Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 16
(1906)– [tijdschrift] Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 402]
| |
De erfenis
| |
[pagina 403]
| |
je dan nòu weer uitgehaald? hè-je dan alles verkòch?’ ‘An Lezàres toch,’ lei-ie uit, ‘weet jè dat noùw al niet meer? in de roes verkoch toch, voor achthonderd gulde?’ ‘Wat zeg je?’ vroeg ze, zich opwindend, ‘mot je dat dan doen? da's driehonderd gulde minder as 't aksep is, ik begrijp niks van jou.’ ‘Dan maar niet,’ zei-ie, geraakt omdat ze z'n wijs overleg niet waardeerde - 't was ook nooit goed: ‘is 't dan wat waard bij mijn in m'n ongelukswinkel? nou heb 'k toch wàt om te betale - goochem of niet - 'k lach jullie allemaàl uit, met jullie smoesies.’ ‘Ja, goòchem,’ nikte ze driftig-spottend: ‘en heb je al cente? ‘die Lezarus is 'n jiddische goj... je het toch cente niet?’ Hij kleurde even, trok weer z'n wenkbrauwen hoog op: ‘Nou ja,’ weerde-ie af, alsof ze de moeilijkheid overschatte, ‘overmorrege heb 'k geld, hij had geen contante, maar 'k heb 'n briefie op zegel....’ ‘Addenom!’ riep ze, nijdig lachend, ‘overmorrege! hij had geen contante... jij ben stapel, schlemiel, je krijg geen cent van 'm, geen cent, de rechte soort... Lezarus!’ Hij begon heviger te kleuren, angstig werd-ie van haar zekere bitterheid, ‘godogod, zou-die 'm nou ook te pakke krijge?... och, malligheid, overmorge had-ie geld, jà, die man zou 'm afzette, onzin....’ ‘Nou jà,’ zei-ie, maak nou geen gijntjes, je wéet wel, da's maar gekkigheid, 'k heb toch me briefie op zegel.’ ‘Roep 'm nàscher na,’ zei ze, ‘met je briefie op zegel.’ ‘La we liever as mensche prate...’ begon-ie, maar hield dan weer op, zag 'r in beklaag hoofdschuddend nà-lachen, durfde niet verder gaan nu, in die bui. Ze zou kwaàd zijn, als-ie daàrover beginnen zou, over de erfenis van Tante Mietje, die toch voor haàr was en waar ze geholpen mee waren. Ze scheen er niet aan te denken, anders had ze 't toch straks gezegd, toen-ie begonnen was over 't trouwen en over de wissel?... Als dàt 'r was - 't ouwe mensch ging tòch dood, zij zouen 'r eindelijk van òpleven, zij waren toch nog jong, hadden nog recht op 'n beetje geluk, nou ze al zoòlang vrìjden, wàchtten, wàchtten in de tegenloop.... Lief zouen ze eindelijk bij mekaar gaan, wèg van hier, waar-ie 'r haast geen zoen durfde geven, om die Izak altijd, die ze 't liefst op de handen keek.... ‘'k Weet me géén raad,’ zei-ie na 'n stiltepoos, ‘hoe komme we d'r uit, Es? die vuile winkel hèt ons al wat 'n verdriet gedaan... weet je nog da 'k 'm begonne ben, voor twee jaar ruim?’ ‘'t Was allemaal doordrijverij van je,’ zei ze, wàarom moes je daar beginne, om je paar overgespaarde cente daar te verspele, réch te vergokke in zóó'n buurt.’ ‘Wat had 'k dan motte doen,’ vroeg-ie, telkens ontmoedigd, als ze gesproken had, ‘in 't voddepakhuis blijve... in de vlooie? bah! ook 'n walgelijk werrekie, is dat dan wat voor mijn?’ Ze trok 'r schouders op, zweeg. ‘God weet, of 'k 'r niet wèer na toe mot,’ begon-ie nog eens te klagen, zoekend in 'r gezicht, in afwachting van 'n opmerking over 't geld - waárom zei ze als niks... hoe zou-ie 't 'r dan aan 't verstand brengen, dat dàt alleen ze uit de brand kon helpen? dacht ze 'r dan heelemaal niet om? ‘Je verdient daar tenminste je vaste geld, zei ze ‘asje an 'n Vrijdag thuis komp, weét je wat je heb.’ Hij zag geschrokken naar 'r op. God, hoe kon ze dàt zeggen... ze wist toch, dat-ie 'r ziek van werd van dat voddesorteerder spelen, ziek van de vuiligheid en 't ongedierte, waar-ie niet tegen kon, hij met z'n zwakke borst in die stof, de heele dag gebogen... nou ja, dacht-ie dan weer, vergoelijkend, ze bedoelde natuurlijk dàt 't zoo ellendig was.... ‘Ja’ zuchtte-ie ‘zeg dat wèl, 'k verdien noù me droge brood nog niet; het Izak wat gezeg van 't kostgeld?’ ‘Hij het vanzellef gescholde, dat-ie je niet voor niks te vrete blijft geve....’ ‘Dacht 'k wel’ zei-ie ‘we motte zien dadde we d'r uit komme, kind, hè?’ Hij was opgestaan en bij 'r gekomen, boog zich met z'n hoofd naar 't hàre. ‘Krijg 'k geen kus?’ vroeg-ie, wijl ie al even stond met z'n mond | |
[pagina 404]
| |
