Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 17

[p. t.o. 289]

reproductie in driekleurendruk van een door c. lebeau gebatikten lap.

[p. 289]

Chris Lebeau,
door W. van Meurs.

Zeker heeft geen kunstenaar zoozeer de aandacht gevestigd op het batikken als een nieuwe tak van hollandsche kunstnijverheid als Chris Lebeau door zijne enorme productieve gave en het sterk hollandsch karakter van zijn kunst.

Nadat het batikken het eerst hier beoefend en ingevoerd werd door Dijsselhof, in samenwerking met Lion Cachet, was het vooral Lebeau, die, na het weinige - maar zeer hoogstaande - hierin door Dijsselhof vervaardigde, zich geheel en uitsluitend aan deze kunst gaf, en die, door zijn energie en de bijzonderheden van zijn aanleg, 'n scheppende kracht heeft kunnen ontwikkelen, zoo groot dat een nieuwe hollandsche gebruikskunst ontstond naast het uit z'n aard veel kostbaarder werk - dat daarom misschien beter sierkunst kan heeten - van zijn grooten voorganger.

chris lebeau. naar foto van w. van meurs.

Dijsselhof, de waereld steeds ziende door zijn hem eigen perlemoer-teere schoonheids-licht, om daarna het schoon geobserveerde met de innerlijke oogen weer te zien diep in het mysterieuse licht van de rotszalen zijner ziel, zoolang tot dát zijn realiteit wordt, dan door zijn kristallijnen schoonheids-extase die wondere waereld van magnetische bezieling ons opent, - Dijsselhof, wiens geest in zooveel verwant is aan de grootste kunstenaars van Azië, bevroedde reeds in den aanvang zijner kunstenaars-loopbaan hoe hij door het batikken een nog ongekende schoonheid zou kunnen doen zien, juist door de eigenaardigheden van de techniek. Die techniek, al zoovele malen beschreven, en nu toch zeker wel algemeen bekend, moest tenslotte toch te enge grenzen stellen aan zoo'n overvol kunstenaarsgevoel als dat van Dijsselhof. Aanvankelijk zoekend met de Oostersche tjanting alleen, greep hij al spoedig naar het was-penseel voor de melodieuser aanzwellingen en buigingen van zijn lijn. Maar dan was er nog al de tijd, noodig voordat zoo'n werk er is, de groote teleurstellingen vaak in de resultaten, onafhankelijk van de hand des kunstenaars, zoodat wij ons niet kun-

[p. 290]

nen verwonderen, wanneer wij tegenwoordig geen batiks meer van zijn hand zien, en hij nu al zijn tijd geeft aan het schilderen van die heerlijke aquariumvisioenen, waarmede hij de menschen sinds jaren al verrukt.

gebatikt perkamenten band van een album. (eigendom van den heer h.w. mesdag te 's gravenhage).

Een geheel andere kunstenaar is Lebeau. Hij is een opbouwer uit onderdeelen. In de bloem treffen hem het eerst de mooie constructieve lijnen, die dat fraai stuk leven oprichten. Streng ornamentist, als hij is in merg en been, ziet hij dadelijk die lijnen in zijn geest zich buigen en samenkomen tot een stijlvol ornament, waartusschen de vakjes in kleur zich samenreiën als de steentjes in een heerlijk mozaïek. Voor hem is de fijne tjantinglijn, wat de gouddraden zijn in het cloisonné: de ornamenteele volglijnen en contouren voor de insmelting van het émail. Wat wondere mozaïeken van kleur en tinteling weet hij te bereiken door het batikprocédé, dat hij zich zoo geheel heeft eigen gemaakt! Zoo bestaan er van zijn zijden batiks, waarin de uitgespaarde fijn-gecraqueleerde witte vakjes tusschen de omgevende kleuren van een perlemoer zijn als van de dunne judaspenning. En die rag-fijne ornamenten, die zoo aan oude kostbare kant doen denken! Op zijn best is Lebeau altijd in het zuiver geometrisch ornament of in zijn streng gestyleerd bloemmotief. Zijn dierfiguren zijn steeds veel minder, met uitzondering misschien van den prachtigen paravent in het bezit van mevrouw J.J. de Koning, geb. Titsingh, in de Bilt. Daarin doen de steltentenloopers het wonderwel. In zijn vogels en visschen gaat hij echter meestal te veel uit van de sierlijke veder- en schubbedekking van het oppervlak, wat maar al te vaak ten nadeele komt van de innerlijke anatomie van het dier. Dat hij de anatomie van het menschelijk en dierlijk lichaam nog niet volkomen meester is, weet hij zelf maar al te wel, en wij kunnen dankbaar zijn, dat hij thans in staat is gesteld voor een paar jaar zijn werk neer te leggen, om die anatomie nog eens grondig te bestudeeren. Moge daarna het batikken weer geheel zijn liefde worden, want voorwaar de bloei van dezen nieuwen tak van hollandsche kunstnijverheid berust nog geheel in zìjn handen.

