Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 17

[p. 53]

Bezoek
door Ina Boudier-Bakker.

Bij het raam zat de oude mevrouw Verwoude rechtop in haar grooten leunstoel - en wachtte. Onbewegelijk, het strakstrenge gezicht voor zich uit starend in den rustig-groenigen kamerschemer, die naar binnen donkerde van de hooge linden in den tuin.

Tweemaal bewoog ze het hoofd terzij, zochten haar oogen de wijzerplaat van de koekoek-klok in den verren kamerhoek.

Toen, als aarzelend, kwam haar zwakke stem:

‘Hoe laat is het?’

‘Het is kwart over tweeën, mevrouw,’ zei de gezelschaps-juffrouw zacht.

Er was weer stilte. Van uit haar hoekje bespiedde de oude juffrouw de Rooi het gezicht van haar mevrouw, overlegde zij voor de zooveelsten keer peinzend:

‘Het was een erg ding voor mevrouw, dat straks de kinderen kwamen met de nieuwe jonge mevrouw - dat was wel een erg ding.’

En onrustig, in haar zacht, gedwee gemoed, hoopte zij, dat mevrouw toch maar een beetje vriendelijk zou zijn, niet zoo vreeselijk strak, zooals zij dat zoo doen kon - zij wou maar dat zij er niet bij hoefde te zijn, zoo naar als ze 't vond voor dat jonge vrouwtje.... maar voor mevrouw en meneer was 't een hard ding... dat kon zij voelen, zij had toch ook Marietje gekend van klein kind af - zij moest er niet aan denken - wat een mooi fijn vrouwtje was dat toch - en lief - voor haar ook altijd zoo lief....

Juffrouw de Rooi met knippende oogen, hief het breiwerk dichter bij haar gezicht, dat mevrouw niet zien zou....

In haar stoel zat de oude vrouw roerloos, schijnbaar zeer kalm; de kleine wasgele fijne handen sloten krampachtig koud vast in elkaar.

‘Straks zouden ze komen. Oh! 't wàs wel héél hard....

Zij, die de plaats van haar Marietje had ingenomen.’

In het oude gezicht groefden zich de smartlijnen dieper - alles leefde weer op in haar geest.

De dag - toen haar schoonzoon haar was komen vertellen, dat hij hertrouwen wilde... Stil had zij gezeten, geluisterd naar zijn voorzichtig gekozen woorden - en niets had zij gezegd, zich beheerschend om haar ouden dooven man, die zoo stil-droef daar bij zat.

Maar een jong-hartstochtelijk heete toorn was ontbrand in haar - in bitteren opstand willend verdedigen de nagedachtenis, de opengelaten plaats van háar kind.

Zij had gezwegen. De bruischende stroom van heftige verwijten, die haar naar de lippen drong, vermocht haar bevende mond niet uit te spreken. Zij had daar gezeten, zóó zichtbaar ontzaggelijk lijdend, dat haar schoonzoon ten slotte ook zweeg.

Eindelijk had zij alleen uitgebracht:

‘Dus - jij kunt een ànder stellen - in Marietjes plaats.’

Hij zweeg, gekrenkt. ‘Hij had véél van Marietje gehouden - maar 't was toch een schandelijke onbillijkheid te eischen, dat hij zóó zou blijven voortleven - in dat ongezellige huis met altijd weer andere miserabele juffrouw-exemplaren, waar de kinderen geen ontzag voor hadden. Voor de kinderen ook was 't noodig - die verwilderden, werden brutaal en onhandelbaar. Hij snakte weer naar een thuis.’

Toen was een paar weken later het bezoek gevolgd van hem en het meisje. Kil en strak van hàar kant, de jonge menschen gedrukt en zenuwachtig. De oude vader lag ziek te bed.

Vóór het trouwen gingen de oude lui voor drie maanden naar Wiesbaden. Verleden week waren zij teruggekomen. En nu voor het eerst zou zij komen mèt de kinderen.

Om de kinderen wilden de grootouders geen breuk - om de kinderen zouden zij het ergste doorstaan.

Zij wachtte....

Langzaam door de suite kwam de doove grootvader, met schuifelend voorzichtige stappen van ouden man.

Bescheiden wilde de juffrouw heen gaan.