tot zoenvraag te wachten. Zij neeg haar hoofd naar z'n baardige wang en zoende, even vluchtig, haastig bijna, 'n tipje van z'n blanke vel daartusschen. Dan gaf-ie haar 'n zoen terug, bleef even gebogen staan òm haar, in onheftig denk-omvangen haar opnemend, zacht-rustig verlangend bij haar te zijn. Zij was weer naar beneden gaan zien, breiend, liet hem. ‘'t Is vanzellef mesjoggaas,’ weifelde-ie, zenuwachtig, door 't nu nabij zijn van de uitkomst; ‘'t is onzin, om daar nòu al over te spreke... maar-às tante Mietje eris olewesjolemGa naar voetnoot*) zou komme... ware we gered.’ Zij kleurde en tikte hem met den breinaald tegen z'n hoofd, dat-ie weg zou gaan. ‘Och’ zei ze ‘dat is ook onzin, dat ken nog vijf jaar dure oòk... as me op zulleke dinge wacht, daar komt niet veel goeds van... me wàcht op geen dood van 'n mensch....’ Hij glimlachte in schaamte, lei, teruggegaan naar z'n stoel, zijn vuist aan haàr zij tegen z'n wang en zag daarlangs heen naar haar blosrood gezicht, dat neerkeek, neerkeek naar 't breiwerk, de oogen achter de blauwe glazen. ‘'k Weet niet,’ zei-ie, ‘'k weet niet... 't is toch 'n oud mensch... onzin. Zou 'k maar an Izak durreve vrage....’ ‘An Izak? en dan? om geld meen je? die zal zik ook geen strop legge an jou... wanneer zal-ie 't weerom krijge? Ja, hij gaàt op geen ijs van één nach....’ ‘Wat zanik je nou’ - bedwong-ie moeilijk z'n drift: ‘mot ik 't je nou weér zegge... as... as jij 't dan heb, vanzellef... dan ka-jij 't 'm toch weeromgeve?... 'n paar honderd gulde... 't is de moeite....’ Hij keerde z'n hoofd naar den anderen kamerkant, toen-ie zag, dat ze naar 'm op ging kijken: ‘begrijp je dan niet,’ zei-ie met lichtbevende stem van 't niet verder durven vragen bij haar zoo met verwondering-slaande terughoudendheid, ‘jij geeft 't dan weeròm.’ ‘Vraàg 't 'm’ zei ze weifelend: ‘'k geloof, 'k hoòr 'm in de winkel....’ Zij bleven even zitten luisteren naar gepraat in 't voorhuis van Izak met 'n klant. Zou-ie 'm vragen? dacht-ie... hij had 't haàr toch maar voorgesteld om over de erfenis antwoord van 'r te hebben... maar àls-ie 't is deed, 's met Izak begon te spreken en de minste was... 'n zorreg, as 't was om geholpen te wezen, maakte dat toch niks uit. Zou-ie 'm voor die ééne keer niet uit de ellende kunnen helpen, as-ie toch wist, dat 't geld goed was? dan kon-ie 't tegenhouen, dat de winkel heelemaal wegging. Zou-ie z'n accept betalen en nieuw goed krijgen, 't weèr 's probeeren... waar was-ie anders goed voor dan voor sorteerder, as 't mis liep? ogod nee - zóó getrouwd, van 't voddepakhuis naar z'n vrouw toe... in zoo'n krotje wonen op Marken of Uilenburg. Z'n vrouw vriendelijk zijn tegen de voddebaas... dat kón-ie niet. Essie zou dat niet uithouen... nebbiesch, nebbiesch... wat deed-ie met 't geld van de erfenis, as de boel heelemaal naar de maan was? Konden ze 't opeten... 'n half jaar d'r van eten... 'n jaar misschien... dan hongerlijen. Nee, probeeren dacht-ie, probeeren met Izak. 't Zou wel gaan. Zóó slecht zou-ie wel niet wezen. Onder z'n hopend overdenken kwam Izak binnen, sloeg nijdig de deur dicht. Z'n kleine, achter den hoogkrommen neusbouw wegschuilende oogjes lagen half toegenepen van minachting in drift, toen z'n gebocheld dwergenlijfje, krimpstijf in den nauwen demi geknoopt, naar een stoel bij de kachel liep en daar neerdook. ‘Hadt je niet effe kenne hellepe?’ strafte-ie, zonder groet, naar Esther: ‘hebje 'n et zóó druk gehad soms met je héér, dadde de mensche in de winkel hebbe motte wachte?’ ‘D'r was niemand,’ zei ze, ‘was d'r wel iemand Da?’ ‘Nou ja,’ minachtend spotte Izak met handen op z'n knieën ‘of je dat nou an hèm vraag, nogh!... de man het meer as 'n kwartier in de winkel gestaan, het me 'n kachel afgekoch voor 'n tientje... zoek ze maar... dat mot 'k nèt zien... wiè weet hoeveel mensche as d'r wegloope... voor jou vuiligheid....’ ‘Kom,’ zei Esther, ‘'k zal lievers 't goed verzorrege gaan voor 't gestich, in plaats van jou vuile praatjes an te hoore... 'k heb | |
[pagina 405]
| |