[p. 291]

Door en door is Lebeau hollandsch.

gebatikt kamerscherm. (eigendom van mevr. j.j. de koning-titsingh te de bildt).

Dat rustige, strenge en toch rijke werk kan alleen voortkomen uit een gouden Zondagmiddagsrust met nimmer een rimpeling op den vijver van het gemoedsleven. Waar die stemming dan ook heerscht, staat zijn werk het meest op zijn plaats. In 't moderne hollandsche landhuis van het fraai aangelegde villapark, te midden van de eenvoudige verhoudingen van interieur-architectuur en meubileering uit de school der engelsche praeraphaelieten zijn z'n batiks, z'n schermen de fijnere beschaafde stem van ons noordelijk schoonheidssentiment. Daar kan het aandoen als het fijne gezichtje vol toewijding van de verpleegster in het strenge ordekleedje van haar huis. Juist de toewijding, die uit dat werk spreekt, die toewijding met het groote geduld en de benijdenswaardige onvermoeidheid, is de stuwende kracht waarmede deze schoonziener zijn huis in de hollandsche kunst opricht. Zoo is zijn werk door en door hollandsch. Lebeau is geen genialiteit, hij is geen visionair, hij zal nooit de visch laten springen door den hoepel van zijn humor. Onder de artisten is hij de onvermoeide werkman, de middeleeuwsche monnik, die met onuitputtelijk geduld in fraaie letters zijn gebedenboekje opbouwt. Ook zijn geheele persoon heeft iets van een monnik, met zijn ascetische neigingen voor ‘a simplification of life.’ In de middeleeuwen zou

[p. 292]

hij een kluizenaar zijn geweest. Wanneer je hem zoo bezig ziet in zijn werkkamer, alleen in zijn witte werkhemd, met de bloote voeten in sandalen, zoo ijverig met de tjanting gezeten voor het spanraam met de strak-gespannen lap, zich geen oogenblik gunnend van 't werk op te zien... ja, dan is hij de asceet-calligraaf, en zoo'n lap met die regelmatige litaneien-herhaling van zijn motieven een mooie bladzijde uit zijn rijk psalterium.

gebatikt paneel uit kamerscherm. (eigendom van mevr j.j. de koning-titsingh te de bildt).

Zoo geprononceerd als zijne persoonlijkheid is, zoo'n eigen karakter heeft zijn kunst. Men behoeft dat maar eenmaal gevoeld te hebben, om voor altijd het werk van zijn hand te herkennen, of dat van zijn leerlingen en werkers, die hij in het batikken opleidde. In zijn opvatting van het streng-gestyleerde mozaïekornament ligt misschien ook de eenige mogelijkheid tot het maken van het batikken tot een nieuwe tak van hollandsche nijverheidskunst. Zijn ontwerpen met die strenge constructieve volglijnen en contoureeringen maken het copiëeren mogelijk, terwijl een decoratieve compositie van melodieuse aanzwellingen en buigingen alleen te copiëeren zou wezen door een even gevoelvol talent als van den musicus die de composities der groote toonkunstenaars tot in de fijnste gevoelsuitingen weet weer te geven. Dat er natuurlijk nog altijd verschil zal blijven tusschen de uitvoering van den ontwerper zelf en van die van zijn werkers, zien wij in dìe stukken, welke van een zuiverheid van bewerking zijn, als waren het inlegwerken van gaaf gesneden blaadjes van dun edel materiaal. Voor de uitvoering zijner rijkste incrustaties was dan ook steeds een te subtiel technisch gevoel noodig, dan dat hij die aan een ander zou hebben kunnen overlaten.

Zoo is het Lebeau, wien de eer toekomt van het batikken een hollandsche nijverheidskunst te hebben gemaakt en wel zéér te betreuren zou het zijn, wanneer hij, over 'n paar jaar weer hier terug in den lande, verrijkt van innerlijke gevoelskennis, zich niet meer geheel aan zijn eerste, groote, batikliefde zou geven, om deze jonge kunstnijverheidstak nog hooger en krachtiger te doen uitwassen boven het gezonken schoonheidsgevoel, waarvan de steeds toenemende legio's prullen en snuisterijen voor de winkelramen een hoonende getuigenis zijn.

Haarlem, 1907.