Uit haar hoekje kwam de gebroken stem:

‘Blijf je hier, Annette.’

[p. 54]

Onhoorbaar ging de juffrouw weer zitten.

Mevrouw had dit dadelijk gewild, en meneer vond het meestal goed, zooals mevrouw het zeide.

De vertrouwde juffrouw de Rooi, al bijna dertig jaar in de familie, wist àlles, kende alles, zweeg alles, was geen vreemde, en tòch zou haar tegenwoordigheid voorkomen mogelijke uitingen van weerszijden.

De koekoek riep half drie.

In de kamer was het stil, hoorde men alleen het tikken der breinaalden van juffrouw de Rooi.

De oude man in zijn stoel, wendde soms even het zachte gezicht met slecht-verborgen onrust naar zijn vrouw - die staarde altijd stil voor zich uit.

Daar galmde de bel door de hooge marmeren gang.

Juffrouw De Rooi liet zenuwachtig het breiwerk zakken in haar schoot.

Ernstig-dringend zag Verwoude naar zijn vrouw, maar zij, voelend zijn blik, keek hem met een nauw bedwongen trilling om den mond, opzettelijk niet aan, keek recht naar de deur, waarachter nu voeten schuifelden.

Langzaam ging de deur open; op den drempel stond de jonge vrouw, lichte figuur, in haar zomerjapon, waarachter de kinderen half wegscholen. En de oude moeder kon niets doen dan onafgewend staren naar dat lichte, zomersche... dat pijn deed, scherpe pijn in hun sombere, stille kamer, waar zij beiden gezeten hadden, de weken en maanden... de twee jaar met hun smart.

Een oogenblik aarzelde Jeanne Verwoude met even een verlegen trekking om de bruine oogen - toen gewild kalm liep zij op de oude vrouw toe.

‘Dag mevrouw....’

‘Jeanne, hoe gaat het....’

Droog stokten de woorden haar op de lippen, terwijl zij, sidderend steunend op de stoelleuningen zich even verhief.

Het plekte rood op Jeannes wangen, toen ze zich omwendde naar den vader.

De oude man was opgestaan. Zacht in het droeve fijne gezicht zagen de blauwe oogen haar onderzoekend lang aan. Ontroerdstom knikte hij alleen maar vriendelijk tegen haar, terwijl zijn koude hand even de hare vasthield.

Achter haar joelden de kinderen niet als gewoonlijk druk naar de grootouders. Stil, onder den indruk van het geval zoenden ze achter elkaar, de twee meisjes en de jongen, opa en oma, rondkijkend dadelijk omdat ze hier in geen drie maanden geweest waren - in het groote huis van opa en oma, waar je zoo lekker spelen kon.

Vriendelijk-hoofsch, nog geen meester over zijn stem, wees Verwoude naar de kanapé! Juffrouw De Rooi zette stoelen voor de kinderen. - De zusjes zaten met schommelende beentjes op de groote stoelen. Bert, de jongen bleef staan, leunend met zijn elboog in den schoot van grootmoeder.

Vormelijk-koel vroeg mevrouw:

‘Heb jullie een mooie reis gehad?’

‘Ja, heel mooi. Heeft 't u goed gedaan in Wiesbaden?’

‘O ja.’

Er was stilte.

Jeannes kalme beheersching slonk langzaam weg onder den strakken blik van mevrouw Verwoude, die toch zoo vaag, zoo terugwijzend deed in haar smart. Hier verloor zij haar aplomb van opgewekte bijdehande vrouw, en wrevelig voelde zij zich verlegen in deze koel aristocratische omgeving, in die donkerdeftige groote kamer met eikenhout beschot en de antieke kostbare meubels.

Zij was de oudste uit een groot gezin dat van een klein inkomen rond moest, en meer dan haar zwakke moeder had zij het huishouden bestuurd en de kleinere kinderen opgevoed. En zij was er geworden werkzame, flinke, plichtgetrouwe vrouw, vroùw al in haar meisjesjaren, practisch en handig, zorgzaam voor kinderen, maar zonder veel teederheid, goed maar niet innig, méér voelend voor kinderpret dan kinderleed, vooral missend het intuïtief begrijpen van een anders gevoel. In afschrik voor alle ziekelijkheid kende ze geen onderscheid tusschen verweektheid en verfijning, vond ze alle fijngevoeligheid sentimenteel.

