individueele verschillen. Het sterkste komt dit uit bij de dieren die in één kleur zijn, waar dus het modelé alles moet weergeven, en niet de decorateur er het zijne kon bijbrengen.

Voortreffelijk is het logge in den gang van den ijsbeer, de lange hals met den zoekenden kop, en het tragische, dat een olifant dikwijls in houding van kop en uitdrukking van oogen heeft, niet minder het peinzende in het katje, dat met opgeheven poot zijn plan zit te overdenken of die heerlijke rust bij de andere, in elkaar gerold als een hoopje zacht bont.

Al de overtollige kenmerken zijn hier op-

[p. 29]

gelost in den hoofdvorm, die zoo juist en zeker het karakter aanduidt als maar mogelijk is. En toch zijn die beesten niet, wat men er wellicht van verwachten zou tot een decoratiefschema geworden, zij zijn en blijven naturalistisch beeldwerk; trouwens de Kopenhaagsche fabriek zou zich zelf niet zijn, indien zij afweek van hare voorliefde om zooveel mogelijk direct naar de natuur te werken en de natuur weer te geven. De beschilderingen der vazen, kommen en schotels zij zijn natuur, wel met een noodzakelijke vereenvoudiging door gebondenheid aan weinig kleuren, maar toch zijn het landschappen, vogels, visschen, bloemen, die op het vaasvlak geschilderd zijn, zij het dan ook met een tintje van decoratief principe aan Japanners herinnerend.

De ateliers, waar ieder kunstenaar geheel zijn eigen gedachte kan volgen, zijn steeds vol planten en bloemen, die tot nieuwe versieringen opwekken, aanleiding geven tot telkens varieerende beschildering. Maar toch heeft dit alles een bepaald cachet, dat ongetwijfeld aan den artistieken leider Prof. Arnold Krog, te danken is.

olifant, ontworpen door chr. thomsen.

Opgericht in 1779 door Frank Heinrich Müller, een chemicus van ongewone begaafdheid, heeft ook de Deensche fabriek evenals zoo vele andere een geheele lijdensgeschiedenis achter den rug. Dank zij den steun van Christiaan VII kon haar bestaan gehandhaafd worden, wat zij zeker verdiende, al was het alleen maar door het zoo bekende, thans in het museum te Rosenborg bewaarde servies, dat aan de beschildering met Deensche plantmotieven, haren naam van Flora-Danice-servies ontleent. Een tijd lang werden er ook reproducties naar Thorwaldsens beelden gemaakt, maar daarna, ook deels omdat de regeering zich genoodzaakt zag haren steun niet meer te verleenen, geraakte de fabriek in andere handen en ten slotte werd zij aangekocht door de ‘Aluminia’ Compagnie, die tevens het recht behield van den naam ‘Koninklijke Kopenhaagsche Aardewerkfabriek’ en het fabrieksmerk met de drie stroomlijnen, symboliseerende de drie Deensche wateren, te mogen voeren.

ijsbeer, ontworpen door c.e. bonnesen.

Nu kwam het onder de administratieve

[p. 30]

leiding van Mr. Philip Schou die met zeldzaam organiseerend talent de zaak aanvatte en zich terstond de medewerking verzekerde van een uitmuntend chemicus als Mr. V. Engelhardt en een kunstenaar als Mr. Arnold Krog. De laatste voegde zich weer een staf van mannelijke en vrouwelijke kunstenaars toe, onder zijne leiding gevormd op de koninklijke akademie te Kopenhagen of op de ceramiek-school der fabriek zelf.

uil, ontworpen door chr. thomsen.

Van toen af dagteekent de nieuwe phase in het bestaan van het Deensche aardewerk, dat sindsdien, haar speciaal karakter blijft handhaven. En waar menigeen dit fabrikaat slechts kent in de grijsblauw beschilderde vazen, pullen, schotels enz., daar leek het ons niet ondienstig op een andere uiting der Kopenhaagsche fabriek den aandacht te vestigen, op de typische dierenfiguren, zoo kernachtig van modelé, en ook zoo prachtig van stof. Want het is naast den vorm, zeker in niet mindere mate het materiaal, dat ze tot iets moois maakt. Is het ongetwijfeld waar dat èn behandeling èn materiaal elkander volkomen moeten aanvullen, zich naar elkander richten, wil het resultaat goed zijn - en bepaalt in zeker opzicht de grondstof reeds de werkwijze - toch waren deze beertjes, hoe goed van actie, hoe juist van opvatting, hoe zuiver van modelé niet dàt geworden, als niet het prachtige glazuur dat herinnert aan het ‘blanc de Chine’ van enkele Kwai-Yin beeldjes, er het hare toe had bijgebracht.

En moge al in ieder vak van kunstnijverheid, de kennis der techniek een groote vereischte zijn, in de aardewerk-fabrikatie is ze onontbeerlijk, de sterkte en de helderheid van het glazuur, de graad van warmte die verf en grondstof kan velen, het zijn alle voorwaarden, noodzakelijk om het werk van modelleur of plateelschilder tot haar recht te doen komen. Een harmonie is noodig tusschen het werk van den kunstenaar en den technicus, en slechts zoo'n samenwerking van beeldhouwer en chemicus kan resultaten geven als de dierstatuetjes der koninklijke Kopenhaagsche aardewerkfabriek.