kouse zitte stoppe voor jou... pestkop....’ ‘'t Is goed’ zei-ie en stond op: ‘vuiligheid, god weet wat 'n vuiligheid as hier wordt uitgehaald....’ ‘David zat 'm bij oogenblikken aan te kijken, geluidloos bevend van woede... hij durfde niks zeggen... om 't vragen straks... zoù-ie 'm anders niet z'n hart uit z'n lijf vloeke..? nachtlooper... die dorst haàr van vuiligheid te spreke... dat moest zij anhoore, z'n Essie... en hij, daar moesten ze bij zwijgen, omdat ze in z'n huis woonden, God-o-god, wanneer zou 't 's uit zijn? Arm kind, arm goed kind... ze zei maar niks... ze liet zich maar op 'r gezicht slaan... nou maar stil wezen, kalm blijven... as-ie 't doen wou, waren ze toch van 'm af, maar vràgen, maar inéens doorzetten. Hij zag 'm de kamer uitgaan naar den winkel en dacht erover, durfde nog niet... in geen drie jaar hadden ze tegen elkaar gesproken - nou zoo ineens dat te vragen... doèn? doen? wàchten - strakkies, strakkies.... Esther had van de donkerbruine linnenkast naast de schoorsteen 'n paar laden uitgeschoven en zocht onderkleeren bij elkaar voor tante Mietje in 't gesticht. Als ze even moeite had met 't weer inschuiven, sprong David op om 'r te helpen. ‘Ka-je wel kind?’ ‘Ga je gang nou maar!’ weigerde ze hard: ‘nie noodig te hellepe, ik kan me redde.’ Hij liep terug naar de stoel, schoof die in linkschheid door 't niet durven aandringen of antwoorden om Izak, op zij, lei zich even op de ouwe, zwart beschoten canapé tegen den wand. 't Pijnde 'm wel, dat ze nooit gewoonlief durfde te wezen, als die hond t'huis was, maar hij zei nooit 'n grofheid terug. Izak barstte ommers haast, as ze wat zeie tege mekaar, kon niet uitstaan, dat ze tegen hèm sprak - waaròm niet? had hij niet z'n plezier meer as noodig was? ‘Mot ik 't wegbrenge?’ vroeg-ie, toen ze 't witte linnengoed op tafel in 'n krant pakte, die-ie haar aan had gegeven. ‘Ja,’ zei ze kortaf: ‘zeg d' bij voor wie 't is.’ ‘Op de Keizersgrach ommers.’ ‘Ja.’ Izak kwam zwijgend binnen met 'n groot stuk singel, en smakte dat vóór de rechtbank, bij 't raamlicht neer op den grond, dat pluizige stof opwolkte naar 't eten. Dan bukte-ie zich onder 't verbaasd toekijken der beide anderen en ontknoopte den zak, schudde een klit versche konijnenvellen uiteen over 't vloerkleed. Esther kwam geschrokken naderbij, met van verwondering opgetilde handen. David zag naar haar, wist dat ze zou gaan klagen over z'n brutale slordigheid - hij had 'r plezier van dat ze 'm ens 'n standje zou maken; voor haàr was-ie nog 'n beetje bang, omdat ze de huisvrouw was. ‘Wat hè-je daàr nou weer?’ riep ze ‘mot dat nou hier gebeure, och god kijk nou is toe,’ klaagde ze, bijna huilend ‘op me vloerkleed... pas heb 'k schoongemaak... die vuile herrie... mot je die daar bij 't ete gooie?’ Met kermgezicht liep ze in 'r wat zwaren huisgang naar de rechtbank, schoof 't deksel van de uienpan heelemaal er òp, bleef dan met de hand er aan staan. ‘Die stinkende velle, mot je die nou hier hale, kan je dat nou nerreges anders doen? Voor jou kan me zich doodsappele, as jij thuiskomt is de heeleboel vuil en onderstebove!...’ ‘Och, klets niet!’ nijdigde Izak, de bloederige, met het haar naar binnengekeerde vellen op elkaar schikkend in behagelijk keuren; ‘mot je doch oòk van meevrete, kan ik dan erreges anders zien... de winkel staat zoo vol... daar is 't pikkedonker...’ David liep met de hand aan z'n neus door de kamer, merkte den poch op de volle winkel, dacht weer aan 't vragen. Maar hij kòn z'n hand niet van z'n neus wegdoen, de huiden dreven een dikken stank van bedorven vleesch door de kamer, die walgde 'm in z'n keel. ‘Heb 'k vanmiddag gekoch,’ vertelde Izak aan Esther, zonder verder op 't geklaag te letten,’ ik laat niks loope, wat goedkoop is, wat zou je denke? d'r binne van die mensche, die te lui en te fijn binne om voor hun vrete te zorrege... maar die heere gaan dan ook kepot oòk,’ zei-ie met klèm, naar 'r opziend nu ‘die gane kepot, dat zie-je 'n elke dag... | |
[pagina 406]
| |
hìhì... ka-je de luch oòk niet verdrage'? hè...’ snoof-ie naar de stoomende etenspan, ‘wat ruike je uie fijn, - hè-je uie met rezijne?’ David zag naar hen om. Esther had even gezucht, keek dan door 't raam naar de plaats, waar sneeuwklitten, in den dooi, geleiïgzwaar gleden van de muur. 'n Pestkop dacht ze, die Izak, 'n vuile treiter... maar geen hallefie ging 'm door de vingers, 'n sougerGa naar voetnoot*) was-ie in z'n nieren... ‘Ja, die gane fijn kepot’ - herhaalde Izak nog eens, lachend omloerend naar David met den opzet hem te laten hooren, dat-ie 't wist: ‘maar 'k mot zegge, je ziet 't met plezier van die heere...’ Met 'n sprong naar de tafel greep David 't linnengoed en liep de deur uit... Z'n hoop was nu al verwalgd, verbitterd... hij zou 'm niet vrage... ogod nee dat kòn-ie niet... en al zoù-ie 't doen - hij zou 'm toch niet hellepe... hij zou 'm tòch zóó late stikke... àlles wist-ie, alles... hònd, die-ie was, hònd...