‘Gezònd moest alles zijn, gezond, frisch en licht... en gezond je gedachten, geen getob over dingen, die niet anders kònden,

[p. 55]

die zóó het beste en meest practische waren.’

En zoo kon zij, met haar gladde gezonde opgewekte natuur niet peilen het diepe karakter dier oude vrouw, niet peilen de verontwaardigd-bittere smart van die ziel, welke in ouderdom haar hartstochtelijk vuur jong had bewaard. Zij doorvoelde niet het woeste lijden der moeder, dat onrechtvaardig maakte tegen haar - zij voelde alleen verstandelijk het onredelijke ervan.

En missend den fijnen tact om door een enkel woord iets te zeggen, dat hier in dien moeielijken toestand op zijn plaats was, wilde zij allen forceeren tot een gedwongen natuurlijkheid.

Maar de kinderen waren verveeld stil. De zusjes zaten zwijgend naast elkaar in hun grijs linnen jurken - ‘practische stevige jurken, die goed tegen wasschen konden -’ merkte de grootmoeder snel-bitter op.

‘En niet zoo gauw vuil als wit, Marietje had de kinderen altijd wit laten dragen.’

En zij proefde uit die linnen jurken het karakter van Jeanne.

‘Knap en netjes, zonder eenige verfijning - Marietje en zij zelf waren gewoon zoo iets degelijk-burgerlijk te noemen. Wat had zij de kinderen altijd beelderig gekleed!...’

Wrevelig-onwillig luisterde zij naar wat Jeanne zei:

‘Vertel eens aan opa en oma, Wies, waar je gisteren geweest bent.’

Maar het kind, voelend den druk bij de groote menschen, hàd nu geen opgetogen woorden meer. Kortaf, even opkijkend van onder den grooten hoed, zei ze:

‘Naar Roozenburg...’

De grootmoeder keek naar den heen-en-weer slingerenden kindervoet.

‘Kooplaarzen van grof leer - vroeger werden de kinderen de schoenen aangemeten - dit bedierf een kindervoet, dat harde leer en grof model...’

Jeanne, willende teruglokken in het drukkend bezoek de opgetogen kinderverrukking van den vorigen dag, dròng:

‘Nu weten Opa en Oma nòg niets - vertel er eens wat van....’

Even lichtte het fijn-blanke kindergezichtje op, dan instinctmatig voelend het vijandige van de grootmoeder tegen Jeanne, keerde ze zich even instinctmatig naar het oudere, lang gekende, terwijl zij thuis zich meestal aanhankelijk en lief toonde tegen de tweede moeder. Stug haalde ze de magere schoudertjes op - zweeg.

Over Jeannes gezicht steeg een kleur van ergernis over dezen onwil van het kind tegen haar, nu de grootouders erbij waren.

De grootvader zat erbij, gespannen, trachtend hun gesprekken op te vangen.

‘Wat vertelt ze?’ vroeg hij.

‘Ze is in den speeltuin geweest, nietwaar?’ haastte juffrouw de Rooi er tusschen.

Hij knikte vriendelijk.

‘Zoo? en Thea ook?’

Thea liet zich van haar stoel glijden, liep hard naar hem toe, en klom aanhalig op zijn knie.

Hij hield haar vast, met bevende hand, streelend over het blonde haar - Marietjes haar.

Bert leunde nog altijd zwijgend tegen zijn grootmoeder, strak kijkend van den een naar den ander - met een harder trek telkens naar het gezicht van Jeanne.

Het gezonde, vroolijke in haar irriteerde ontzaggelijk den jongen. Voor hem, die hartstochtelijk zijn moeder had vereerd, nòg vereerde, was dit tweede huwelijk heiligschennis.

Waar Wies, met het nukkige van haar leeftijd soms zonder eenigen dieperen grond brutaal tegen de tweede moeder kon zijn, negeerde de jongen haar stelselmatig, met een diepen haat dat zij de plaats van zijn moeder dorst in te nemen; haat, dien hij achtereenvolgens tegen elke huishoudster na den dood van zijn moeder had gevoeld, nòg gevoed door den afkeer voor Jeanne's forsche opgewekte, bezige persoonlijkheid, die hem irriteerde tot dol worden toe. Vooral haar stem, haar luide vroolijke stem maakte hem razend soms. En meer en meer trok hij elk vrij oogenblik naar de grootouders, voor wie hij zacht, volgzaam kind was, geheel verschillend van thuis.

