Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 17

De kruisdagen.
(Fragment uit De Vlaschaard.)
door Stijn Streuvels.

Af en toe wankelde het weder nog altijd en de regens vielen te zwaar voor de jongtierige dricht. Er werd geklaagd en geknoterd bij de menschen, maar menigeen troostte zich in 't vooruitzicht van de kruisdagen en hoopte dat het daarna beteren zou.

In 't keeren van 't seizoen wordt de zegening van den Hemel afgesmeekt over de vruchten der aarde en de bewaarnis gevraagd voor den nieuwen oogst. Groote regens, groote droogte, onweer, hagelvlagen of onmatige hitte en andere rampen, moeten van 't veld geweerd worden - alles ligt in Gods handen en alles wat buiten groeit staat bloot aan 't hemelsch geweld - dat weten de boeren. Daarom stellen zij hun vertrouwen in die openbare smeeking en elk voor zich, houden zij er aan, ernstig hunne godsvrucht te volbrengen.

Waar 't andere morgenden in de weke stil is en verlaten op de plaatse en rond de kerk, komt vroegmorgens al het volk nu ter kerke alsof het Zondag ware. Op hun kloefen en in hun wekedaagsche kleeren, met mutse en blauwen kiel gelijk ze werken op 't land met de eerde nog aan hun kleeren geplakt, komt het mannenvolk; in haar zwarte mantels

[p. 124]

gehuld zijn de vrouwen en de meisjes, wit en zwart of anders vaal gekleurd, zijn haar afgedragene kleedjes. De kerk is vol lijk 's Zondags. Na de mis begint de processie. Niet lijk op half-oogst, maar zonder praal nu of opschik, in allen eenvoud geschiedt de ommegang want 't is eene smeekbede en geen feestvieren. De missedienaars - kleine pastortjes met wit roket - dragen kruisstok tusschen twee koperen kandelaars die blinken. De pastor volgt in purperen koormantel, draagt het heilige kruis met de relekwie, het kruis waar de stralen flikkeren op al de hoekjes van 't gefatsoende zilver-en-goud. De koster draagt het boek. De veldwachter houdt het gescheid en weert de knechtejongens die druistig en geweldig, stooten om de eersten te zijn in den aanzet. Een dikke bende parochianen puilt ter poorten uit, - boeren, werkvolk, arm en rijk, al éen bende, komen ze met ontblooten schedel in 't schelle licht op het voorplein en de stoet zet uit. Daarachter komt de zwarte drom der vrouwen met de meisjes en kinderen als heldere vlekken tusschen 't zwart der mantels. De boerinnen zijn er bij, de boerendochters en de vrouwen van te lande uit de kortwoonsten - al wie van huis kon, volgt de processie. 't Speierende wit van pastor en kerkvolk en 't spietsend schichtsel van koper der kandelaars - heel het hoofd van den stoet is verdwenen den hoek om; 't straatje door tusschen klooster en pastorij, verengt en smalt de bende in het kerkwegeltje en breidt plots weer in zijn schoone breedte open over de dorpsplaats en verengt weerom in 't nauwe straatje bachten de brouwerij, bachten de huizen der plaats in de schaduw waar 't gezang van pastor en koster klankvoller dreunt tegen de wanden der gevels. Dan ineens, als in een hevig lichtbad stroomt de stoet open over den breeden eerdeweg en liggen de velden onmetelijk in 't nuchterde zonnedampen van den meischen morgend. Links en rechts zonder gracht of pale, vlakt het land wijduit en over heel de verte pinkelt de dauw op het jonge groen. In een einder van blauwen damp ligt de vallei, met éen blik te omvademen; de lucht is goed en over heel de verte gaat er geen geruchte. 't Schoffelen der vele voeten in 't zand en aan 't hoofd van den stoet in ijler galmen, vordert de pastor met den koster zijn lange litanie. De witte koorhemden glimmen en straaltjes schieten uit elke ronding der koperen kandelaars. Het kruis steekt hoog op in de lucht, het kruis dat den weg opent en aanwijst; als een sleep volgt het heir der bedevaarders over den slingerenden zandweg door de velden.