* * *
Met 'n vloek-in-gedachten kwam-ie van 't bankierskantoor, slofte nu moedeloos, zonder lust z'n kraag op te zetten tegen de natte warreligdruilende sneeuw, naar huis. De van rusteloos draaienden wind wervelende sneeuwvlokken smolten vrij langs z'n hoofd en z'n nek, spetterden tegen z'n brilleglazen tot ze beslagen waren en de dadelijk ontdooide laag, met Maartschen hagel tot modderpap verkledderd, perste huiverkoud vocht af in z'n schoenen, dat klam-wrang verstijvend, om z'n voeten neep. De vooruitgeweten teleurstelling verloomde z'n gedachten tot beweegloosmoe berusten, tot 'n zich laten afmatten en omhuiveren van het weêr. Wat zou 't... hij was daar toch zoo thuis, 'n zorg aan àl die sneeuw, die regen, en die wind, voor zìjn part... hij wàs eenmaal 't uitschot. Hij dacht even met verwondering aan de woorden van Smits, dat die kerel dat wist, precies hoe 't er met 'm bijstond... zou Izak 'm zoo goochem hebben gemaakt? Och, die lui hadden gaatjes, waar ze alles gewaar werden, dat liep over de kantoren, ze wisten precies wanneer je je wissels betaalde of niet, en hoeveel of je schuldig was... Nee Izak zou-ie toch niet gevraagd hebben... Tweemaal had-ie 't er door gehaald, had Smits 'm nieuw voorschot gegeven, nou wou-ie niet langer, de informaties waren tè leelijk. Z'n zaakje ging nou kapot, stellig, voor de derde maal kon-ie 't niet tegenhouden, en nieuw crediet kreeg-ie ook niet. Dan moest-ie d'r uit ook, wèg, as-ie geen kostgeld betaalde.... Izak zou 'm niet voor niks te vrete geve... en Essie, Essie... hij kon er toch geen honger late lije... dat duùrde wat, ze liep naar de veertig. Een zacht leedgevoel vlaagde even door 'm heen toen-ie aan Essie dacht, ze was oòk geen gelukskind... nebbiesch, as 't nou goed gegaan was ware ze al getrouwd, hadde ze niet langer met hun tweeë bij die vuile Izak hoeve te blijve, ware ze hun eige baas geweest... Klein-lief, met vriendschap van heel lang 't wetensaâm, naar elkaar besloten zijn, zag-ie haar zitten thuis, 't lichte werk doend den heelen dag in 't schaduwdonkere achterhuis, geluidloos waarnemend de dingen in effen sleur van jàren, altijd dezelfde, temperamentloos hem-gelijke, met 'r naar achter gladgestreken haar, lichtbruin, 'r gave witte gezicht en de oogen. bijna nooit gezien, altijd lieve dingen onder de behaarde bovenleden achter grooten blauwen bril. Wat zou ze zeggen, Essie, as ze nou hoorde dat 't uit was met de winkel, dat die Lezarus 'm nòg niet betaald had, nou was er heelemaàl geen denken aan trouwen... verschrikkelijk... kon-ie 't maar verzwijgen, waàrvoor moest me al die beroerdigheid vertellen? Maar ze zou d'r vanzelf dadelijk naar vragen, ze had anders 'n heele poos al niet veel hoop meer, soms leek 't of 't 'r niks meer kon schelen, sprak ze d'r over heen. As ze wou teèkenen, as ze d'r nou op rèkenen dorst, op die centen van tante Mietje, maar je kon daar toch geen schuldbekentenis op teekenen.... Moe en hongerig van den heelen dag in en buiten de stad te hebben geloopen, slofte-ie de laatste straathoek om, waar heftiger wind- | |
[pagina 407]
| |
rukken en dichter sneeuwslag 'm even 't hoofd buigen en instinctief naar de kraag deê grijpen. Geschrokken bleef-ie voor 't huis staan: de gordijnen hingen neergelaten. Maar de schrik verkalmde dadelijk toen hij begreèp... tante Mietje zeker dood, heeregòd, gèk... gek... ja zeker, dàt wàs 't. En 't werd een verwonderd, verrast zijn over iets, dat niet vreeselijk was en lang vooruit ingedacht, maar dat tòch nog bevreemdde in z'n plotsen ommekeer van veèl dingen... gìster, eèrgister had ze kunnen sterven. Haastig in de nieuwe overrompeling, die een oogenblik uiteenwarde z'n droefenis, liep-ie Izak's nu versloten ijzerwinkel door naar achter, waar, in de groote kamer, Esther aan tafel zat aardappelen te schillen met den rug naar 't groote raam gekeerd, waar ook 't gordijn voor was neergelaten en zoo zich zelf en den arbeid den eenigsten lichtschijn verschaduwend. ‘Tante Mietje olewesjolem?’ vroeg ie, met den deurknop nog in de hand. Zij nikte met afgewend hoofd: ‘Vanmorrege al,’ zei ze, ‘bericht gekrege van 't Gasthuis, nèt was je de deur uit.’ Hij duwde z'n pet in de hoogte, wreef z'n voorhoofd af, nikte dan terug: ‘Boroeg Dajen Hoëmmes,’Ga naar voetnoot*) zei-ie brooche makend. ‘Ja, in 'n oogeblikkie was ze d'r uit, het de zuster gezegd, maar niks geen pijn meer gehad sinds gister....’ ‘O,’ zei-ie en ging zitten, vermoeid; ‘'t Is gelukkig voor haàr, ze het er toch niks as hinder van gehad, dat ze d'r nog langer most weze, is de lewàje van hièr?’ ‘Neè, uit 't Gasthuis....’ ‘Waarom dan niet van hièr?’ ‘Nou...’ aarzelde ze, ‘omdat Izak 't beter vindt uit 't Gasthuis....’ ‘Mesjogge,’ zei-ie vinnig, ‘mot hìj daarover beslisse...! en vin jìj dat goed....?’ Ze lei de schillende handen in 't mandje en van achter haar groote blauwe brilleglazen zag ze hem aan: ‘Is hij daar dan geen baas van? 't is toch zijn huis, is 't niet?’ ‘Mot jij me dat vertelle? nie noodig hoor, zooas hij z'n huize krijgt, dat binne geen kùnste....’ ‘Och...’ zei ze, een aardappel plonzend in den naast haar staanden emmer; ‘da's toch allemaal maar afgunst.’ ‘Heb jij dan geen afgunst op 'm?’ ‘Ik... ik heb nog nooit geen afgunst gehàd, dàt ka-je me teminste niet nàgeve.’ ‘Nàgeve, nàgeve,’ zei-ie, onrustig, verward door 'r vijandige toon, ‘hoe meen je kind, waarom nàgeve?’ Hij zag haar vanuit den stoel tegen den wand, waar-ie gedoken zat, 't hoofd in verder-vragen-afweren lichtjes schudden en dan, met een zucht, zei ze: ‘Och...’ als 't opgevend uit te weiden. ‘Waàrom hè-je 't je dan zoo donker gemaakt?’ vroeg-ie... je kan toch zoo niks zien, dàt gordijn hoeft niet neer, dat ziet toch op geen straat uit?’ ‘Dàt gordijn niet?’ zei ze, aarzelend midden in den spottoon, ‘nou, dan weet je 'n et niet, voor 'n tante motte de gordije neer...’ ‘Wie zegt je dat? een raàm an de plaàts... ònzin, trek maar òp, hoor!’ ‘Izak zegt dat 't neèr mot... 't mot neér.’ ‘Weet-ie veèl... geloof mijn nou, Es, 't het niet noodig... waarvoor zit je dan jezelf in 't licht, zoo ka je toch niks zien? ga òmzitte.’ ‘La mijn nou maar gaan, 'k zit goed,’ norschte ze. ‘Maar je bederreft je ooge toch zoo, kind!’ ‘'k Bederf niks,’ zei ze, nu even licht kleurend in 't ongewoon-wèren van z'n bezorgdheid. ‘Mot 'k geen boodschappe voor je doen? motte d'r geen dinge verzorgd voor de Lewaje?’ ‘Doet Izak al...’ ‘Izak?’ ‘Ja,’ zei ze, doorschillend. ‘Wat is-ie gòed? zeker z'n temije de stad uit, dat-ie niks anders te doen het.’ ‘Nou jà, jij het altijd wat te zegge.’ Hij had z'n bril op tafel gelegd, stond nu met z'n handen in z'n zakken vóór haar naar 'r gezicht te kijken, wrevelig eindelijk van 'r onvriendelijkheid, 'm zoo pijnend de minderheid te laten voelen benêe den verafschuw- | |
[pagina 408]
| |
den, sinds jaren openlijk-vijandigen broer. Moest zij 'm nou treiteren met z'n tegenloop, nou-ie verwachtte, dat ze 'm vragen zou of er nog kans was gekomen om weer geholpen te worden? Hij had eerst gedacht dat 't billijkheidsgevoel van 'r was, omdat-ie wel 's hatelijkheden zei zonder dat 't noodig was, maar beiden deeën ze dat toch....? ‘Waàrom maak je je zoo druk voor die vuile bochel?’ vroeg-ie, ‘zeg, laàt 'm toch stikke... 'k begrijp jou niet....’ ‘Dan maar niet,’ zei ze. Hij wachtte even, nadenkend, 't zou niks van 'r zijn, zenuwachtigheid, nou met dat sterfgeval wou ze 't niet hooren: ‘Be-je nog niet na 't Gasthuis geweest, Es?’ vroeg-ie dan. ‘Je weet wel, da 'k geen mesGa naar voetnoot*) kan zien,’ zei ze, ‘Izak mot maar voor alles zorrege - hij is d'r nou al op uit....’ ‘O, nou, goed.’ Eindelijk ging-ie zich ontkleeden, zette zich dan weer bij haar aan tafel, z'n hoofd tusschen z'n handen. De groote kamer loomde om hun zwijgen, zwaardoezlig, warm, met vale ouwe geuren. De dagschijn boven door 't groote lancaster gordijn, lei grijze doeken van licht over de ouddonkere dingen in 't bovendeel van 't vertrek; stoelen en tafel en benedenwand in ongewoon donker, smoezlige portretten aan bovenwand, lamp en schoorsteenmantel met stolppendule en spiegel, in wijergeel middaglicht. Hij zag zich in den kleinen spiegel, z'n bleekig, dunzwart ombaarde, lange gezicht en z'n kleine, van 't bril-dragen diep-liggende oogen, het beeld in twee helften gedeeld door den ouwerwets-dwarsen sneê van het spiegelglas, en wreef zich den baard en 't heele gezicht, zich weê-moe en hongerig voelend. ‘Hé-je wat voor me te éte?’ vroeg-ie en zag 'r weer aan; maar 'r strakke gezicht merkend, werd-ie voor nieuwe onvriendelijkheid bang en zei haastig: ‘of maar wachte tot éte... duurt 't nog lang?’ ‘As Izak daar thuis komt,’ zei ze, ‘wacht maar zoolang, hij het toch oòk nog niks gegéte....’ ‘O,’ zei-ie, moeilijk-gelàten - wat most ze nou zoo inééns an die vuile Izak vóórspreke - omdat-ie nou 'n paar boodschappen deed - dadelijk zoo vriendelijk voor 'm, dàt kon-ie niet uitstaan.... ‘Was je erreg onderstebove, Es?’ vroeg-ie, meenend dàt even te moeten vragen om 'r te verteederen. ‘Ja, 'k was onderstebòve,’ zei ze spottend, ‘'n mensch van bij de negentig, 'n uitgeleefd mensch.’ ‘Nòu, je hoeft 'r niet kwàad om te wéze, gekheid, 't was toch je tante... laat hìj de baard staan?’ ‘Wie, Izak? zàl-ie wel....’ ‘Zàl-ie wel, zàl-ie wel... dan mot ìk 't toch oòk doen, 't staat me zoo'n schandaal, as 'k 'm laat ingroeie, vin je niet Es?’ ‘Weet 'k vèel,’ zei ze en trok de schouders op, liep dan naar achter met den emmer met aardappelen. 'n Zware lucht van vleeschstoofsel dreef de kamer in, toen ze de keukendeur opende. Hij voelde zich er wee van worden in z'n leege maag, lei z'n handen om z'n hoofd, wou niet om eten vragen, ze deed zoo vreemd, Essie, wat wou ze? dat ze niet vroeg, nìks, nìks, hoe 't was afgeloopen, god, god, gemèen... overmorregen kwamen ze hooren of ie geld had, anders was-ie wèg, stond-ie op straat, hij kon toch niet hier blijven.... 'n Lichte schok van verzetten tot 't laatste, trilde dan weer even in z'n gedachten... tòch maar vràge an 'r, onzin, as ze even 'r naam zette onder de schuldbekentenis, was 't toch in orde.... maar waàrom vròeg ze niks... nèt of 't 'r niet kon schèlen, of-ie weg moest of niet, of bij 'r blijven, ginds in hun eigen huissie.... Hij was in 'n hoek gaan zitten tot ze weer binnen kwam, 't trapje af uit de keuken. Toen bleef ie nòg even angstig zitten... worstelweifelend, verbrutaàlde zich dan plots, sprong op en liep naar 'r toe: ‘Essie, hoor 's, waàrom vraàg je niks... je weet toch wel da 'k na Smits toe was en na Lezàrus... waarom vraág je niks... de heele week vraag je al niks... begrìjp dan nou 's alles goed,.. je krijg nou toch geld, je kan me nou toch uit de brand hellepe, as je teekene wil.., dan zal Smits me géve... as jij teekene wil.’ | |
[pagina 409]
| |
Hij had 'r hand in 't heftig toespreken gegrepen, wou dichterbij komen staan. Maar 'n kordate doorzet van norschheid rimpelde om 'r breeden mond, en boven 'r brilleglazen zag-ie 'n fronsing van 'r brauwen.... naàr... naàr... wat deê ze kwaad. ‘La me gaan,’ riep ze, ‘toe Da, la me nou gaan, hou je hande thuis... 'k heb wel gedach, dat 't mis zou gaan met die Lezarus, en met de heele boel... hoe ka-je daàr nòu over prate... ik weèt niet... ik weèt nòu niet....’ ‘Essie wat ga je toch àn!’ riep-ie, ‘kom 's hièr kind, waarom he-je dan zoo'n kwaje bui, het-ie je soms getreiterd, zèg 't nou maar, je kan 't toch an mìjn wel zegge....’ ‘Och, la me gaan!’ zei ze, ‘toè Da, 'k mot de tafel dekke, toe!’ ‘Maar Essie, hoòr nou 's, 'k ga failliet!... nou motte we weer bij 'm blijve, daar komt noòit 'n end an... addenommegod, waàrom teeken je geen briefie voor me, je krijg toch geld... zal ik 't maar schrijve... nou? gauw eve schrijve?’ Geschrokken hield-ie op, zij had hem nijdig afgestooten, toen de deurbel klingelde, 't gluipig gezicht van kippigen, gebochelden Izak de kamerdeur òm kwam gluren. Da schoof angstig, in de war gebracht achteruit, scharrelde terug naar z'n stoel in den hoek. Ester's wit-gelige, effene gezicht was lichtrood aangeschampt, maar hij zag niets van haar oogen, haar oogen, die maar altijd verdoken bleven achter de beide groote blauwe glazen. Izak stak zwijgend de lamp op, zonder opzien naar haar of hem, z'n kleine rosoverbrauwde oogjes, strak-goochem vernepen achter den bultigen oprug van z'n roodrigen neus, en hij ging tegenover Essie aan tafel zitten. David zette zich naast haar, als met leden en mond gebonden, z'n keel toegenepen. Altijd was dat 't zelfde, als-ie thuis kwam dan kreeg-ie haast geen asem van 'r, niet eens antwoord had ze 'm kunnen geven... natuùrlijk niet... misschien bleef-ie nou wel de heele avend in huis.... Nerveus-gedrukt, met vijandige gezichten, zonder één woord, aten zij. Tante Mietje had nog 's gesproken, die was er nou niet meer....