Jeanne zat nu tusschen de leege stoelen verlaten aan den eenen kant. En zij ergerde

[p. 56]

zich, omdat zij zichzelf hier onbehagelijk in haar frissche linnen japon voelde, van een ànder maaksel dan de aristocratische oude menschen, dan de kinderen, die dezelfde verfijning in hun uiterlijk, hun bouw hadden; dat ‘iets’ wat zij altijd verweektheid en gekheid noemde, en waar zij zich nu tòch, zonder het te kunnen ontleden, niet tegen opgewassen voelde.

Juffrouw de Rooi stond op.

‘Mag ik u een glas limonade inschenken, mevrouw? Niet? - wat sherry met water soms liever - enkel sherry?’ vroeg haar zachte gedweeë stem.

Jeanne bedankte, hoewel ze dorst had.

De jongen keek haar aan met plagende oogen; hij herinnerde zich, dat ze op straat gezegd had dorst te hebben.

De meisjes sprongen begeerig op, drongen bij het buffet om juffrouw de Rooi, opeens dorstig door het zien van drinken. Kleine Thea zocht rond.

‘Waar is Bob, Oma? O Opa, ik heb gisteren bij Opa en Oma Reinders zóó'n hondje gezien!’

De grootvader verstond niet, knikte vriendelijk.

‘Bij wie?’ ontviel de bevende lippen der oude vrouw.

‘Bij mijn ouders, mevrouw,’ zei Jeanne bleek, gekrenkt.

‘Dat zijn onze Opa en Oma niet, die zijn niks van ons...’ snerpte Berts hooge jongensstem.

Mevrouw Verwoude, in 't onaangenaam besef lomp te zijn geweest, trachtte iets te zeggen. Zij wilde den jongen beknorren, maar vond geen woorden.

Afgemat, zei ze kort-streng alleen:

‘Stil Bert.’

Wies zat met haar hoofd opzij gekeerd. Haar groote slappe hoed, die haar gezichtje bijna verborg, trilde van ingehouden lachen.

‘Die Bert - die dorst nou gewoon alles te zeggen....’

Alleen het kleintje argeloos zei:

‘Ik krijg een poesje van die oma, - oma....’

Verwoude had niet verstaan. Angstig-geagiteerd trachtte hij op te vangen, wat er gezegd werd.

Oh, zijn ellendig gebrek! Dat hij nu toch niet hóórde wat ze spraken. Als nu maar niemand iets onaangenaams zei - dàt moest voorkomen worden - ze zaten met zulke strakke gezichten - gauw wat zeggen, geen stilte laten komen...

‘Waàr ben je geweest, Thea?’ hervroeg hij, het grijze hoofd naar het kind gebogen.

De oude vrouw zag stil uit het raam.

‘Naar opa en oma Reinders!’ riep het kind hard.

Jeanne, haar gewone resoluutheid van altijd weten hoe te handelen, verloren, keek onwillekeurig hulpzoekend hem aan.

Hij kon niet verbergen de uitdrukking van smart die tegen zijn wil in zijn gezicht kwam, en Jeanne voor 't eerst dien middag voèlde iets van het groote leed in dit huis....

Stil wendde zij haar oogen van hem af - keek geagiteerd-verlegen voor zich.

Den hoffelijken ouden man, voorkomend altijd toch in zijn groote smart, tegen de vrouw, die de plaats van zijn verloren kind innam, hinderde het ontzaggelijk, dat hij zich niet beter had kunnen beheerschen.

Stooterig, nog niet de pijnlijke gewaarwording te boven, bracht hij uit:

‘Zoo - zoo - zoo - prettig? dat was prettig hè?’

Het kind al half vergeten wàt - knikte onverschillig - zat te spelen met zijn horlogeketting.

‘We moesten wat vragen van Papa,’ zei Wies.

‘Wat was dat dan?’ vroeg de grootmoeder.