Leeuwerikken stijgen en dalen aanhoudend en schuifelen en knetteren terwijl de heiligen uit 't paradijs vernoemd en aanroepen worden met een altijd weerkeerend: ‘Ora pro nobis.’ De vinken slaan, de musschen piepen en al het vogelvolk viert kerremis in de zon terwijl hier luidop al de kwalen en rampen die van 't dorp moeten geweerd worden, in lange reek achtereen volgen met een altijd herhalende drieklank: ‘Libera nos Domine.’ Die twee stemmen galmen nijverig op éenzelfde maat, in éenzelfde herhaling, dweers door 't gezang der vogelen en de groote bende volks die zwijgend volgt, schijnt in aandacht en deemoed te luisteren en bidden stille meê, elk volgens zijnen zin en stand van eigen nooddruft des gemoeds. Maar buiten de gedachten die eensdeels zijn bij den zin van hun gebed, komen de uitwendige dingen hun gedachten verstrooien. De oogen volgen rechts en lings de velden langs den weg. De landman let op de vruchten en den groei en daarbij denkt hij aan den boer of pachter die hier geakkerd heeft. Gedachten volgen gedachten en geleidelijk laat hij zich gaan in zaken van beheer, van huishoud en van leven. En telkens wisselt de gedachtenreeks weer af, zoo dikwijls er een andere vrucht of een ander stuk lands onder de oogen komt. Boeren of pachters die een vrucht staan hebben langs den processie-weg zijn er meer in belangd. Lange te vooren zijn hun gedachten er mede bezig en wanneer ze hun eigendom genaderd zijn wordt er al een stootje gegeven aan den elleboog van den gebuur en een woordetje gefluisterd:

- Wat zeg je? - Schoone vlaschaard!

Een hoofdknikje, een monkelplooi zijn nu van veel bedied en zeggen veel op dat oogenblik - er komt afgunst in 't spel en hooveerdigheid woekert diepe in veel boerenkoppen.

[p. 125]

Maar nu is de eigenaar met de bedevaarders zijn eigen vrucht voorbij en hij heeft er niet aan gedacht dat 't den gunstigen stond was waarop hij in allen deemoed den zegen over zijn akker vragen moest. Nu is hij aan 't bekijken hoe de vruchten staan van een anderen boer die zijn vriend of zijn vijand is en met genot of met afgunst vergelijkt hij den stand en de groeite en zegt hij zoetjes zijn meening tegen den boer die neffens hem gaat. Aan den omdraai van den karreweg, wendden velen 't hoofd naar achter om de bende te zien die volgt en meten ze met een blik den langen stoet die in den krook van den weg naslingert. Het zicht van al die ontbloote hoofden en ingetogen wezens stemt weer tot inkeer en met goed voornemen wordt het gebed hervat of den zang van den pastor gevolgd, maar de buitenmenschen die maar heel zelden dien ommeweg alhier en deden, merken al gauw weer iets nieuws dat hunne godsvrucht afleidt: een gevelden boom, een nieuw aangetrek van 't een of 't ander hof, een koppel peerden op 't veld... onbewust zijn ze weer ver van hun gebeden af. Waar er landlieden te werken staan als de processie voorbij komt, houden zij stil, doen de muts af en staan ingetogen zoolang tot de stoet voorbij is.

Voorbij Veroken's hof gaat de processie en voorbij Lamon's meulen; door Duitschave's kouters en langs Verschaeve's weide. Morgen neemt de processie een anderen weg: voorbij Verschaeve's hof, alover den kapelle-kouter en den derden dag: langs 't Hooge door Vermeulen's landen en Sobrie's hof en het Vinckenbosch.... Al de bijzonderste straten worden begaan, drie dagen naar-een, door de drie wijken en elken boer krijgt zijne beurt in de algemeene zegening der vruchten. En drie dagen naareen worden de landen en kouters bekeken en beoordeeld en heeft iedere landman een algemeen overzicht en een meening over de werkwijze en stand van al de velden over heel het dorp en weet een ieder te zeggen hoe elken boer geboerd heeft en wat hij zal opdoen met den oogst.

Uit den mulden zandweg geraakt de processie op de kassei van de groote dorpstraat en gaat er een toegroeiend geruchte van kloppende kloefen naarmate er meer volk den hoek omslaat en op strate komt. Tusschen de huizen krijgt de galm van den zang een anderen klank en vergaat hij in 't gedruisch der holleblokken en 't rammelend geklop, wanneer de stoet op de dorpsplaats gekomen is. De eersten zijn lange reeds de kerke binnen en altijd anderen komen nog toe die effenaan verdwijnen in de opening van 't donkere kerkportaal. De vrouwen zijn bestoven en volgen haastiger om de voorsten in te halen. Wanneer heel den langen eind door de opening van dien zwarten kerkmond naar binnen is, wordt het weer stil... en binst den stond van plechtige rust wordt voor 't laatst den zegen gegeven over de menigte met de heilige relekwie. En dan, zoo aanstonds braakt en brobbelt het ter kerken uit in een roefeling om al ineens weg en naar buiten en stroomt de menigte groeiend met altijd nieuwe bijkomers open op 't kerkplein en gaat elk zijn wegen, al drie kanten 't dorp af. Aanstonds en zonder letten zal al het volk aan 't werk zijn.

De plicht is volbracht, 't goed betrouwen verblijdt de menschen en die uchtend reeds geeft de belofte van een prachtigen zomerdag.