* * *
Toen de begrafenis was afgeloopen, zaten ze weer, na 't gepraat door de enkele kennissen en familieleden, die vertrokken waren, in gespannen gezwijg bij elkaar. David was nerveus blijven zitten, dacht na. Den heelen dag had Essie 'm ontloopen, hij had 'r niet te spreken kunnen krijgen alleen, en waar Izak bij was, kòn-ie niet vragen, die hoefde niks te zien van z'n ellende; 't was of-ie 'r met opzet al dien tijd voor thuis gebleven was. Uitkomst was er niet gekomen, ze hadden over geen testament gesproken en die Lezarus... die liet 'm 'n ongeluk loopen voor de centen, elke dag had-ie 'n ander praatje... wat kòn-ie 'm doen, niks, niks... zou-ie daar nou zóó zijn ingeloopen, hoe was 't godsmogelijk, wat waren de menschen toch slecht... hij zou ze wel krijgen... maar wat gaf dat nou... de dagvaarding kon elk oogenblik komen... die zat-ie nou bevend af te wachten. Ze deden zoo vreeselijk stil in huis, alsof er wat heel ergs te zeggen was... dat ze maar lieten gaàn en gaàn, tot 't vanzelf voor den dag mòest komen.... Niet zoo als anders wel, na 'n begrafenis... as de menschen toch vriendelijk tegen mekaar zijn en zachter praten. Roerloos zat Essie in 'r blauwe katoenen japonnetje voor de tafel, die verslordigd stond van gebruikte kopjes en schoteltjes. Hij voelde 'n zacht, angstig verwijten tegen haar... waaròm wist-ie niet, maar ze had nog geen woord tegen 'm gesproken vanmorgen. Was ze soms kwaad over die stommiteit met Lezarus... já, já... hij deed ook altijd van die schlemieligheden... maar kon-ie 't helpen... hij had toch 'n acceppie van 'm gekregen... wie denkt nou dadelijk aan zoo'n afzetterij... às 't 'n afzetterij zou worden... 't kwam alleen nou zoo ongelukkig uit, dat dat failliet 'r tusschen kwam... daàr kon-ie toch niks an doen... Hij zag 'r bleek-witte, langzaam liefgeworden gezicht strak-versloten staan onder 'r blauwen blil, 'r armen gekruist onder 'r ongecorsetteerde borstdeining; zonder òp- | |
[pagina 410]
| |
of òmzien zat ze, maar wat ze dacht... dat, dat wist-ie niet, dat wou-ie zoo dólgraag weten... 't was om te vloèken dat je 'r niet te spreken kon krijgen.... Essie, Essie... hè-je nou geen ragmonesGa naar voetnoot*) met me... begrijp je nou niet... dat we zoo noòit in d'r eeuwigheid geen gassene kenne doen... waaròm was ze niet stiekem even achter Izak om bij 'm gekomen om te praten... verdòmme, die stilte... dat ze geen mond los-deed... godogod... 't was benauwd d'r van hier.... Hij voelde een martelende, rondvinnigende begeerte in zich, de stilte als met haat-handen vaneen te scheuren, hun tweeën op hun ge zichten te slaan, dat ze hun stemmen zouden laten hooren.... Hij wou schreèuwen, schreèuwen door het huis, z'n angst uitkrijten.... Essie-ie! Essie-ie!... daar straks komt - eèet!’ wou-ie roepen - dat ze schrikken zou van 'r stommiteit, alles te vergeten, o gòd, hoe was 't mogelijk.... Ze lieten 't maar zóó gebeuren... 't besloop 'm als 'n moòrd, en geen-een die wat zei... ze zàt maar, zàt maar vóór 'm en soesde.... Izak had 'n zware sigaar opgestoken, de lucifer in de kamer gegooid en zat met z'n hoogen rug boven tegen de stoel gedrongen, rustig-luxueuze trekjes te genieten. Jammerlijk wrokkend om z'n achteruitzetting, zat David 'm van terzij uit z'n hoekje stilbenijdend op te nemen; hònd... hoe presenteerde me 'n arme broer niet 'n sigaar, noòit... hoe sprak me in geen driè jaar met iemand om zoo'n vuile kleinigheid as d'r tusschen hùn was voorgevallen? hij wist wel àlles... hij zou d'r wel z'n plezier van hebben, já... zóó was-ie wel, vàst wel.. tòch zou-ie 'm niks laten zien van al z'n besoeresGa naar voetnoot†)... tòch niet... nee, hijzelf zou toch zoo niet zìjn, waàr had-ie 't an verdiend, had-ie oòit plezier gehad as 't iemand slecht ging? Hij zag 'm z'n sigaar met goudbandje naar z'n roodrigen puistigen kop steken onder 't vanonder vochtig-bruingele snorretje in z'n breed-drogen mond en telkens trekjes nemen, opzettelijk-kalmweelderig met één hand zich de weggeblazen rook toewaaierend; z'n hoogen hoed had-ie afgezet, twee natkleverige haarhelften lagen gescheiden gladgekamd op z'n uit de rugbolling gedrongene hoofd. Zij zagen alle drie nu weer vóór zich, beefstil, in de van vreemde angst-ontroering nijpende geluidloosheid. Daàrin schokte dan plots de vinnige belruk, die David òp dee springen van z'n stoel, één oogenblik, een hijging slaand door z'n borst naar z'n keel. Dan zag-ie Izak kalm naar de deur gaan, en snel bedenkend, dat-ie hèm moest laten gaan, dat wou-ie altijd, Izak, 't was zijn huis, hij woonde hier, en boodschappen zou híj aannemen..., liét-ie hem. Maar Izak, na enkele woorden in de gang gesproken, kwam terug de kamer in, en met glimlachje tegen Esther, zei-ie: ‘'t Is voor hèm... een zeker persoon van et Gerèch....’ David zag 'm aan, één seconde staan blijvend, de wangplekken om z'n baard waren strakwit, kleur-verstorven, 'n heete schroeizwaarte was in 'm neergezonken, tot-ie licht wankelde; oòk even, vóór 't weggaan naar de deur, zag-ie om naar Esther en zòcht, zòcht... zag niets dan 't beweeglooze hoofd, de blauwe brilleglazen, die de oogen dekten. In den dwang van gebeurensvoortgang, die z'n kalme denken verflardde, keerde-ie zich om, liep de gang in. Daar, onder 't aannemen der dagvaarding en 't bevend teekenen, hoorde-ie ze voor 't eerst vanmorgen sprèken binnen; bij 't teruggaan met 't billet in z'n hand kwam Izak 'm tegen die de straat opging.... Dat gaf 'm 'n lichte verruiming... diè wèg, nou kon-ie tenminste spreken.... Sneller liep-ie naar binnen, wierp 't papier voor Esther op tafel: ‘Daar hè je 'n et,’ zei-ie, ‘goddank ‘dat diè tenminste is weggegaan... nou kind, wille we 't nou òphoue? hè? dan binne we klaàr... kijk hier....’ ‘'k Kan toch niet léze...’ zei ze ‘da wéét je doch wel....’ ‘Nou,’ zei-ie ‘wat geèft dat, zeg maar is, hoeveel je krijgt... dan gaan ik 't in orde make.’ Hij stond dicht vóór haar bij den tafelhoek, waar ze altijd zat, met den rug naar 't raam. Zij bleef omlaag kijken, 't hoofd even gebogen, in de zelfde, zwaarsmartelijke gelaten- | |
[pagina 411]
| |
heidshouding, waarin zij zoo dikwijls, in laatsten tijd vooral, met 'r aarzelende teruggetrokkenheid hem pijnde. Hij zag haar hoofd, in langzaam weifel overwinnen, schudden gaan... en wijer en wijer sloop in hem rond zijn angstige heèl-gebrokenheid, 'n gluipgebaar, niet àf te weren, niet terug te slaan met de armen die slap neerhangend verlamden, niet weg te schoppen met de beenen die wrikten in de knieën, en dat hem toch, met de ziènde oogen waargenomen, vermoorden ging.... ‘Waàrom schud je je hoof...’ vroeg-ie, ‘hè-je soms niks georreve? zèg 't maàr....’ ‘Néé... dàt niet... dat wor je tòch gewaàr....’ ‘Wàt dan?’ vroeg-ie hijgend ‘wat mòt je dan van me, Essie, waarom gèef je ze dan niet.. je zeg niks... je doet geen mond tege me los... mot ik 't je dan nou weèr an 't verstand brenge?’ ‘Nee,’ zei ze... ‘'k doe 't niet....’ ‘Je doèt 't niet? Je doet 't niet? Essie... bè-je krankzinnig?’ ‘'k Doè 't niet,’ zei ze, ‘'k geef 't òp... 'k neem an joù niet... 'k neem an Izàk....’ ‘Hè,’ wat zeg je?’ ‘'k Neem an Izak,’ zei ze... ‘de andere maand gane we trouwe....’ ‘Izak?’ riep-ie, ‘Izak?, an die vuile, zieke bochel, neem jij die... hebbe we daar zès jaar voor gevrèje.... Essie, wat doè je me! Tante Mietje keert zich òm in 'r graf! Je ben krankzinnig... je weet niet wa-je doet... je laat je gèk make van die boef... die wil je cente hebbe.. je cènte .. je cènte...’ kermde-ie. ‘Hij is zuinig,’ zei ze kàlm, vastbesloten... an joù binne ze onnut besteed... je ben geen koòpman....’ ‘Heb 'k niet me best gedaan?’ riep-ie, huilend, gebogen over de tafel met van nu àl geweten smart-hevigheid sidderend doorkrampt lijf, z'n handen om z'n gezicht, dat staarde in het komend leeg-bange, ellende-donkere bestaan - ‘heb ik me best niet gedaan, en ben ik niet goèd voor je geweest, àl die tijd, zoòveel jare... kan ik 't dan hellepe as alles me tégeloopt... mot je me daàrom late loope....’ ‘Je hadt al voor tweé, driè jaar verstandiger motte wèze’ zei ze in trilloosgebleven sleeptoon; ‘hij het je wàt goed angeboje - hadt nièt eigewijs gewees.’ ‘Dat zèg je maar... zei-ie, in langzaam naar verzèt òmmestuitend heet schrei-gegons in z'n hoofd, dat naar z'n oogen brandde: ‘as knech van hèm hadt je me nooit genome... nooit, Essie, dat lièg je....’ ‘Dan maar niet,’ zei ze, ‘je wéet 't nou... 'k kan 'r niks an doen... mot je maar wat zoeke....’ ‘O... most je dat metéén zegge... da'k wèg mot?’ vroeg ie, z'n hoofd oprichtend. ‘Izak wil et....’ In een rùk stond-ie overeind, 'n haat-gereutel kringelde naar z'n keel, toen-ie 'r met 't zelfde, kalme meedeel-gezicht van Izak hoorde spreken. 'n Oogenblik schoot 'n krankzinnige driftflits door z'n armen, tot slaàn, 'r venijnig-moordend-effene gezicht plat te beuken met één enkelen houw.... Dan bedwong-ie zich in verstikkend kort-hijgen... niet slaàn - niet slaàn... en z'n hoofd wrikkend en rukkend beworstelde de opgìllende haat: ‘Sekreet!’ scheurde-ie walgend uit z'n keel - ‘je zal 'm afsterreve vóor je trouwdag, hoor je!, hoor je! dat zeg ìk, hoor je me?’ Dan liep-ie naar de deur, wou wèg, wèg... anders gebeurden er verkeerde dingen - toè, wèg... ogod... niet meer zièn... nièt meer.. In de gang, als-ie 'r niet meer vóór zich had, kroop dichter de leedkluwen op naar z'n hoofd... waar mot 'k na toe... alles wèg... nìks meer, niks meer... zoólang ben 'k bij je geweest.... Essie, Essie... nou mot 'k weer naar de vodde... met de vuile stofrommel, dat smerige zoodje... en de vlooie, de vlooie.... Tegen de deurpost huilde-ie uit. Esther was zonder zucht of gebaar blijven zitten in de stille kamer, 'r armen over de borst gekruist, 't hoofd, strak geligwit, éven gebogen; leefloos-groot dekten de blauwe brilleglazen haar oogen. Maart 1906. |
|