Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 15

Een reeks van aangename verrassingen.
Door Frederike J. van Uildriks.

Witte pluisballonnetjes in menigte, groote en kleine, een milde overvloed van zacht en pluizig goedje, dat aan stille zomerdagen doet denken, als er kalmte is in de atmosfeer en geen enkele windstoot de lucht in beweging brengt. Want dit hier is een broos en teèr verschijnsel in het leven der natuur; zij moet, als zij deze uitgebloeide paardebloemhoofdjes en kruiskruidkorfjes een poosje mooi en in hun vollen luister laten wil, als 't ware den adem inhouden, dat ze de fijne met pluis gekroonde vruchtjes niet wegblaast. Want och zoo licht laten die los; dan vliegen heinde en ver de vruchtjes, op den wind gedragen, voort, zwevend op hun aardige valschermpjes, spelend met de zomerkoelte, tot ze soms heel ver van huis belanden.

Vereenzaamd blijft dan de kale bloembodem achter, een witgeel, leeggeplukt, zachtgewelfd kussentje, vol indrukseltjes van de litteekens, waar de vruchtjes waren ingeplant. Het derde bolletje van links op de kleine plaat is omgeven door verscheiden van die ledige bloembodempjes, zijn eigen voorland, zooals het zelf ook spoedig achterblijven zal, wanneer de rijpe vruchtjes op reis zullen zijn gegaan. Ook bij de groep paardebloemen, die brandnetels tot zij- en achtergrond hebben, zijn er van die uitgebloeide, duidelijk bij voorbeeld beneden rechts.

paardebloemhoofdjes.

Het kijkje, dat deze beide foto's geven, is

[p. 403]

er een, zooals er in ons land onnoemelijk vele zijn te vinden, want algemeener bloemen zijn er al haast niet dan paardebloem en kruiskruid. Niet altijd ziet men zooveel donsballonnetjes bijeen, en vaak bederven wind of regen het mooie tooneeltje, maar toch, wie herinnert zich geen grasveld, geel van paardebloemen, wie zag niet honderden en honderden van malen in zijn leven 't kleine kruiskruid? Elk van die bloemen wordt tot een ballonnetje, dus aan gelegenheid voor waarnemen ontbreekt het niet. Maar zien en zien zijn twee, en deze dingen gaat men licht voorbij met een afwezigen geest; zij vragen zelden om gezette aandacht, want daarvoor zijn ze te bescheiden en daarbij veel te algemeen.

In onze jeugd, ja, toen kon een kaarsje, dat je leêg kon blazen, ons nog wel eens boeien; zelfs werd het aantal ‘blazen’, dat er noodig was, om alle pluisjes weg te krijgen, soms geteld met ademlooze aandacht. Stond je hier niet voor 't orakel, dat vertellen ging, na hoeveel jaren je zou trouwen?

En dan, is voor de kinderen de paardebloem niet ook de ‘kettingbloem?’ Hoe mooi en lang wordt zulk een ketting, als men de holle bloemstelen tot ringen buigt en ze in elkander schakelt! Zoo heerlijk kan dat, daar de steel der bloem van onderen dikker is dan van boven, zoodat je de uiteinden van de lange buis lekker stevig in elkander kunt doen sluiten.

uitgebloeid kruiskruid.

Misschien was het een verrassing voor een kleiner broertje of zusje, als 't oudere dat spelletje ondernam en een langen ketting tooverde, maar toch, er zijn nog andere en grootere verrassingen, die deze groepen ons weer brengen voor den geest.

Taraxacum officinale en Senecio vulgaris zijn de deftige, of laat ons liever, omdat het veel meer beteekent, zeggen, de internationale namen van de paardebloem en 't kruiskruid. 't Zijn beide leden der familie van de Composieten, de samengesteldbloemigen, kruiskruid heeft enkel buisbloempjes en paardebloem bestaat geheel uit lintbloemen, beide dus anders dan ganzebloemen, madeliefjes, groot en klein hoefblad, asters, kamille en nog meer, die ook composieten zijn, maar buis-en lintbloempjes tegelijk hebben, de eerste in het midden, de tweede als straal- of rand-of lintbloempjes er omheen.

Dit kan men al gauw met het bloote oog onderscheiden; maar eigenlijk recht genieten van zulke samengestelde bloemen kan men eerst, als men de loupe gebruikt, dat kleine, eenvoudige vergrootglas, dat ieder, die ook maar een beetje belang in de plantenwereld stelt, altijd in den zak moest dragen, waarvan hij onafscheidelijk moest zijn, nog onafscheidelijker dan van zijn portemonnaie, zijn zakmes, zijn zakschaartje en zijn potlood.