‘Of u en opa met Berts verjaardag komen eten.’

De oude vrouw gaf geen antwoord; met bevenden mond keek zij in den tuin.

Stom en droef stond de jongen naast haar, keek haar even schuw aan.

Jeanne sprak geen woord. Bleek zat zij voor zich uit te staren.

‘Die oude man had zoo'n vriendelijk goed gezicht - zoo heel anders dan het oude mensch - zoo vijandig als zij deed, zooals zij zat te kijken naar de jurken en de schoenen van de kinderen - ja verbeeld je den onzin dat onophoudelijk wasschen van dat witte fijn geborduurde goed - dat werd veel te duur.

[p. 57]

Nu die witte jurken zoo goed als òp waren, kocht zij ze niet weer - en zulke schoenen als die kinderen hadden gedragen - zoo'n schandelijke weelde - dat kòn Anton met zijn traktement niet opbrengen, zooals die kinderen gekleed gingen, alles even fijn en duur - zij had zelf altijd eenvoudige, stevige kleeren gedragen - doelmatig en niet duur... en zij zou doen in haar huis wat zij verkoos - zij was goed voor de kinderen, maar ze bedierf ze niet....’

Verwoude liet zijn bril vallen, zij bukte, gaf ze hem zwijgend over.

Op zijn vriendelijke manier zei hij:

‘Dank je - o dank je wel.’

Juffrouw de Rooi onrustig, stond op.

‘Het was zóó akelig, zij kòn er niet meer bijzitten - en die kinderen, dat die dat allemaal maar mee aanzagen....’

‘Gaan jullie eens mee in den tuin?’ vroeg ze - ‘opa heeft twee nieuwe witte duifjes....’

Even apprecieerend haar tact, knikte mevrouw haar haast onmerkbaar toe.

Thea liet zich dadelijk van opa's knie glijden - ook Wies kwam aanloopen. En ieder hangend aan een arm van juffrouw de Rooi - goedig oud mensch, waar ze van hielden - huppelden ze weg.

Stug en stom, de handen in de zakken, volgde de jongen langzaam.

Een stilte viel in de groote kamer. In haar hart dankte Jeanne juffrouw de Rooi, dat ze nu alleen met de grootouders zat, niet er de kinderen waren, die haar onaangename positie mee aanzagen en thuis onthouden zouden.

Toen zei mevrouw Verwoude, en voor 't eerst zagen de groote, grauwe smartoogen haar làng en vol aan:

‘Het is... de laatste keer, dat we Bertjes verjaardag vierden op de Heerengracht - leefde mijn dochter nog.... Het jaar na haar dood wilden we niets vieren, en verleden jaar waren we beiden ongesteld... dat is wat 't voor òns... dien dag...’

Zij haperde - haar stem weigerde - en Jeanne zàg nu, hoe zwaar die moeder leed....

Zachter dan tot nu toe, zei ze:

‘Ik begrijp wel, dat het erg voor u is - maar ik doe mijn best voor de kinderen....

Onhandig en moeielijk gingen de woorden haar af, maar de oude vrouw knikte ernstig.

‘Als je dàt maar doet,’ prevelde ze zacht.

De grootvader onrustig, viel in:

‘Waar praat jullie over? Over Bertjes verjaardag?’

‘Ja - of we dan kwamen.’

Hij verstond haar niet, bleef vragend kijken van de een naar de ander.

‘Anton vroeg - we zouden - 't prettig vinden als u en mevrouw dan kwam eten - voor de kinderen zoo feestelijk’ - zei Jeanne met een poging tot opgewektheid.

Hij knikte eenige keeren achter elkaar, zacht zeggend met zijn gedempte stem van doove:

‘Ja - ja - dat zullen we doen - ja - op den verjaardag van het oudste kind - dan komen we....’

Mevrouw knikte vriendelijker dan tot nu toe. Er was toch iets in Jeannes positie, dat tot haar sprak van de groote moeielijkheden voor die jonge vrouw, die zij nog verergerde, door onwillekeurig de kinderen te beïnvloeden.

Op dit oogenblik kwamen de kinderen terug uit den tuin.

Thea vloog naar Jeanne.

‘O mama! twee zulke witjes! Hebt u ze al gezien? Moet u ze ook niet zien?’

‘Nee - een anderen keer....’

Jeanne hield 't kind even bij zich vast. Het deed haar goed, dat het met haar verrukking bij hààr kwam, - nu de grootouders erbij zaten en het zagen.

‘Kom,’ zei ze toen - ‘we moeten naar huis hoor!’

Thea en Wies stonden dadelijk klaar. De jongen bleef zitten.

‘Kom Bert.’

‘Ik ga niet mee,’ zei hij brutaal.

‘Jawel zeker. Je moet naar de teekenles...’

Hij kon niet uitstaan, dat ze praatte van ‘gaan naar de teekenles.’ Dat was een van haar spreekwijzen die hem irriteerde.

‘Ik ga wel alleen.’

Jeanne, moeilijk, vreèzend zijn hàrde ongehoorzaamheid niet te kunnen overwinnen hier, hield vol:

‘Nee, je moet eerst immers nog een boterham eten - dan schiet dat er bij in - je gaat nu met òns tegelijk mee.’

[p. 58]

Stil, haar stug tartend aanziend, bleef Bert zitten.

Toen was de stem der oude vrouw, luider dan gewoonlijk:

‘Bert, je moet doen wat mama zegt. Ga mee.’

Een vuurroode kleur vloog over het gezicht van den jongen, zenuwachtig trilden zijn oogen. Toen langzaam stond hij op, kuste zijn grootmoeder.

‘Dag me lieve jongen,’ beefde haar stem.

Hij keek schuw langs haar heen, verward, niet begrijpend - zei stil toen opa goedendag.

Dan langzaam ging hij de anderen vooruit de gang in.

De meisjes, na gauw opa en oma gezoend te hebben, draafden hem na; juffrouw de Rooi goedig glimlachend achter hen aan.

‘Dag mevrouw,’ zei Jeanne, meer vernederd dan dankbaar voor de inmenging.

‘Dag Jeanne’ - groette vriendelijker dan bij haar binnenkomst mevrouw; en de oude grootvader zei zacht:

‘Dag kind.’

Even aarzelde Jeanne bij hèm. Ze had tegen hèm wel graag nog iets willen zeggen - maar wist niet wàt. Die lieve zachte oude man ging haar aan haar hart, en hij had toch geen woord tegen haar over zijn verdriet gezegd.

Juffrouw de Rooi liet uit. Even stond ze na te kijken de flinke vlugge figuur der jonge vrouw met de drie kinderen, die teertjes en over-slank leken naast haar. Toen ging ze bescheiden niet naar binnen.

Meneer en mevrouw zouden wel wat te praten hebben samen.

Binnen zaten de grootouders stil. Droef bezorgd keek de oude man naar zijn vrouw, die gebogen voor zich uit zat te staren.

Zacht stond hij op, en kwam achter haar, zijn hand op haar schouder.

‘Dat was goed van je, dat je dat zei tegen Bert... hij moet gehoorzaam zijn aan haar,’ zei hij.

‘Heb je gezien die jurken - en die laarzen?’ vroeg ze bitter.

‘Het leek me toch netjes en schoon, niet?’ zei hij zwak-weifelend, met 't gebrek-aan-oog van man voor die dingen.

Ze schudde bitterder nog, ongeduldig het hoofd.

‘Het valt me te zwaar,’ zei ze heesch.

Hij stond een wijle stil-vermoeid voor zich uit te zien, toen zei hij zachtzinnig:

‘Maar zij moet toch de kinderen van ons kind opvoeden. Als wij de kinderen niet voorgaan in liefde tegenover haar, zal zij op den duur aan hen óók geen liefde meer kunnen geven. En zij hebben dat toch nog zoo noodig... ze zijn... nog... zoo klein.’

Ze zag naar hem om met bevenden mond, hoorend zijn stem breken, en een hartstochtelijk luide snik wrong zich uit haar keel, toen ze hem uitgeput naast zich zag neerzakken in zijn stoel, hem daar zag met sidderende hand de tranen wegvegen van zijn gezicht.

En ze begréép opeens, dat terwijl hij het zoo geduldig zwijgend droeg, het hem, ouder en zwakker, nòg meer afmartelde dan haar.