Met de loupe nu beginnen de verrassingen. Men wist wel, dat binnen het groene omwindsel zich een aantal kleinere bloempjes bevonden, maar dat men zelfs bij de kleine buisbloempjes van 't kruiskruid zóó mooi een vijfslippig kroontje zou kunnen onderscheiden, dat had men niet durven hopen, zoo min als men had vermoed, dat de afzonderlijke bloemen van de paardebloemlinten zoo beeldig zouden zijn, met dat lange gele, fijn uitgerande bloemblad en dien in tweeën gedeelden stempel zoo keurig uitkomend boven de buis der meeldraden.

[p. 404]

Ja, die meeldradenbuis, die is voor wie de composieten goed bekijkt, ook een altijd weer opnieuw verrukkend wonderding, die een mensch verrassing na verrassing kan bereiden. Saâmhelmigen noemt men de groep der composieten wel, saâmhelmigen of Synanthereeén; ze hebben namelijk alle helmknopjes, die dicht tegen elkaâr aan zijn gelegen en als een lange buis vormen, waaronder de helmdraden meestal nog als vrij te herkennen zijn. En nu is het aardige, dat die helmknopjes, als ze rijp zijn en opengaan, het stuifmeel naar binnen uitlaten en dat de stamper, tusschen de meeldraden door zijn stempel omhoog schuift, zoodat hij bepoederd daarboven uit te voorschijn komt, om boven eerst den tweedeeligen stempel uiteen te doen gaan, opdat de gevoelige oppervlakte stuifmeel zou ontvangen.

Hoe verheugend is het dan verder, bij deze soort van bloemen de lotgevallen van de vruchtjes te volgen. Eerst, als de bloempjes verschrompelen, de lintjes van de paardebloem, zoowel als de buisbloempjes van 't kruiskruid, gaan de omwindselbladeren weer tot elkander, om de vruchtjes te beschutten, en uit het bekertje of kokertje, veel grooter bij paardebloem dan bij kruiskruid, komt dan al gauw de pluisvoorraad uitkijken, als wit schuin bij een glas, met bier gevuld.

Dat duurt, tot het pluis nog verder zich wil uitbreiden, omdat de vruchtjes rijp zijn; dan wijken de omwindsels weer bescheiden terug en laten de mooie donsparapluietjes vrij. Maar intusschen heeft de bloemsteel, nu vruchtsteel geworden, een merkwaardige beweging uitgevoerd. Toen de omwindsels nog den knop moesten beschermen en nok toen de bloemen in volle fleur waren, stonden de stelen rechtop; bij 't trijpen van de vruchtjes bogen ze zich ter aarde, en toen eindelijk de vruchtjes rijp waren, verhieven de stelen zich weer, en recht overeind staan de donsballonnetjes.

Die met de loupe te bekijken, geeft ook weer tot allerlei uitroepen van bewonderende verrassing aanleiding, Het vruchtpluis, zoo'n mooi kransje van witte haren, dat de plaats van den kelk inneemt, heeft bij de paardebloem een steeltje tusschen zich en 't langwerpige vruchtje, bij kruiskruid ontbreekt het steeltje, zoodat daar 't vruchtje zelf voor steel van de parapluie fungeert; maar zie, bij beide zijn de fijne haren niet van zijharen voorzien, ze lijken dus niet op veêrtjes en nu weten we, waarom het heet, dat deze composieten ongevederd vruchtpluis hebben.

En dan 't verrassende bekijken van de bruine vruchtjes zelf, die zoo aardig fijn wit doorschijnend waren, toen ze nog als vruchtbeginseltjes onder in de bloempjes moesten worden gezocht! Zie nu, hoe die dopvruchtjes bij Taraxacum van boven stekelige knobbeltjes hebben, en hoe ze bij Senecio geribd zijn met fijne kantjes, o zoo mooi en geacheveerd.

Eén verrassinkje moet hier nog bijgevoegd, namelijk dat, wat het omwindsel van 't kruiskruid u kan bezorgen. Het cylindervormige bekertje is zoo gracieus en bestaat uit heel smalle, dicht tegen elkander aangedrukte blaadjes, die allersierlijkst boven in een zwart puntje uitloopen. De beker lijkt beneden wat verbreed door een paar rijen zeer korte omwindselblaadjes, scherp en puntig en voor de helft zwart, een sieraad aan den groen geribden beker met zijn gelen of witten inhoud, bruisend over den rand.

En nu nog één woordje over de groene bladeren, waarlijk geen onbeduidend deel van een plant. Hoe aardig omvatten ze bij 't kruiskruid den stengel en wat is er een regelmatigheid te bespeuren bij de schijnbare onregelmatigheid van de insnijdingen. De slipjes worden al kleiner naar den voet van het blad, anders dan bij de paardebloem, waar de slippen van de wortelrozetbladeren kris kras door elkander staan, groote en kleine, nu eens achterwaarts gericht, dan vlak uitgespreid, een wonderlijk onsystematisch geheel.

Zoo doodgewone, alledaagsche bloemen! Wél zijn ze een beeld van den rijken overvloed van indrukken, die de nadere kennismaking met ieder klein stukje natuur ons geven kan!